Radio Naukowe

Prof. Łukasz Michalczyk, biolog z Uniwersytetu Jagiellońskiego, specjalizuje się w niesporczakach, tych niezwykłych mikroskopijnych stworzeniach. W rozmowie odkryjemy ich zdolność do kryobiozy i anhydrobiozy, co pozwala im przetrwać w ekstremalnych warunkach. Prof. Michalczyk wyjaśnia, jak niesporczaki naprawiają swoje DNA, a nawet wbudowują obce DNA z pożywienia. Zastanawiamy się także nad ich wykorzystaniem w stabilizacji szczepionek i ich przyszłości w kosmosie, co czyni je jeszcze ciekawszymi w kontekście badań biologicznych.

W podcaście gości dr Alicja Puścian, neurobiolożka behawioralna, która bada emocje u zwierząt. Rozmawia o tym, czy psy czują wstyd, kiedy wpadają w tarapaty, oraz jak nowoczesne technologie pomagają w badaniu emocji zwierząt. Przytacza fascynujące przykłady, takie jak emocjonalna wymiana wśród ptaków i różnice w odczuwaniu emocji wśród różnych gatunków, od ryb po owady. Podkreśla, że emocje są głęboko zakorzenione w ewolucji, kształtując interakcje społeczne w świecie zwierząt.

Gośćmi są prof. Jakub Morawiec, specjalista od historii Skandynawii z Uniwersytetu Śląskiego, oraz dr Marta Rey-Radlińska, ekspert w literaturze skandynawskiej z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Rozmawiają o fascynujących sagach islandzkich, które łączą historię, mitologię i literaturę. Wspominają o wpływie alkoholu na losy bohaterów oraz o roli poezji w społeczeństwie wikingów. Analizują również, jak chrześcijaństwo wpłynęło na zachowanie dawnych tradycji i opowieści. Sagi te kształtują tożsamość Islandczyków do dziś.

W podcaście gości dr Alicja Puścian, neurobiolożka zachowania, która dzieli się cennymi technikami regulacji emocji. Mówi o znaczeniu głębokiego oddychania i umiejscowienia uwagi w stresujących sytuacjach, takich jak wystąpienia publiczne czy rozmowy kwalifikacyjne. Podkreśla, jak ważne jest wyrażanie żalu i równowaga między tłumieniem a impulsywnym ujawnianiem emocji. Szczerość w komunikacji i empatia w relacjach międzyludzkich to klucz do lepszego zarządzania emocjami.

Gościem jest profesor Andrzej Kajetan Wróblewski, emerytowany profesor Uniwersytetu Warszawskiego i ekspert w dziedzinie fizyki cząstek oraz historii tej nauki. Dyskutuje o kontrowersjach związanych z grawitacją i ciemną materią, dzieląc się anegdotami o swoich badaniach nad Marsem. Opowiada o doświadczeniach ze studiów, krytykując system edukacji oraz dzieli się soczystymi historiami o wybitnych naukowcach. Porusza także temat walki z pseudonauką oraz podkreśla wagę zdrowego stylu życia i aktywności fizycznej.

Dr Alicja Puścian to neurobiolożka specjalizująca się w emocjach i ich wpływie na decyzje. W rozmowie omawia, jak emocje kształtują nasze codzienne wybory i dlaczego nie należy ich ignorować. Zdradza, jak walencja emocji wiąże się z poziomem pobudzenia i jakie są mechanizmy reakcji emocjonalnych w stresowych sytuacjach. Dr Puścian porusza również temat różnic indywidualnych w radzeniu sobie z emocjami oraz znaczenie regulacji w kontekście interakcji międzyludzkich.

