Decide for Impact podcast

De auteurs hebben samen een leuke podcast - de Rudi en Freddie show en ze schrijven beide voor de Correspondent. Het boek past bij onze twee vorige boekbespreking zoals de Tirranie van verdienste en Sander en de brug. De kern van het boek vind je in het artikel op de correspondent d.d. 29 oktober 2014. Het boek is in 2016 uitgegeven. Van de achterflap: Hoe is het toch mogelijk dat de mensen waar we overduidelijk niet zonder kunnen - vuilnismannen, politieagenten, verplegers - zo slecht verdienen, terwijl onbelangrijke, overbodige of zelfs schadelijke bankiers, lobbyisten en consultants veel beter boeren? Het boek gaat overgelijkheid, economie en verdienste aangevuld met historische context, Rutger heeft dan ook geschiedenis gestudeerd. Door het lezen van deze boeken realiseer ik me steeds meer hoeveel BS banen er zijn. Dit hebben we goed kunnen zien tijdens het begin van corona, toen alleen de cruciale banen mochten doorgaan.  Het boek heeft 5 hoofdstukken Hoe de moraal uit de economie verdween Leeg liberalisme Waarom vuilnismannen meer verdienen dan bankiers De mythe van de meritocratie Ongelijkheid in de eenentwintigste eeuw Hoe de moraal uit de economie verdween Economie, van oorsprong was het een door en door morele wetenschap. Ze waren constant bezig met vragen als: Hoe horen we ons te gedragen? Verandert het kapitalisme ons karakter ten goede of ten slechte? En wat is van waarde en wat niet? Zonder het hardop te zeggen, gaan beide kampen ervan uit dat iedere vorm van inkomen of vermogen neutraal is. Dat alle welvaart op dezelfde manier ontstaat. Er zou een eerste verdeling zijn via de markt, waarna een tweede ‘herverdeling’ via de politiek volgt. Dat laatste woord zegt het eigenlijk al: wat de markt brengt is natuurlijk, en wat de politiek daar vervolgens mee doet is kunstmatig. De eerste verdeling is een gegeven, de herverdeling is een kwestie van rechtvaardigheid of jaloezie. Ongelijkheid is niet (on)rechtvaardig op zichzelf. Nivelleren is niet per se een feest of een ramp. En belangrijker nog: de arbeidsmarkt, de huizenmarkt en de beurs zijn net als belastingen, uitkeringen en toeslagen óók vormen van herverdeling die verre van ‘neutraal’ zijn. Is het rechtvaardig dat een vuilnisman minder verdient dan een bankier? Is het eerlijk dat iemand met rijke ouders betere kansen heeft dan iemand uit een lagere klasse? Is het te verantwoorden dat mensen met meer talent extra worden beloond? Is dat wat verdiend wordt ook echt verdiend?  De meest invloedrijke wetenschap van dit moment is de economie. Van oorsprong was het een door en door morele wetenschap, daar is weinig van over nu het een beta status heeft. De schepping van de homo economicus betekende een revolutie in het denken over welvaart en ongelijkheid. Wat ‘waarde’ gaf aan goederen en diensten was alleen nog de hoeveelheid ‘plezier’ die ze opleveren, waarbij ‘plezier’ werd gedefinieerd als alles wat mensen vrijwillig doen, of zeg gerust: vrijwillig aanschaffen. Eenieder die de hoeveelheid voedsel, huizen, grondstoffen, machines enzovoort vergroot, maakt het land rijker. En de ironie wil dat juist de rijkste mensen – zij die leven in luxe en weelde – op deze welvaart parasiteren. Smith stelde dan ook voor om de consumptie van ‘de luie en ijdele vermogenden’ stevig te belasten. Onze heilige maatstaf van vooruitgang (het bruto binnenlands product) is een doodgewone optelsom van de prijzen voor alle goederen en diensten die in een land worden geproduceerd. De mens is een door en door moreel wezen dat voortdurend betekenis, zin en waarde geeft aan de wereld om zich heen. Leeg liberalisme Mark Rutte had tijdens de verkiezingscampagne alle liberale stokpaardjes bereden. Belastingen op de hogere inkomens waren ‘jaloeziebelastingen’ (‘Wat ze zelf niet hebben, mogen anderen ook niet hebben’), de erfbelasting was een ‘sterftaks’ (‘De meest onrechtvaardige belasting’) en 80 procent van de bijstandstrekkers kon gewoon aan het werk (‘Zo haal je die mensen uit de cultuur van achteroverleunen’).  Het liberalisme is de leer van de eigen verantwoordelijkheid, de vrijheid van het individu en het werken voor je geld. De liberaal wijst de betutteling van Vadertje Staat af en vertrouwt liever op het particuliere initiatief. Mensen zijn niet gelijk, zegt de liberaal, en kunstmatige gelijkheid van inkomen is onwenselijk. Onverdiend inkomen 1: Het toeval van de geboorte Onverdiend inkomen 2: Rijkdom uit de grond Onverdiend inkomen 3: Patenten Onverdiend inkomen 4: De ridders van de conjunctuur Met enkele mooie ironische voorbeelden zoals van Philips die eerst tegen patenten zijn en nu veel geld en bescherming krijgen van die patenten. "Onverdiend inkomen bestaat niet. Alles wat in een vrije markt (wat dat ook moge zijn) wordt verdiend, is terecht verdiend." Waarom vuilnismannen meer verdienen dan bankiers De ongemakkelijke waarheid is dat steeds meer mensen werk doen waar we eigenlijk prima zonder kunnen. Het zijn stuk voor stuk mensen die geen welvaart creëren, maar vooral verplaatsen. Conclusie: als er érgens moet worden nagedacht over wat voor wereld we willen in pakweg 2030, dan is het binnen het onderwijs. Eigenlijk zouden we een heel andere vraag moeten stellen: welke kennis en vaardigheden willen we dat onze kinderen hebben in 2030? Zouden we ons eindelijk kunnen permitteren om ‘waarde te hechten aan doel boven middel en aan het goede boven het nuttige’ De twee mooie voorbeelden die de kern van het pamflet vormen - de staking van de vuilnismannen in New York en de bankiers in de Ierland die staken. Wanneer de vuilnismannen niet werken ontstaat er een enorme chaos. Binnen een paar weken moest de burgmeester van New York over de brug komen. Ondertussen verdient een vuilnisman goed in NYC. Op het moment dat de bankiers in Ierland gingen staken had daar eigenlijk niemand last van, na maanden van staken is er niets veranderd. De mythe van de meritocratie Uit onderzoek blijkt dat de welvaart van een gezin al in een paar generaties kan zijn verdampt, evenals een