Radio Naukowe

Walka tytanów, czy spotkanie mędrców? – pytam. – Ani to, ani to. Raczej koleżeńskie spotkanie – mówi skromnie, acz z uśmiechem, prof. Łukasz Niesiołowski-Spanò, dziekan Wydziału Historii UW i historyk starożytnej Palestyny. W odcinku dyskutują wspólnie z prof. Marcinem Majewskim, hebraistą, biblistą i teologiem z UPJP2 oraz wykładowcą Uniwersytetu Jagiellońskiego.Publiczne występy obu uczonych są niezwykle popularne (również te w RN). Po namowach, szczególnie ze strony patronów, postanowiliśmy zorganizować wspólne spotkanie.Na początek rozważamy, czym różni się podejście do Biblii przedstawicieli dwóch dyscyplin?  – Biblista będzie bardziej zadawał pytanie: po co jest ten tekst? Dlaczego autor to opisał tak, jak to opisał? Gdzie indziej umieszczamy tę ideę, nazwijmy górnolotnie, prawdy – mówi prof. Majewski. – Historyk szuka dowolnych źródeł, które mu naświetlą przeszłość. I Biblia jest jednym z takich źródeł, rzeczywiście wyjątkowych. (…) Ale jak historyk widzi źródło, to zawsze wzbudza w sobie wątpliwość, czy to źródło nie wprowadza go w maliny – podkreśla prof. Niesiołowski.W odcinku rozmawiamy o datowaniu tekstów biblijnych, szczególnie Pięcioksięgu: ile w tych tekstach jest koncepcji nowatorskich, a ile zapożyczeń z innych kultur (Babilon, Egipt, Grecja…); o tym, jak kształtował się monoteizm i o możliwych przyczynach tak spektakularnego sukcesu. Zastanawiamy się też, jakie intencje mieli autorzy Biblii. Czy sami byli pobożni?Zapraszamy gorąco!****Drodzy, niedługo nowości w naszym wydawnictwie, zajrzyjcie na wydawnictworn.pl i zapiszcie się na newsletter, żeby nie przegapićPolecamy też poprzednie rozmowy z gośćmi odcinka (występy solo)Biblia – czy tłumaczenia wiernie przekazały nam tekst Pisma? | prof. Marcin Majewski (odc. 251)Początki judaizmu – z jakich kultów zrodził się potężny Bóg Izraela? | Łukasz Niesiołowski-Spanò (odc. 164)Kto, kiedy i po co napisał Biblię? Nowe datowanie Starego Testamentu | prof. Ł. Niesiołowski-Spanò (odc. 58)Podobne tematy:Chrześcijanie pierwszych wieków - kim byli i w co tak naprawdę wierzyli? | prof. Robert Wiśniewski (odc. 219)I książka na ten temat: https://radionaukowe.pl/publikacje/chrzescijanie/ Islam i dżihad – czy są nierozłączne? O początkach działania Mahometa | prof. Katarzyna Pachniak (odc. 101)