Najstarsze zachowane teksty biblijne odkryto dopiero w XX wieku. To teksty z Qumran, datowane od II w. p.n.e. do I w. n.e. Żaden z nich nie jest jednak oryginałem, to też odpisy. – W przypadku Biblii nie mamy autografu, czyli tak zwanego pierwopisu, tego, co sam napisał autor – mówi prof. Marcinem Majewski, biblista z Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II, wykładowca Uniwersytetu Jagiellońskiego i autor popularnego kanału na YouTubie. Rozmawiamy w Krakowie o skomplikowanej materii badania przekładów Biblii.W skład Starego Testamentu wchodzą tylko teksty napisane oryginalnie po hebrajsku, we fragmentach używa się też aramejskiego. Nowy Testament napisano po grecku, choć dobór niektórych słów wskazuje, że językiem ojczystym Jezusa był aramejski. – O ile judaizm i islam przyjmuje tylko tekst oryginalny, czyli hebrajski i arabski, jako tekst natchniony, to w chrześcijaństwie nawet nie mamy żadnego słowa Jezusa, poza powiedzmy „abba”, które Jezus powiedział w swoim własnym języku, bo cała Ewangelia jest napisana po grecku – opowiada mój gość. Aż do XX wieku większość tłumaczeń Biblii była dokonywana nie z języków oryginalnych, tylko z Wulgaty, czyli łacińskiego przekładu z końca IV wieku.Na tłumaczy na każdym polu czekały pułapki. Język hebrajski jest spółgłoskowy, zapisane słowa można różnie interpretować w zależności od tego, jakie samogłoski się doda. W ten sposób nawet św. Hieronim, autor Wulgaty, „dorobił” Mojżeszowi rogi, interpretując słowo krn jako keren (róg) zamiast dużo rzadszego karan (jaśnieć). Do tego słowa zapisywano bez interpunkcji, a czasem nawet bez odstępów.Mamy też problem z przekładaniem zjawisk kulturowych. W języku biblijnym ośrodkiem ludzkich emocji są… nerki. Serce pełni u człowieka zupełnie inną funkcję. – Serce oznacza raczej rozum, wolność albo podejmowanie decyzji, a nie jest związane z uczuciami – tłumaczy biblista. Kiedy tłumacz nie bierze pod uwagę kontekstu kulturowego, czytelnik jest zaskakiwany słowami: „ucieszą się me nerki” albo „zadrżały mu nerki”.Poszczególni tłumacze interpretowali niejasności zgodnie z wybraną przez siebie doktryną, ale jedno mieli wspólne: często łagodzili i formalizowali język, żeby pasował do uroczystej liturgii. A oryginalna Biblia wcale nie była taka formalna. – Biblia jest tekstem bardzo ludzkim, bardzo dosadnym i skierowanym do człowieka, to nie jest tekst pisany pod liturgię – wskazuje profesor. – Pamiętajmy, że Biblia jest literaturą, i to dobrą literaturą.W odcinku usłyszycie masę ciekawostek tłumaczeniowych (dlaczego Adam mógłby być Ziemowitem?), dowiecie się, czy porządny biblista potrafi się doliczyć, ile zna języków obcych, czym się różnią trzy najstarsze Ewangelie od najmłodszej Jana, gdzie w Biblii widać kształtowanie się judaizmu jako religii monoteistycznej i czy Mojżesz przeszedł naprawdę przez morze, czy raczej przez zarośnięte trzcinami jeziorko.

Dr Alicja Puścian to neurobiolożka behawioralna specjalizująca się w biologii emocji. W rozmowie wyjaśnia, że emocje to skomplikowane konstelacje aktywności mózgowej, a według Ekmana istnieje ich sześć głównych rodzajów. Zgłębia również wpływ hormonów, takich jak serotonina i dopamina, na nasze emocje. Dr Puścian porusza różnice między emocjami a uczuciami, podkreślając ich wzajemne powiązania oraz skomplikowaną naturę. Emocje współistnieją ze sobą, co jest naturalne i nie zawsze negatywne.

Działo się! 250. odcinek Radia Naukowego był świętem. Rozmowa odbyła się na żywo, z udziałem publiczności. Gościliśmy na wspaniałym Copernicus Festival, za co ogromnie dziękujemy! Temat główny festiwalu to TAJEMNICA. Trudno o bardziej tajemnicze obiekty we Wszechświecie niż czarne dziury, do których wnętrz zabrania nam zajrzeć fizyka.Gośćmi spotkania byli: prof. Agnieszka Janiuk, astrofizyczka związana z Centrum Fizyki Teoretycznej PAN w Warszawie, oraz dr Maciej Wielgus z Instituto de Astrofísica de Andalucía – CSIC w Granadzie, w Hiszpanii.Gwiazdą została Stefania – maskotka w kształcie niesporczaka, którą dostaliśmy w prezencie od prof. Łukasza Michalczyka przy okazji nagrania w Krakowie odcinka o tych niezwykłych zwierzętach. Na przykładzie Stefanii (imię padło z publiczności) analizowaliśmy, co dzieje się z ciałem wpadającym do czarnej dziury.Dyskutowaliśmy też o tym, czy są obserwacje, które pozwalają nam na pewno stwierdzić, czy czarne dziury istnieją, o hipotetycznych pierwotnych czarnych dziurach (byłyby to obiekty maleńkie), czym są dyski rozgrzanej materii wirujące wokół czarnych dziur, jaka praca stała za pokazaniem światu pierwszych obrazów czarnych dziur – i wiele, wiele innych. Polecamy w wersji audio lub wideo.https://www.youtube.com/watch?v=8ykpcw4DF6E&ab_channel=RadioNaukoweWięcej o Copernicus Festival: https://copernicusfestival.com/