boerenfamilie al na een paar decennia. Uit het boek The Son Also Rises: De boodschap kan in vijf woorden worden samengevat: sociale mobiliteit is een illusie. Dubbeltjes worden vrijwel nooit kwartjes. De brenger van het slechte nieuws heet Gregory Clark, een Amerikaanse econoom Maar liefst 50 tot 60 procent van je maatschappelijke positie (inkomen, opleiding en beroep) kan worden voorspeld op basis van je afkomst. Of je nu een vuilnisman of bankier bent, het blijft razend moeilijk om te zeggen welk deel van je rijkdom nu echt je eigen verdienste is. De meest fundamentele ongelijkheid is immers de ongelijkheid van geboorte. Ieder vertoog over ongelijkheid zou eigenlijk bij deze eenvoudige waarheid moeten beginnen: de rijkdommen van de aarde zijn van iedereen. Hoewel Apple inmiddels een van de rijkste bedrijven ter wereld is, werd de grondslag van haar welvaart geleverd door de Amerikaanse belastingbetaler. Apple bedankt de belastingbetaler door op grote schaal belasting te ontwijken via onder andere Nederland. Zie het boek van Mariana Mazzucato. Als onze welvaart grotendeels bij onze voorouders vandaan komt, redeneerde Thomas Paine verder, zou het dan niet rechtvaardig zijn om iedereen een dividend van de vooruitgang te geven? De Engels-Amerikaanse vrijdenker was de eerste die pleitte voor een universeel en onvoorwaardelijk basisinkomen. Niet als gunst of beloning, maar als recht. Er zou geen enkele prestatie of verdienste tegenover hoeven te staan. Ongelijkheid in de eenentwintigste eeuw De drie oorzaken van gelijkheid: oorlog, oorlog en oorlog. Nederland was lange tijd extreem ongelijk land. De gelijkheid ontstond na oorlogen. De enorme belastingen rondom een oorlog trok de boel weer een beetje recht. Voor de oorglog extreme belastingen heffen om de strijd aan te gaan met Hitler, na de oorlog extreme belastingen om het zwarte geld verdient in de oorlg uit de economie te halen.  Nederland is ondertussen een van de meest ongelijke landen ter wereld wat betreft vermogensverdeling, de individuele en collectieve erfenissen zijn groter dan ooit, het vis rijwel onmogelijk om van individuele verdiensten te spreken. Opvallende lessen uit het boek voor mij: Wat er wel en niet in het bnp zit, de financiële wereld wel terwijl ze niets creëren, en wanneer je zorgtaken op je neemt dat valt er buiten, tenzij je deze dienst verkoopt. Willen we dat de economie groeit dan moeten het aantal 'productieve' uren groeien, volgens het bnp. Adam Smith was een moraal filosoof. Economie was een gedragswetenschap was in plaats van een bèta wetenschap. Door de bèta kant op te gaan, verdween het moraal uit het vak economie. Smith was voorstander van een flinke belasting van de vermogenden die volgens hem parasiteerden op de werkenden. Het effect van de staking van de vuilnismannen in New York in 1968 - burgemeester moest snel het salaris verhogen. Het effect van de staking van de bankiers in Ierland, maar dit blijkt nauwelijks effect te hebben. Dit duurt meerdere maanden. Vuilnismannen heb je echt nodig en bankiers zijn niet zo belangrijk als ze zelf denken dat ze zijn. Welke vaardigheden wil je je kinderen meegeven die ze in 2030 of 2050 nodig hebben. Je kunt met geld en leningen hele zinvolle dingen doen, en ook hele niet zinvolle dingen doen. Sociale mobiliteit is een illusie. Dubbeltjes worden nooit kwartjes. Waar je bent, heeft weinig te maken met je inzet en vooral te maken met je afkomst. Na de oorlog wordt sterk afgerond, waarmee de zwarte economie werd uitgezeefd en genivelleerd (Piet Lieftinck). Ongelijkheid zorgt vroeg of laat altijd voor verzet, opstand en revolutie. Als je niet weet waar je ter wereld komt, dan ben je voor gelijke kansen en meer gelijkheid. Als je tot de conclusie komt, dat je rijkdom vooral door geluk komt,

Vandaag het gesprek met Sjors Roeters. Sjors is redacteur van Vrij Nederland. Hij verdiepte zich de laatste jaren in de wereld van het kapitalisme, de problemen die het veroorzaakt en het verzet ertegen. Het afgelopen jaar reisde hij door Europa op zoek naar alternatieven voor het kapitalisme. Zijn inzichten vertaalde hij in zijn recente boek Miljardairs onder de Guillotine. Laten we beginnen… In gesprek met Sjors leerde ik: Het kapitalistische systeem is altijd op zoek naar groei Economie is politiek. Macht is altijd politiek. Het is niet de eerste keer dat we geconfronteerd worden met deze machtsstrijd. Wat gebeurt er al en hoe kan ik daar bij aansluiten. Kapitalisten wijzen graag naar omstandigheden die zijn verbeterd voor het grootste deel van de mensheid, zoals de toename van levensverwachting, dan spelen gezond drinkwater en sanitaire voorzieningen een veel grotere rol. Dit zijn allemaal publieke werken, waar kapitalisten keihard tegen hebben gestreden, want hun grond werd onteigend en er werd belasting op hun vermogen geheven. Net als universele gezondheidszorg. Kapitalisme is eigenlijk verantwoordelijk voor de verlaging van de levensverwachting (zie Less is more). Zuiverheid bestaat niet. Als jij eigenaar bent van de financiele papieren, wat 80% neerkomt op schuld, dan ben je de baas van de economie. Het grootste deel van het vermogen - grotendeels schuldpapieren - in mondiale Noorden. Terwijl de werkelijke productie plaatsvindt in het mondiale Zuiden. Als je het financiële component wegneemt, dan is het Noorden extreem afhankelijk van het Zuiden. Voeg je deze toe, dan is het andersom. Het kolonialisme is de belangrijkste oorzaak voor deze financiële ongelijkheid tussen het Zuidelijk halfrond en het rijke Westen. Zoals Haïti die twee eeuwen Frankrijk een 'schuld' moesten terugbetalen nadat ze zich hebben vrijgevochten. Het IMF is nu nog steeds verantwoordelijk voor problemen op het Zuidelijk halfrond, zoals het voorbeeld van Madagaskar in het boek van Graeber. Als witte mensen gaan wij andere rassen beschaven en gaan ze het liberalisme opleggen. "Wij hebben beschaving gebracht." De schulden van die arme landen hebben een destructieve werking op klimaat en biodiversiteit, om die schulden terug te kunnen betalen. Kapitalisme