Archeolog prowadzący wykopaliska w Egipcie ma do „ogarnięcia” ogrom wiedzy, bo historia starożytnego Egiptu obejmuje, bagatela, ponad 3000 lat. Pierwsze piramidy dla Egipcjan z czasów Kleopatry były starożytnym zabytkiem sprzed ponad 2000 lat! – To jest historia onieśmielająca, ale i bardzo zachęcająca – zauważa gość odcinka, prof. Karol Myśliwiec, wybitny polski archeolog i egiptolog. Bo do badania jest mnóstwo. Choćby piramidy właśnie: ich stożkowaty kształt miał zbliżać pochowanych w nich ludzi do Ra, boga słońca. Nie mamy jasności, jak je budowano; architekci są w miarę zgodni, że musiano do tego stosować systemy ramp, zapewne bardzo skomplikowane. Wiadomo natomiast, że projektanci piramid musieli w swojej pracy uwzględnić ważną rzecz: zmyłki i pułapki na rabusiów grobów. Bo okradanie piramid to bynajmniej nie nowożytny proceder. Już w starożytności był zorganizowaną działalnością i zamieszani byli w niego urzędnicy czy nawet strażnicy grobowców.Praca archeologa jest pełna niespodzianek. – Nie ma schematu jednego, merytorycznego czy technicznego, który można by przyłożyć do każdych wykopalisk – podkreśla prof. Myśliwiec. – Kiedy widać, jaki materiał wychodzi i jaki trzeba będzie opracowywać, archeolog musi wybierać metodę albo wymyślać nowe metody, bo w każdym innym przypadku po prostu można szkodzić zabytkom. Na tym polega między innymi urok archeologii. Nigdy człowiek nie wie, co będzie następnego dnia.Państwo polskie nie prowadzi aktualnie w Egipcie własnych wykopalisk na taką skalę jak Niemcy czy Francuzi, ale polskich archeologów jest w Egipcie sporo. Profesor opowiada, że w niemal każdej zagranicznej misji wykopaliskowej znajdzie się ktoś z Polski. – Pod względem metodologicznym polska szkoła należy do najlepszych i taką ma właśnie reputację na całym świecie – mówi egiptolog. A czy każdy specjalista marzy o odkryciu nieznanego grobu faraona i dokonaniu przewrotu w dziedzinie? – Jestem najszczęśliwszy w świecie, jeżeli odkrywam kogoś czy coś, o czym nie miałem zielonego pojęcia, że istnieje. I to jest naprawdę wspaniałe – tak podsumowuje to prof. Myśliwiec.W odcinku posłuchacie też o tym, dlaczego jeszcze kilkadziesiąt lat temu Egipcjanie niechętnie patrzyli na starożytne fascynacje Europejczyków, czym objawiał się „nekrosnobizm” starożytnych Egipcjan, kim jest rajs, na czym polegał geniusz architekta Imhotepa i jak to jest z tym nowym Muzeum Egipskim w Kairze. Ogromnie polecam, profesor to skarbnica wiedzy i słucha się go przeprzyjemnie! W odcinku wspominamy również o planowanej polskiej misji archeologiczna w grobowcu faraona Szepseskafa, na którą trwa zbiórka: https://patronite.pl/app/fundraise/cQUlaApVeb6Rozmowa jest piątą, ostatnią w tym roku odsłoną cyklu wywiadów z doświadczonymi i zasłużonymi uczonymi, jaki powstaje we współpracy Radia Naukowego i Polskiej Akademii Nauk w ramach projektu „Nauka mojej młodości”. Poprzednie znajdziesz pod numerami  242, 247, 252. 259Polecamy książkę prof. Myśliwca https://wydawnictwo.umk.pl/produkt/w-cieniu-dzesera-badania-polskich-archeologow-w-sakkarze

