Radio Naukowe

W podcaście gości prof. Szymon Kozłowski, astronom z Uniwersytetu Warszawskiego, ekspert w dziedzinie meteorytów oraz popularyzator wiedzy. Rozmawia o fascynujących aspektach meteorytów, takich jak ich pochodzenie z Księżyca i Marsa oraz codzienne spadki na Ziemię. Wyjaśnia, jak można je znaleźć w Polsce i jakie mają znaczenie naukowe. Podkreśla również unikalność meteorytów jako dowodów na wiek naszego Układu Słonecznego oraz dzieli się anegdotami o niecodziennych zdarzeniach z ich udziałem.

W rozmowie z prof. Piotrem Grochowskim, folklorystą z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, odkrywane są tajemnice dotyczące dziadów i kontaktów ze zmarłymi w polskiej kulturze. Ekspert opowiada o tradycji zapraszania dusz podczas Wigilii oraz znaczeniu pustego nakrycia przy stole. Porusza także rolę przodków w obrzędach związanych z pomyślnością i wierzenia dotyczące niebezpiecznych dusz. Zaskakujące są też praktyki sprzed chrześcijaństwa, które przetrwały w dzisiejszych zwyczajach.

W podcaście poruszono fascynujący temat paradoksu linii brzegowej. Dr Paulina Rowińska wyjaśnia, jak zmiana skali map wpływa na rozumienie rzeczywistości. Odkryte są zniekształcenia granic oraz ich historyczne konteksty. Zaskakujące jest, jak przy bardziej szczegółowych pomiarach długość krętych linii rośnie. Przykłady mrówki i słonia ilustrują te koncepty. Odkrycia Benoîta Mandelbrota dotyczące samopodobieństwa w przyrodzie stają się kluczowe w zrozumieniu wymiaru krętych krzywych.

W rozmowie z dr Pauliną Rowińską, matematyczką i autorką książki 'Mapomatyka', zgłębiamy złożoności map i ich matematyczne podstawy. Paulina omawia słynne odwzorowanie Merkatora oraz jego zniekształcenia, które wpływają na nasze postrzeganie świata. Wspomina także alternatywne odwzorowania, jak Galla-Petersa, i wskazuje na znaczenie edukacji w zrozumieniu różnych projekcji. Dowiadujemy się, jak matematyka wspiera naukę o epidemiach i kryminalistykę, a także poznajemy pionierki kartografii, które zmieniły sposób, w jaki widzimy Ziemię.

Gościem jest prof. Marta Wrzosek, mykolog i ekspertka w zastosowaniach grzybów w kryminalistyce. Opowiada o roli grzybów w dochodzeniach, jak zarodniki mogą zmieniać tok śledztwa oraz wspierać ustalenie czasu zgonu. Marta dzieli się zabawnymi anegdotami o interwencjach związanych z grzybami, w tym o niebezpiecznych okazach. Porusza też kwestie wpływu grzybów na zdrowie mieszkańców oraz odkrycia z archeologii, w tym analizę DNA grzybów neandertalczyków.

Marta Wrzosek to profesor mykologii z Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Warszawskiego, współautorka książki o grzybach oraz założycielka Polskiego Towarzystwa Mykologicznego. W rozmowie Grażyna porusza wszędobylskość grzybów, ich rolę w ekosystemie oraz niezwykłe przystosowania do ekstremalnych warunków. Opowiada o toksycznych grzybach, ryzyku zatrucia i zaletach psylocybiny w terapii. Marta dzieli się ciekawostkami o jadalnych gatunkach grzybów i ich znaczeniu w kulturze oraz sztuce.

Zanurz się w świat morskich gadów i ssaków, odkrywając ich ewolucyjne podróże sprzed milionów lat. Dowiedz się, dlaczego kręgowce wróciły do mórz, a jakie nisze ekologiczne umożliwiły ten powrót. Poznaj adaptacje anatomiczne, które pozwoliły tym zwierzętom przetrwać w wodnym środowisku. Fascynujące zmiany, takie jak ewolucja kończyn w płetwy czy wyjątkowe cechy żółwi morskich wyróżniają tę opowieść. To historia przetrwania i dostosowania do zmieniającego się świata!

Dr Daniel Tyborowski, paleobiolog i autor książki o ewolucji morskich gadów i ssaków, zgłębia tajemnice przeszłości kręgowców. Opowiada, jak stworzenia wyszły z wody na ląd i dlaczego niektóre z nich wróciły do mórz. Zastanawia się nad wpływem wielkich wymierań, takich jak to permskie, na bioróżnorodność oceanów. Zaskakuje, porównując foki do psów, oraz dzieli się fascynującymi informacjami o ichtiozaurach i ewolucji waleni. Ta rozmowa to idealna mieszanka nauki i pasji do historii życia na Ziemi.

W programie omawiane są fascynujące nowości wydawnicze na 2025 rok, w tym książka o ewolucyjnej podróży morskich gadów. Zgłębiono także temat mapomatki, ukazując, jak mapy mogą zniekształcać rzeczywistość. Interesujący wątek poruszają również grzyby, które w książce Marty Wrzosek przedstawione są jako niezwykłe organizmy z ich własnym królestwem. Słuchacze dowiedzą się również o audibookach, wznowieniach i planach wydawniczych, co czyni tę audycję niezwykle ciekawą dla miłośników nauki.

Słuchasz nas regularnie? Zajrzyj na https://patronite.pl/radionaukowe***Ze szkoły mniej więcej pamiętamy obrazek: obszerna komóreczka otoczona błoną, w środku jądro, jakieś mitochondrium, całość pływa wygodnie w cytoplazmie. To oczywiście uproszczone przedstawienie. Podstawowa zmiana jest taka, że w komórkach nic wygodnie nie pływa: elementów jest bardzo dużo i są ciasno upchane. Ma to swoją funkcję. – Dzięki temu różne cząsteczki mogą ze sobą w uporządkowany sposób oddziaływać – wyjaśnia gość odcinka, dr Takao Ishikawa z Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego. – Współczesne badania pokazują, że w komórce jest bardzo, bardzo tłoczno – dodaje. Rozmawiamy o niesamowicie złożonym i dopracowanym ewolucyjnie mechanizmie, jakim jest komórka.W jądrze komórkowym informacja genetyczna zostaje poddana transkrypcji, czyli przepisana na cząsteczki RNA. Nieduży fragment DNA rozwija się, przepisuje do RNA i zwija z powrotem. – Zapis genetyczny w każdej komórce w zasadzie jest taki sam, ale w zależności od tego, w jakiej tkance dana komórka się znajduje, to stopień superskrętów w różnych obszarach materiału genetycznego może być różny, co się przekłada właśnie na to, że różne geny są aktywne w jednej tkance, a inne w drugiej tkance – tłumaczy mój gość. Cząsteczki mRNA wydostają się z jądra komórkowego i trafiają do rybosomów, gdzie stykają się z innym rodzajem RNA: transferowym, tRNA. W rybosomie poszczególne aminokwasy łączą się w łańcuch białkowy, który odzwierciedla informację genetyczną. Komórki bowiem na co dzień są bardzo zajęte produkowaniem białek.W odcinku omawiamy też oczywiście pozostałe elementy komórki, a jest ich sporo. Będzie o błonie komórkowej, mitochondriach, retikulum i aparacie Golgiego. Dowiecie się też, jaka komórka w ludzkim ciele jest największa, a jaka najmniejsza, dlaczego nie do końca da się stworzyć sztuczną komórkę do badań i skąd wiemy, że mitochondria mają pochodzenie bakteryjne. Posłuchajcie, zachwycicie się swoim organizmem!