is maximaal 500 jaar oud. Handelen, markteconomie en geld kun je niet reduceren tot het kapitalisme. Kapital-isme - de logica van het kapitaal staat centraal. Groei staat centraal in de logica van het kapitaal. Je begint met geld en zoekt naar mogelijkheden om het te vermeerderen. Een bakker doet het andersom, die begint met brood. Verdient haar geld daarmee om te leven en weer brood te maken. In Mondragon (Wikipedia) is een federatie van coöperaties - met een omzet van bijna 11 miljard en 80.000 werknemers die gezamenlijk eigenaar zijn van dat bedrijf. Het kapitalisme kun je niet reduceren tot ondernemen, je kunt ook ondernemen op een niet kapitalistische manier. De werknemers bij Mondragon beslissen gezamenlijk wat ze met hun geproduceerde meerwaarde gaan doen en welke kant ze op gaan. In kapitalistische ondernemingen wordt die meerwaarde in eigen zak gestoken door de eigenaars (aandeelhouders) zonder dat ze daar voor gewerkt hebben. Er zijn ook steward owned bedrijven die kapitalistische eigenschappen hebben, zoals Rolex die de wereld verwoest met de materialen die ze gebruiken. Plus Rolex is het symbool van kapitalisme. Als er geen voorwaarden en harde principes zijn dan kan een bedrijf ontsporen. Het is belangrijk om altijd kritisch te blijven. Coöperaties zijn duurzamer, medewerkers zijn gezonder, het heeft een democratischer gehalte dan een kapitalistisch bedrijf. Sjors denkt niet dat we met lokale initiatieven dat we de transformatie gaan krijgen van de wereldeconomie om het klimaat en de biodiversiteit enigszins te redden. De complexe structuren van corporates moeten we afbreken en voorkomen. Deze complexe structuren om kosten te drukken en verantwoordelijkheid te ontduiken. We kunnen best een non-kapitalistische Kindle maken. Je ziet de afgelopen decennia de woede toenemen en dat is waarom de guillotine op de voorkant van het boek staat. Jeff Bezos zal nooit worden onthoofd. De uitbarstingen van het geweld breekt niet uit tegen het economische systeem maar tegen de gemarginaliseerde groepen. Mensen die er anders uit zien zijn de zondebok. Het is zaak om een revolutie gewelddadig laten verlopen. Supervermogens extreem belasten, anders raakt het de super rijken niet dat vervuiling duurder wordt. Mijnbouw is voor 80% verantwoordelijk voor biodiversiteit verlies. We moeten radicaal minder grondstoffen gebruiken. De superrijken de wereld uit belasten. De COP is gekaapt door multinationals. Hoezo is Elon Musk een selfmade entrepreneur met miljarden subsidies? De elektrische auto is niet uitgevonden om de planeet te redden, maar om de auto-industrie te redden. Sjors onderzoekt nu de koolstofkloof. Er is een sterk verband tussen hoeveel vermogen iemand heeft en hoe destructief ze zijn. Over de breedte, hoe rijker, hoe vervuilender. De rijkste 10% van de wereldbevolking stoot tot 2030 genoeg uit om ons hele koolstofbudget dat ons nog resteert om onder de 1.5 graden te blijven, wegblaast. Dus 90% van de bevolking kan van de aardbodem verdwijnen en dan alsnog gaat ons klimaat kapot. Het debat kantelt, het verschil met 5-10 jaar geleden is enorm. Onder Obama veel mensen in slaap gesust, maar met Trump werden we wakker geschut. De klimaatbeweging heeft toen een vlucht genomen. De toekomst is onzeker en daar kun je veel hoop uithalen. Meer over Sjors Roeters: https://www.linkedin.com/in/sroeters/ https://www.vn.nl/guillotine/ https://www.vn.nl/auteur/sjors-roeters/  Boek van Sjors: Miljardairs onder de Guillotine (2022) Andere bronnen: De mythe van het liberalisme en economische groei – Paul Schenderling Er is leven na de groei boek De weg naar een duurzame economie – Willem Schramade Duurzaam Kapitalisme #boekencast afl 16 Antikapitalisme - Pim van den Berg Less is more - Jason Hickel The Economics of Arrival boek - Katherine Trebeck Wij zijn de één procent – Daniëlle Hirsch Kapitaal in de 21ste eeuw - Thomas Piketty De utopie van de vrije markt - Hans Achterhuis Ill Fares The Land - Tony Judt Fantoomgroei boek - Sander Heijne en Hendrik Noten Stop de winstmaximalisatie met rentmeesters – Gijsbert Koren (o.a. over steward ownership) Directeur van het Fair Limits Project prof. dr. Ingrid Robeyns over limitarisme - een limiet op rijkdom. prof.dr. (Willem) W Schinkel - socioloog Eckart Wintzen - Eckart's Notes David Whyte - ecocide Peter Singer - Effective Altruism - The Life you can save Sander en de brug #boekencast afl 76 Walter Scheidel - The great leveler Mariana Mazzucato - Mission Economy #boekencast afl 29 Video van het gesprek met Sjors Roeters https://youtu.be/ixeceSt1G-4 Kijk hier https://youtu.be/ixeceSt1G-4

Vandaag het gesprek met Janine Schimmelpenninck. Janine is van origine opgeleid als antropoloog. Zij is oprichter van The Orange Tree Foundation en grondlegger van de Natural Skills psychologie. Naast haar schrijfwerk geeft Janine diverse trainingen, seminars en opleidingen op het gebied van Natural Skills. Laten we beginnen… Janine spreekt over het onderwerp Natural skills tijdens de vierde IDG HUB Achterhoek. In gesprek met Janine leerde ik: De medische antropologie is alles wat met de medische wereld te maken heeft, buiten het direct biologisch medische. Interessante aan antropologie is dat je met de hele wereld te maken hebt. Het is breed. Psychologie zou een standaard vak op school moeten zijn, naast rekenen en taal. Als je niet kalm bent dan kun je niet meer intelligent handelen. In het Westen hebben de neiging om bij een probleem technologische oplossingen toe te voegen. Terwijl meer innerlijke ontwikkeling eenvoudiger dingen gaat zien om te verwijderen of verminderen bij een probleem. Maar, dat verkoopt niet lekker in onze huidige economie. Technologie is eigenlijk niet het probleem, het is het onkundig gebruik of immorele toepassing van technologie. De technologie is boven ons hoofd gegroeid. Psychologie is fundamenteel, daarom was ze ook blij met de komst van de IDG's. De SDG's is heel erg buiten onszelf. Om dingen buiten jezelf te realiseren moet je binnen iets doen. De wereld is een reflectie van onze