Początkowo mit sarmacki mówił, że Sarmatami są wszyscy mieszkańcy Rzeczypospolitej. – A gdy szlachcie się spodobał ten mit, to zaczęła go zawłaszczać – opowiada dr Joanna Orzeł, historyczka z Uniwersytetu Łódzkiego i autorka książki „My, Sarmaci. Mity i rzeczywistość szlachty Rzeczypospolitej”. Potwierdzenie swojej wyjątkowości i nadrzędności nad chłopstwem szlachcice znaleźli… w Biblii. Przyjęło się, że owszem, Sarmaci wywodzą się od synów Noego, ale dwóch różnych: szlachta od Jafeta, a chłopi od Chama, dlatego muszą się zajmować podrzędną pracą.***Sięgasz po nasze treści regularnie kiedy jesteś w trasie, na spacerze czy przy bieganiu? Zajrzyj i przemyśl czy warto się dorzucić: https://patronite.pl/radionaukowe***Szlachcic też oczywiście musiał pracować, hasło „szlachta nie pracuje” może i chwytliwe, ale nieprawdziwe. Pracował jednak inaczej, a zakres obowiązków i ich ciężaru zależał od zamożności. W XVII wieku naprawdę opływających w bogactwa jest w Rzeczypospolitej Obojga Narodów niedużo: bogata szlachta to około 1,2 % społeczeństwa, a magnateria 0,3%. Jeśli chodzi o podział w samej tej warstwie społecznej, to około 20% szlachciców nie posiadało w ogóle ziemi, to była tak zwana gołota. Kolejnych 40% to szlachta zagrodowa, szlachcice, którzy ziemię wprawdzie mają, ale bez poddanych, sami zajmują się jej uprawą. – To znaczy, że większość, 60% szlachty, żyje tak naprawdę podobnie jak chłopi – opowiada dr Orzeł. – My często mamy ten obraz szlachcica tego bogatego w głowie, nie myślimy o tym, że zdecydowana większość szlachty wiodła życie bardzo biedne.„Wszystko, co mam, odziedziczyłem sam, a całą resztę osiągnąłem ciężką pracą własnych chłopów” – mówi serialowy Jan Paweł (tak, tak, oczywiście odnosimy się też do serialu „1670”!), co stawia go w wąskim gronie szlachty zamożniejszej. Taki szlachcic, posiadacz wsi (lub większej połowy) zajmował się zarządzaniem swoimi włościami. Nie wypadało, by szlachcic parał się rzemiosłem lub handlem. W razie wojny szlachcic oczywiście ruszał z zaciągiem, by walczyć. Czas wypełniało mu też pełnienie funkcji politycznych, czy to na szczeblu lokalnym, czy (w przypadku najzamożniejszych i najbardziej wpływowych) na szczeblu państwowym.Sytuacja szlachcianek mocno zależała od tego, w jak zamożnej rodzinie się urodziły. – Nie było czegoś takiego jak singielstwo. Albo było się żoną czyjąś, albo się szło do klasztoru – mówi dr Orzeł. A decyzja najczęściej zapadała jeszcze zanim dziewczynka weszła na rynek matrymonialny. Jeśli córek było więcej, od razu wiadomo było, że któraś pójdzie do klasztoru – to taniej niż szykować posag. W wyjątkowej pozycji były tylko wdowy. – Wdowa nabierała prawnych przywilejów takich jak mężczyzna – wyjaśnia historyczka. Sama decydowała o swoim majątku, o ewentualnym drugim zamążpójściu, reprezentowała siebie w sądach. To zakres swobód niedostępny dla szlacheckiej żony czy tym bardziej córki. Synowie też nie mieli pełnej wolności, podobnie jak z córkami – praktyczniej było wysłać któregoś z synów na księdza, bo zmniejszało to rozdrobnienie majątku.Z odcinka dowiecie się też, czym był w szlacheckim domu kredens i dlaczego w drodze do niego ubywało potraw, czy opisywane w źródłach imprezy (bywało grubo) to był szlachecki standard, jaką powieść przeczytać, żeby poznać realia życia szlachty w Rzeczpospolitej Obojga Narodów (bynajmniej nie Sienkiewicza – zdaniem dr Orzeł) i za co cenili Rzeczpospolitą podróżnicy z innych krajów. Gorąco polecam!***Uzbierało sie nam odcinków historycznych z okresu Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Częstujcie się:Unia Lubelska - jak dwa państwa i narody w jeden lud zniosła i spoiła? | prof. Henryk Gmiterekhttps://open.spotify.com/episode/41998PcCuhS49iBQ0Vaz8d?si=sTb4YiaUQBaISJJnEPZPVQKuchnia staropolska - co jadali magnaci, a co chłopi? | prof. Jarosław Dumanowskihttps://open.spotify.com/episode/0LEyGOzoL8gYjdP1184D8p?si=EzKcz-S6SZSKBZs-nMjYeAKiedyś Sarmacja, teraz Wielka Lechia? Dlaczego potrzebujemy mitów historycznych | dr Joanna Orzełhttps://open.spotify.com/episode/64qQrxNjyOafdiizkMDMoN?si=siopxNJjSGmRtH7FC5uTvQHoryzonty polskiego szlachcica - jak wyglądała edukacja w I Rzeczypospolitej? | dr Joanna Orzełhttps://open.spotify.com/episode/1cc7tAeOnXPTc0FAuYtV5T?si=_x4yQCADQAairc4AVEdthg

Witajcie, witajcie, Młode Umysły! Czujne z was obserwatorki, baczni badacze… Przed Wami odcinek pełen pytań o zjawiska towarzyszące nam na co dzień… fizyka wokół nas!🍝 Dlaczego ugotowany makaron się klei? Janka, 4lprof. Katarzyna Siuzdak Science Mission🖍️ Jak rysujemy kredką? Dobrusia, 4lProf. Katarzyna Grochowska Science Mission💧 Czemu gorąca woda brzmi inaczej niż zimna podczas wlewania do szklanki? Kajetan, 9ldr Aleksander Bogucki, Wydział Fizyki UW⚽ Jak to się dzieje, że piłkarze mogą podkręcić piłkę w powietrzu, żeby ona skręcała? Leon, 6l🚌 Dlaczego jak się skacze w jadącym autobusie, to się ląduje w tym samym miejscu? Leon, 8lDarek Aksamit, Fundacja Marsz dla Nauki🔬 Czy da się zgnieść atom? Jeśli tak, to jak? Janek, 8l🎨 Dlaczego jak się połączy wszystkie farby, to wyjdzie czarny, a tęcza jest rozszczepieniem światła białego? Olek, 9lUla Koss, Stowarzyszenie Rzecznicy Nauki☀️ Jak to się dzieje, że światło w 8 minut doleci do Ziemi, a ma taką długą drogę? Miłosz, 7l🌑 Ile cień ma lat? Kiedy powstał pierwszy cień? Maja, 6l🌇 Dlaczego zachodzące słońce jest duże i pomarańczowe? Ula, 8l, Zak, 10 lMonika Sitek, Obserwatorium Astronomiczne UW