Inspiracją do nagrania odcinka jest serial reporterski Anny Kiedrzynek pt. "Próg bólu", produkcji TOK FMSpotify - https://open.spotify.com/show/3rje2tJUupXjc7epjAchHCApple Podcasts - https://podcasts.apple.com/us/podcast/próg-bólu/id1806094116Całość na TOK FM - https://audycje.tokfm.pl/premium/promo/progbolurn***Ból to jedna z dolegliwości najtrudniejszych do leczenia. Bo może mieć różne przyczyny: fizjologiczne, urazowe, neuropatyczne, psychogenne… Bo jest kwestią bardzo indywidualną, każdy odczuwa go po swojemu, więc trudno obiektywnie ocenić. Bo są różne środki przeciwbólowe, które sprawdzają się lepiej przy określonych źródłach bólu, o czym pacjent niekoniecznie wie. – Ból jest sygnałem dla organizmu, takim samym jak zapach, jak smak – mówi gość odcinka, dr hab. Dariusz Kosson z Zakładu Nauczania Anestezjologii i Intensywnej Terapii na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym i Polskiego Towarzystwa Badania Bólu.Szalenie skomplikowane są kwestie powiązania bólu z psychiką, bo te same neuroprzekaźniki odpowiadają w naszych organizmach za różne kwestie: ból, emocje, procesy zapalne. – Ta zupa neuroprzekaźników się miesza – opowiada mój gość. Dlatego skuteczność placebo w leczeniu bólu jest dość wysoka, sięga aż 20-30%. Kluczową kwestią jest ustalenie dokładnego źródła bólu (lekarzom służy do tego dość obszerny wywiad) oraz ustalenie, czy jego przyczynę da się usunąć, na przykład wyciąć guz uciskający na nerw.Leki przeciwbólowe trzeba brać z rozwagą, nie przekraczać zalecanych dawek (bo lek trafia do całego organizmu, nie wyłącznie w bolące miejsce jak jest to wizualizowane w reklamach, i przedawkowanie może mieć skutki uboczne), i odpowiednio dobierać środek leczniczy do bólu. Na przykład paracetamol pomoże na ból głowy, na gorączkę, na ból pochodzący z ośrodkowego układu nerwowego (głowa i kręgosłup). Można go też stosować przez dłuższy czas. Nie pomoże jednak na ból brzucha, stan zapalny, bóle miesiączkowe, bóle związane z urazem, gdzie boli z powodu uszkodzenia obwodowego układu nerwowego – tu lepiej zastosować ibuprofen, który ma działanie przeciwzapalne. Nie można go jednak stosować powyżej dwóch tygodni.W odcinku poruszamy też temat leczenia bólu w Polsce (system ma, oględnie mówiąc, pewne wady), rozmawiamy o lęku przed fentanylem i ogólnie opioidami (stosowane zgodnie z zaleceniami i u osób rzeczywiście cierpiących z powodu bólu nie powinny wywołać uzależnienia) oraz tym, jak przekłada się on na decyzje polityczne i cierpienie pacjentów. 00:00 Wprowadzenie01:32 O serialu "Próg Bólu"03:39 Ból i jego rodzaje13:41 Ból psychogenny17:29 Wizyta w poradni leczenia bólu30:35 Jak działają leki przeciwbólowe34:20 Na co paracetamol, a na co ibuprofen?40:05 Opioidy, wprowadzanie, dawkowanie44:44 Opioidoforbia wśród pacjentów i lekarzy48:00 Zmiany w przepisach, receptomaty i utrudniony dostęp do opiodów dla chorych54:57 Ocena poziomu leczenia bólu w Polsce01:11:37 Jak się dostać do poradni leczenia bólu#współpraca