binnenwereld. We tolereren armoede. We geven er te weinig om en we denken er te gecompliceerd over. De werkelijkheid is complex, en wij denken gecompliceerd en dat laatste is een probleem. Er is een enorm gebrek aan vertrouwen in ons eigen potentieel om dingen te doen. Drie pijlers natural skills: De wens en het vermogen om gelukkig te zijn en geen pijn te lijden. Het beschikken over een innerlijke, onbegrensde ruimte. De natuurlijke verwevenheid van het bestaan. We streven deze diepe verlangens op een onkundige wijze na. Goede relaties is een van de belangrijkste voorspellende factoren van een gezond en gelukkig leven In de boeddhistische psychologie worden 84.000 emoties beschreven Probleem bij veel open deuren is dat we er niet hard naar binnen rennen. Het leven is relaties Geluk, vrijheid en connectie dat is de natuurlijke basis, die hebben we allemaal. Mensen krijgen motivatie in hun werk met autonomie, vakmanschap en een hoger doel. (Pink) Weten hoe de hazen van binnen lopen, dan herken je dingen van jezelf. Hoe jij denkt en voelt is jouw terrein en niet het terrein van anderen. Naturel skills is fundamenteler dan de Inner Development Goals. Introspectie is een van de belangrijkste kwaliteiten die je kunt ontwikkelen. We zijn psychologisch ongeletterd, omdat we het alfabet en de grammatica niet beheersen. Alle inzichten versterken elkaar als ze natuurgetrouw zijn. Begin met een rustmoment, bijvoorbeeld een minuut stil zijn. Waarneming vindt van nature van binnen naar buiten plaats. Werken op inzicht en ervaring. Burnout is het gevolg van slechte energiemanagement. Meer over Janine Schimmelpenninck: https://www.linkedin.com/in/janineschimmelpenninck/ https://orangetreeacademy.nl/ https://naturalskills.nl/ Boeken van Janine: Slave To The King “Learning to take responsibility” (2015) Natural Skills “Een natuurlijke kijk op de psychologie" (2022) - uitgeroepen tot Beste psychologieboek 2022. Andere bronnen: IDGHUBAchterhoek.nl Stoa - (Wikipedia over Stoa) De Ondernemers Boekencast Lessen van een samoerai #boekencast afl 45 - Bjorn Aris Dirk de Wachter (Wikipedia) Drive #boekencast afl 13 - Daniel Pink Wat is mijn rol in het geheel – Danielle Braun Vind jezelf tijdens reizen in andere culturen – Jitske Kramer Video van het gesprek met Janine Schimmelpenninck https://youtu.be/y_2iHdG-TEE Kijk hier https://youtu.be/y_2iHdG-TEE

De ondertitel van het boek is, How leaders shape the future by overcoming human flaws. De auteurs Geoff Tuff en Steven Goldbach zijn beide werkzaam bij Deloitte. Het boek bestaat uit drie delen: Predictable patterns Principles of provocation Profiles of provocateurs Het boek is gebouwd op een Anglo Amerikaanse leest, wat logisch als de auteurs als adviseurs werkzaam zijn bij Deloitte en vooral C-level niveau werken in de corporate omgeving. Toch is het boek ook interessant voor kleinere bedrijven. De praktijk laat zien dat we slecht nieuwe trends herkennen en er goed op reageren. De auteurs geven de oplossing om uit te dagen en vooral iets te doen, doe iets! Bij kleiner bedrijven zit de ondernemer dichter op de markt, kan sneller veranderen en iets doen. Al is het daar soms lastig om niet telkens iets nieuws te doen terwijl het team de vorige verandering nog niet heeft verwerkt. Een andere uitdaging voor de ondernemer is het team zelf laten komen met trends waar het bedrijf op kan inspringen, zodat het niet alleen afhankelijk is van de ondernemer. Voor ondernemers van kleine bedrijven interessant om sneller de gevolgen van actuele gebeurtenissen, die je niet zag aankomen, op de markt. Zoals het effect van corona, prijs van olie en gas, de oorlog in de Oekraine, aardbeving in Turkije op jouw markt. Laten we beginnen met het herkennen van de pratronen. I Predictable patterns 1. Patterns of the past Trends beginnen vaak klein en worden daardoor vaak over het hoofd gezien door organisaties en leiders. Het uitgangspunt van de auteurs is dat de leider verantwoordelijk is en keuzes maakt over de te volgen koers. Zij moeten inschatten wat de kans is dat een trend kan overgaan van, het kan gebeuren, naar het zal gebeuren. CEO’s gaan bij trends de mist in, omdat: ze de indicaties van de trend volledig missen. De eigen ervaringen vormen een filter bij het bekijken van data. ze de trend ontkennen. Mensen hebben een hekel dat ze wordt gezegd dat ze iets belangrijks hebben gemist. ze de trend over-analyseren. Na een eerste analyse volgt er nog een analyse totdat duidelijk wordt dat de trend werkelijkheid is en ze er achteraan lopen. ze te slap reageren op een trend. Ze wachten op anderen en worden volgers. Het team krijgt geen middelen om aan de slag te gaan met de trend. De oplossing volgens auteurs, Provoke, ofwel uitdagen. Wat vooral neerkomt op actie ondernemen. DOE IETS. Ze komen met mooie voorbeelden zoals Netflix en een bedrijf dat de (onbewuste) keuze maakt op de oude voet door te gaan, om zo langzaam af te rollen. 2. On the importance of “If” vs “When” Er zijn grofweg twee fases in een trend, de ‘of’ en de ‘wanneer’ fase. Eerst is de vraag of het plaats vindt. Nadat de trend over een bepaalde hobbel is gegaan is de ‘of’ fase voorbij, is er geen houden meer aan en krijg je de wanneer fase. Wanneer heeft het effect op mijn markt en bedrijf. Zo was er eerst de vraag 'of steeds meer mensen hun kabel op zouden zeggen', nu wordt dat steeds meer de vraag 'wanneer ze dat gaan doen'. Eerst wordt er nog gedacht dat het niet zo'n vaart zal lopen en onderzoeken ze hoe groot het probleem is. Ze isoleren de groep die opzegt. Dan gaan steeds meer mensen opzeggen en is de vraag wanneer de volgende groep opzegt. 