Gościem jest prof. Piotr Durka, fizyk z Uniwersytetu Warszawskiego i pionier neuroinformatyki w Polsce, który bada interfejsy mózg-komputer. Opowiada o trudności w symulacji nawet prostego mózgu nicienia, co pokazuje ograniczenia obecnej technologii. Zastanawia się nad tym, czy maszyny mogą mieć świadomość i wyzwania związane z wykorzystaniem AI w dziennikarstwie, a także nad ryzykiem związanym z bezpieczeństwem danych. Podkreśla znaczenie realistycznego myślenia o AI i etycznych implikacjach technologii.

W tym odcinku gośćmi są Karolina Lindner-Pawłowicz, doktor z Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu, która odpowiada na pytania dzieci dotyczące ciała, oraz Piotr Dziechciarz, gastroenterolog specjalizujący się w pediatrii. Rozmawiają o tajemnicach czkawki i wymiotów, oraz o roli wyrostka robaczkowego w organizmie. Katarzyna Emich, fizjoterapeutka, wyjaśnia, jak śmiech wpływa na zdrowie, a także jak mięśnie są ze sobą połączone. Całość podkreśla fascynację ludzkim ciałem i jego działaniem.

W rozmowie z dr Michałem Kolasą, biologiem ewolucyjnym, odkrywamy fascynujący świat pszczół. Dowiadujemy się, że mają one znakomity węch, znacznie lepszy niż psy, co otwiera nowe możliwości ich wykorzystania. Ogromna różnorodność gatunków pszczół, ich role w rodzinie, a także interesujące mechanizmy komunikacyjne przyciągają uwagę. Dr Kolasa tłumaczy, jak pszczoły dostosowują się do zmieniającego się środowiska i jakie wyzwania niosą ze sobą zmiany klimatu oraz działalność człowieka.

W rozmowie biorą udział Katarzyna Jednoróg, profesor badająca rozwój mowy u dzieci oraz Karolina Krasuska, ekspertka w dziedzinie gender. Odnajdujemy odpowiedzi na pytania, dlaczego dzieci są tak ciekawe świata. Ekspertka tłumaczy, jak ważna jest wczesna edukacja i rola technologii w życiu najmłodszych. Dowiadujemy się także, jak geny wpływają na nasz wygląd i jak normy społeczne kształtują nasze preferencje dotyczące ubioru. Fascynująca dyskusja o naturalnej ciekawości oraz różnorodności dziecięcego świata!

W rozmowie z profesorem Krzysztofem Pawłowskim, dyrektorem Centrum Fizyki Teoretycznej PAN, oraz profesorem Marzeną Szymańską z University College London, omawiane są rewolucyjne osiągnięcia w dziedzinie technologii kwantowych. Podkreślają znaczenie Europy w wyścigu kwantowym oraz wyzwania związane z certyfikacją urządzeń kwantowych. Dyskutują również o potencjalnych zastosowaniach w medycynie, kryptografii oraz współpracy między naukowcami z Warszawy i Londynu. To fascynujący wgląd w przyszłość obliczeń!

Jacek Szaflik, okulista z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, dzieli się fascynującymi faktami o wzroku oraz wpływie nowoczesnych nawyków na zdrowie oczu. Paulina Kuc, lekarka-dentystka, wyjaśnia różnice pomiędzy zębami mlecznymi a stałymi, podkreślając znaczenie dbałości o jamę ustną. Paulina Łopatniuk, patomorfolog, odkrywa tajemnice swędzenia skóry oraz mechanizmów jego ustępowania. Dodatkowo, dowiadujemy się, dlaczego łzy są słone i jak rosną paznokcie!