3. Personal Patterns In dit hoofdstukken gaat het over een aantal vooroordelen (biases) die ons tegenhouden om actie te ondernemen wanneer we een trend zien. Beschikbaarheidsbias We hebben de neiging om te bouwen op voorbeelden waar je mentaal eenvoudig en snel toegang toe hebt. Vaak zien we rampen niet aankomen omdat het mentaal niet toegankelijk is op dat moment. Denk aan corona. Wat hierbij helpt is verschillende scenario’s voor de toekomst uitdenken in teams met verschillende mensen. (scenarioplanning in het boek De levende onderneming) Egocentrisch vooringenomenheid We kennen meer gewicht toe aan data dat in overeenstemming is met ons standpunt. Rondom een onderwerp zie je veel voorbeelden voorbij komen, maar de voorbeelden die ons eigen standpunt ondersteunen krijgen de voorkeur. Nodig mensen uit om mee te denken die een ander uitgangspunt hebben. Heuristische vooringenomenheid beïnvloeden Dit gaat over de emotionele reactie (goed of slecht) passend bij de ervaring. Het is een onderbuik reactie op sterke gevoelens die we hebben tot het onderwerp. Wat hierbij helpt is je eerste reactie onderdrukken en uitleggen welke data je hebt gebruik om je reactie op te baseren. Status quo vooringenomenheid We hebben een voorkeur dat dingen hetzelfde blijven. Dit heeft een directe relatie met de aversie tegen verlies. Als de status quo dreigt te veranderen zien we vooral de lasten die dat met zich meebrengt. Het helpt om ook te kijken naar de verliezen als we niet zouden veranderen. Overmoed vooringenomenheid We hebben te veel vertrouwen in de kans dat we gelijk hebben. We overschatten de kans dat we situatie correct inschatten. Naast deze vooroordelen hebben we gewoontes die ervoor zorgen dat we de wereld zoveel mogelijk hetzelfde willen houden. De bekende route volgen. Dit alles wordt nog eens versterkt door de vaak psychologisch onveilige omgeving in de bedrijven, zeggen de auteurs. Mensen durven zich niet uit te spreken, en zoeken naar consensus  Voorstel om twee dingen te doen wanneer iemand met een idee/trend komt, vraag om de logica erachter te delen en of het een HBD is. HBD staat voor Hunch, Biased or based on Data. 4. Expanding Peripheral Vision Omarm diversiteit om een bredere visie te krijgen. Meer diverse groepen zijn beter in staat om problemen op te lossen. Train productieve interacties, vraag naar de achtergrond of data om te leren: Gebruik niet alleen maar experts, of het management team; Voorkom activiteiten waardoor je op elkaar gaat lijken; Maak flexibiliteit in denken een positieve leiderschapskwaliteit; Wijs een advocaat van de duivel aan; Voorkom incentives vanuit de organisatie (zoals gevolgen voor de carrière); en Gebruik anonieme vergaderingen. II Principles of provocation 5. Birth of Provocation Daag je bedrijf uit voor een betere toekomst, waarin je een voordeel hebt ten opzichte van de concurrentie. Daag uit met opzet. Ontwikkel een continue stroom van data, besluitvorming en actie. Vergeet de geschiedenis niet, maar gebruik het als informatie. Denk telkens als een provocateur, onderzoek je natuurlijk instinct en vooroordelen om meer onderzoek te doen, en DOE IETS. 6. Envision: Seeing the future Scenarioplanning wordt genoemd als een goede oplossing om op verschillende manieren naar de toekomst te kijken. Start de eerste acties op verschillende scenario’s en kijk naar de ontwikkelingen voor de volgende stap. (Lees bijvoorbeeld een levende onderneming van Arie de Geus) 7. Position: Preparing for the Change Als je in de ‘of’- fase zit kun je drie dingen doen:  Positioneer jezelf op de juiste plek Frame een experiment en, en Test op het ontworpen experiment. Mooi voorbeeld van Zuora hoe ze hebben ingezet op de abonnementen markt en daarna alles zo hebben georganiseerd dat de markt het niet kon missen. Journalisten, bloggen, nieuwsbrief, podcast, awards en een boek over het abonnementenmodel. Zij hadden een manier om de betalingen te regelen bij abonnementen. 8. Drive and adapt: Taking control Je laat de verandering niet op je afkomen, maar pakt de controle. Je gaat in de bestuurdersstoel zitten. Mooie voorbeelden van GM en TenCent / WeChat. Gebruik de vraag van Andy Grove bij Intel in 1980 “Als wij zouden worden ontslagen en de Raad v Bestuur zou een nieuwe CEO aantrekken, wat zou zij dan gaan doen?” Dit is een vraag die je samen met je MT eenvoudig kunt stellen. 9. Activate: Harnessing Your ecosystem Mooi verhaal over Pittsburg van arbeiders in een staalstad naar een kennisomgeving. In de zakelijke wereld kies je zelf het ecosysteem. Twee dimensies om de opties weer te geven Niveau waarin het ecosysteem gesloten (proprietary) of open is Of het ecosysteem tijdelijk of permanent is. Mooi voorbeeld van Mozilla (o.a. Firefox, Thunderbird en Pocket). Natuurlijke ecosystemen zijn veerkrachtiger dan multi-node partnerships. Lastiger voor individuele spelers om op korte of middellange termijn winst te behalen. Voordeel je blijft langer bestaan en levert daar wat winst voor in. Versnellen van de verandering door o.a. Agile organiseren en prototyping. Een test-en-leer mindset. II Profiles of provocateurs De drie voorbeelden vond ik wat minder interessant om te lezen, onbekende mensen in onbekende projecten. Het zijn bekenden van de auteurs en meer sociale projecten. Een soort bonus in het boek. 10. Deborah Bial Verhaal over Posse leadership programma waar ze mensen samenbrengt, een posse (een troep). 11. Ryan Gravel Dit project vond ik interessant om de stad Atlanta leefbaar te maken. Minder auto’s, meer openbaar vervoer, fietsen en lopen. 12. Valerie Irick Rainford Conclusion Minimally Viable Thoughts  Een paar losse, niet echt onderzochte, elementen hebben ze hier beschreven. Zoals het onderdeel plezier. Teams met meer plezier lijken meer te bereiken, er is meer vertrouwen in elkaar. CEO als de ontwerper van het systeem - belangrijk dat de CEO wat meer naar binnen keert in deze tijd, omdat de complexe onderwerpen zijn en het belangrijk is om je team goed te organiseren. Beter wat meer intern, dan alleen extern richting de aandeelhouder geconcentreerd. Opvallende lessen uit het boek voor mij: We missen veel trends die de toekomst van ons bedrijf beïnvloeden. Je kunt alleen goede besluiten nemen als je het daarvoor oneens bent geweest met elkaar. Als je het met elkaar eens bent als management dan wordt je niet uitgedaagd over dingen dieper na te denken. Is het een gevoel? Word je beïnvloed door een bias? of Is het gebaseerd op data?

Vandaag het gesprek met Jeroen Doensen. Jeroen is Econoom op ontdekkingsreis in de wereld van morgen. Hoe gaan we een duurzame liefdevolle economie creëren die het met iedereen goed voor heeft. Waar waarde het uitgangspunt is en waar we verder denken dan onze neus lang is. Hij pleit voor een echte economie gebaseerd op waarde waar er volop ruimte is voor de commons. De commons is dat wat van ons allemaal is en zijn in de vergetelheid geraakt, naast de markt en de overheid kunnen we zaken ook zelf regelen. Dat vertaald zich in bijvoorbeeld coöperaties, samenwerkingsverbanden en burgerinitiatieven, mooie voorbeelden zijn Wikipedia, de buurtmoestuin en Linux. Hij is actief bij Economy for the Common Good, een grassroot organisatie die zich inzet voor een nieuwe economie en waar een methodiek is ontwikkeld voor non financial reporting, verslag uitbrengen over zaken die echt belangrijk zijn. Laten we beginnen… In gesprek met Jeroen leerde ik: Economie gaat over de het huishoudboekje en het bevorderen van de levenskunst Geld maken met geld was volgens de filosofen geen economie. Economy for the common good staat voor een systeemverandering. Een economie die uitgaat van het algemeen belang en in balans moet zijn met de omgeving, en de leveranciers, je werknemers, de klanten en de aarde. In het Westen profiteren we van de ellende die we op de wereld aanrichten. Dat is onze welvaart. Een economie bouwen op basis van liefde en overvloed. TINA - There is no alternative TAPAS - there are plenty of solutions Het is wenselijker dat de Zuidas failliet gaat, dan dat we in een oorlog belanden. Bedrijven als Bosch die ook een Steward ownership hebben kiezen er voor om producten te maken die zo lang mogelijk mee gaan. Duurzaam. Deze bedrijven hebben meer te dienen dan alleen de aandeelhouders. Het bedrijf dat helpt bij promotie en invoeren van Steward Ownership is We Are Stewards Zo lang banken geld mogen scheppen, gaat er niet veel veranderen in de verduurzaming. (Klaas van Egmond) De uitgangspunten van het financieel systeem veranderen Door allemaal lid te worden van een energie coöperatie draaien we privatisering van die markt weer terug. Alternatievenmunten - de Utrechtse Euro of de United. Wat is het bestaansrecht van de landelijke overheid? Breng bijvoorbeeld in beeld hoe het zit met de mensenrechten in jouw supply chain zonder enig oordeel of ambitie. Er is een overlap met B-corp. Bij Economy of the common good kun je ook minpunten krijgen. Dus verzaak je op een onderdeel dan kun je geen goede score meer krijgen. De planetaire plundering is de voeding van onze economie. Certificatie door met peer reviews te werken. Vertrouwen schaalbaar maken geleerd bij CommonEasy De nieuwe manier van samenwerking zal minder hiërarchisch zijn, meer samen en meer op basis van gelijkwaardigheid. Met partijen als CommonEasy kunnen we de gehele verzekeringsbranche overbodig maken, door elkaar te helpen. Meer over Jeroen Doensen: https://www.linkedin.com/in/jeroend/ https://loketjeroen.nl/ Andere bronnen: Economy of the common good Seats2meet.com IDG HUB Achterhoek meetup Linda Commandeur Christian Felber Er is leven na de groei - Paul Schenderling Millionairs onder de guillotine - Sander en de brug #boekencast afl 76 - Sander Schimmelpenninck Less is more - Jason Hickel The economy of arrival - Katherine Trebeck Hayek en Milton Friedman Meent Wikipedia linux - Ubuntu Steward Ownership - Stop de winstmaximalisatie met rentmeesters – Gijsbert Koren Land van Ons - coöperatie Klaas van Egmond - econoom The car is hijacking our freedom #autokorrektur – Katja Diehl B-corp Het bedrijf was nooit ik alleen – Anne Pleun van Eijsden - Paper / on the rocks De reismarkt van binnenuit veranderen – Elske Doets Christian Felber - Ware winst Video van het gesprek met Jeroen Doensen https://youtu.be/IZYxs0WsBd0 Kijk hier https://youtu.be/IZYxs0WsBd0

Sander is bekend als hoofdredacteur van de Quote en programma's als Sander en de kloof. Bijzonder is dat hij zelf een familie heeft met geld, en dat de erfenis een belangrijke rol speelt in zijn leven, daarnaast verdient hij ongeveer € 400k per jaar, en toch dit soort zaken aankaart in zijn programma's, columns en in dit boek. Het boek leest snel weg, met ruim 100 pagina’s. Je leest het op een rustige zondag uit. Hij behandelt vijf grote problemen in de Nederlandse samenleving en bespreekt oplossingen voor deze problemen. De oplossingen klinken logisch, maar ik heb te weinig economische kennis om ze goed te kunnen beoordelen. Daarom heb ik een reactie gevraagd van Willem Schramade, waarvan we eerder een boek bespraken. Zie voor zijn reactie onderaan deze pagina. Het boek kent vijf voorstellen, een proloog en een epiloog Proloog - De noodzaak van een nieuw sociaal contract VOORSTEL 1 - Belast winst uit vermogen en erfenissen net zo zwaar als inkomen uit werk VOORSTEL 2 - Hervorm het onderwijs  VOORSTEL 3 - Belast pensioen eerlijk VOORSTEL 4 - Geef iedereen een jubelton VOORSTEL 5 - Voer een maatschappelijke diensttijd in voor iedereen Epiloog - Tijd om weer groot te denken Proloog - De noodzaak van een nieuw sociaal contract In deze inleiding legt Sander uit wat er nu misgaat en waarom deze voorstellen zo belangrijk zijn. Zoals de verzwakking van het collectief, geen grote samenhangende hervorming vanuit de politiek en de kansongelijkheid die daardoor ontstaan is. Sander heeft het regelmatig over de tekorten op de arbeidsmarkt en de afnemende sociale cohesie in zijn columns en op social media. Volgens Sander hebben de knoppen teveel richting de haves gestaan in de afgelopen 40 jaar, maar dit kunnen we ook weer terugdraaien. Nederland heeft op dit moment last van inflatie, personeelstekorten en een energie- en stikstofcrisis. Deze vijf voorstellen moeten Nederland eerlijker en breder welvarend maken. Sander stelt dat het neoliberale kapitalisme een mislukking is gebleken. De beloftes van marktwerking zijn niet uitgekomen en hebben vooral sociale en ecologische ongelijkheid opgeleverd in de wereld. Toch blijft hij een aanhanger van het kapitalisme en de meritocratie met een zo grote mogelijke kansengelijkheid aan de start en een vrije markt, en meritocratie in balans door een sterk collectief.  VOORSTEL 1 - Belast winst uit vermogen en erfenissen net zo zwaar als inkomen uit werk Het voorstel is een logische versimpeling van ons oneerlijke belastingstelsel. Dit is het voorstel dat het meeste inkomen voor de staat oplevert en daarmee ruimte creëert voor zijn kansengelijkheid voorstellen. In allerlei onderzoeken komt Nederland als meest ongelijkwaardig wat betreft vermogen naar voren. Dit heeft voor een groot deel te maken met belasting op arbeid die hoog is ten opzichte van belasting op kapitaalinkomen (vermogen en erfenissen). Toeslagen die de overheid verstrekt zouden dit moeten compenseren voor de lage inkomens, maar zo stelt Sander daarmee verhoog je de afhankelijkheid van de overheid bij deze groep. Om onduidelijke redenen is erfbelasting de meest gehate belasting van Nederland ook al krijgen de meeste mensen hier niet mee te maken.  Het voorstel is om al het inkomen hetzelfde te behandelen en dus belasting uit vermogen of erfenissen in box 1 te laten vallen en daardoor even hoog te maken als inkomen uit arbeid. Bijzondere uitspraak: “Werk is de enige universeel aangewezen route voor sociale stijging.” 1914-1980 periode van vooruitgang en democratisering, economische groei en groeiende gelijkheid tussen burgers.  Zo is de winst op de verkoop van je eigen woning ook inkomen. Dus wordt de waarde van de eigen woning bij verkoop (na aftrek hypotheken) belast tegen een belastingdruk van 30 procent. Dit levert 13 miljard per jaar op. Een verhoging van de belastingen op nalatenschap en schenkingen naar 30 procent levert nog eens 4,8 miljard op.  VOORSTEL 2 - Hervorm het onderwijs  Schrap artikel 23 van de grondwet, stel het schooladvies uit en geef ieder kind een warme lunch. Artikel 23 gaat over onderwijsvrijheid, en stelt de indoctrinatie van ouders boven de vrijheid van kinderen. Artikel 23 maakt op dit moment de school van FvD, en religieus geïnspireerde scholen mogelijk. De scholen op een bijzondere grondslag is de belangrijkste oorzaak van segregatie (scheiding). Dat wil je voorkomen. Kinderen moeten juist in contact komen met alle lagen van de bevolking. Sander neemt het advies van de onderwijsraad over om leerlingen later te selecteren en om een middenschool te creëren. Dit geeft ruimte voor meer ontwikkeling en een betere keuze. Veel kinderen krijgen slecht of te weinig eten. Dit beïnvloed de prestaties. Door een gezonden warme lunch te introduceren op scholen, krijgen kinderen ten minste een gezonden voeding iedere dag, en het geeft meer samenhang en inclusie. Samen eten verbindt. Kosten van zo’n lunch 1,7 miljard.  VOORSTEL 3 - Belast pensioen eerlijk Het tweede voorstel dat inkomen voor de staat oplevert om kansengelijkheid mee te realiseren. Van oppotten naar investeren.  In Nederland wordt vermogensopbouw gesubsidieerd, via het eigen huis en via het pensioen. De hypotheekrente aftrek wordt afgebouwd maar kosten de staat in 2020 nog 9,5 miljard. Aan de andere kant bestaat 47 procent van het Nederlandse vermogen uit pensioenen. Pensioen geldt als vermogen terwijl het logischer is om te zien als uitgesteld loon waarover nog geen inkomstenbelasting is betaald en waarover je niet vrij kunt beschikking. Het pensioen zorgt voor meer ongelijkheid. Mensen die veel verdienen hebben een hoger pensioen en ze worden ouder. De hypotheekrenteaftrek heeft ervoor gezorgd dat we vooral geld in stenen steken . Daarnaast zijn de huizenprijzen gestegen omdat mensen met de netto waarde gingen rekenen. Daarnaast wordt je aangemoedigd om maximaal geld in je pensioen te stoppen. Voorstel van Sander is om die belasting voor het pensioen direct te doen en niet uit te stellen. Het stuk over de verplichte tweede pijler begrijp ik niet goed, met de wortel en de stok. Daar heeft hij het over een motie van wantrouwen tegenover de burger en een alinea later heeft hij het over zelfstandigen die geen tweede (of derde) pijler opbouwen. Hij wil het loskoppelen en vooral de zelfstandigen beter informeren of verplichten in plaats van subsidiëren. Door lagere pensioenen worden mensen gestimuleerd om langer te werken. Tezamen gaat dit over een fiscaal voordeel van 16,4 miljard. VOORSTEL 4 - Geef iedereen een jubelton Het idee is dat iedere vijfentwintigjarige een startkapitaal krijgt. De koppeling met voorstel 5 is logisch. Nu krijgen jonge mensen met rijke ouders een voorsprong door een erfenis.  Privatisering en marktdenken hebben de overheidsdiensten uitgehold. Het onderwijs en de zorg bijvoorbeeld zou helemaal geen markt moeten zijn. Het ongeremde kapitalisme hebben voor concentratie van vermogen gezorgd bij een kleine groep mensen.  In het Westen zitten wat betreft vermogensongelijkheid weer op het niveau van 100 jaar geleden. De overheid moet weer meer waarde-scheppend en ondernemend worden. Het startkapitaal voor iedereen (25 jarige leeftijd) creëert meer vermogensgelijkheid. Wel stelt Sander enkele voorwaarden voor, zoals het mag alleen gebruikt worden voor de aankoop van je huis, starten van een bedrijf, of een belegging in een staatsfonds. Daarnaast kunnen er ook nog voorwaarden voor uitsluiting zijn, zoals bijvoorbeeld recente immigranten. Een startkapitaal van € 100.000 voor iedere 25-jarige kost jaarlijks ongeveer 21,9 miljard. VOORSTEL 5 - Voer een maatschappelijke diensttijd in voor iedereen De maatschappelijke diensttijd zorgt voor inclusie in de maatschappij, het brengt mensen van alle lagen bij elkaar. Op je achttiende werk je een jaar met verschillende mensen samen. Jongeren werken dan voor de maatschappij, zoals defensie, zorg, infrastructuur, natuur of openbaar bestuur.  Hiermee ontwikkel je het collectief. Mensen ontwikkelen begrip voor elkaars situatie. “De Nederlandse jeugd smeekt er bijna om gedisciplineerd te worden.” - dit ervaar ik niet. Een maatschappelijk diensttijd springt ook in op de vraag van jongeren naar zingeving, inspiratie en zelfontwikkeling. Ik twijfel over deze stelling van Sander, ik zie wel veel jongeren die een betere toekomst willen. Een planeet die leefbaar is. Daarom mis ook ecologische voorstellen in dit boek. Dit hoofdstuk lijkt het minst doordacht. Ook welke kosten dit voorstel met zich meebrengt. Epiloog - Tijd om weer groot te denken Werken loont te weinig, waardoor het land vastloopt, stelt Sander. Volgens mij zijn er grotere problemen waardoor het land vastloopt. Denk aan het milieu, educatie, zorg, de overheid. Grote plannen kunnen de weg naar een eerlijkere wereld op gang krijgen en een gemeenschappelijk doel nastreven. Met de manier waarop Sander deze voorstellen neerzet vraag ik me af hoe gemeenschappelijk dit doel kan worden. Nadat alle inkomens voor de staat zijn opgeteld en kosten uit deze voorstellen er zijn afgetrokken blijft er nog 12,5 miljard over (wat ik betwijfel). Daarmee kan de belastingdruk in de laagste schijf verder worden verlaagt, waardoor werken nog meer loont sluit Sander af. Het FD heeft dit nagerekend en komt uit op € 60 per maand voor de mensen met een laag inkomen. Opvallende lessen uit het boek voor mij: Dat belasting op een erfenis zo wordt gehaat door alle lagen van de bevolking. Wanneer je het echt uitrekent krijgt het grootste deel van de bevolking er nooit mee te maken. Terwijl ze er wel de voordelen van zouden kunnen ontvangen. Mensen stemmen op basis van hun gewenste portemonnee en niet hun daadwerkelijke portemonnee. (zei Sander in het interview met Tom van der Lubbe voor De Ondernemer) Dat, door erfenissen,

Vandaag het gesprek met Anne Pleun van Eijsden. Met een achtergrond in Internationaal Recht en Geschiedenis (specialisatie in revoluties en social movements), is Anne Pleun geen standaard ondernemer. Toch startte zij in 2015 Paper / in the Rocks om de papierindustrie te verduurzamen. Al van kinds af aan is ze fel gekant tegen het argument 'zo doen wij dat nou eenmaal'. Als ondernemer wil ze laten zien dat een onderneming juist kan, en zou moeten, bijdragen aan een gezonde en inclusieve wereld. Paper / on the Rocks is om die reden al sinds de oprichting een gecertificeerde B Corporation.  Laten we beginnen… In gesprek met Anne leerde ik: Haar doel was altijd om een diverse papierindustrie te creëren Eén alternatief gaat niet de heilige graal zijn om een hele industrie te veranderen. Een meer lokale papierindustrie creëren. Paper on the rocks doet ook veel onderzoek en ontwikkeling voor papieralternatieven. Door de groei van het product met het product van de notitieboeken met logo's kunnen ze nu investeren in meer alternatieven. Om zo de druk op onze bossen, water en energie af te bouwen. De grote schaal van de papierconglomeraten kan nu niet meer. Om dit te veranderen moeten we het samen doen. Op school leer je een Eurocentrische manier van kijken naar de geschiedenis. De wereldgeschiedenis is veel breder. Je blik breder maken dan je gewend bent, is verhelderend. De grafische papiermarkt is wel wat gekrompen door digitalisering, maar de kartonmarkt groeit enorm hard. Er komt steeds meer druk op de houtproductie. Er is plek voor iedereen om verbetering te brengen. Papierproductie op basis van afvalstromen. Je hoeft niet altijd te streven naar een enorme groei en een eindeloze groei. Eindeloze groei kan niet. In de schaal van de industrie zit een probleem. Groeien tot een bepaalde hoogte. Waarom hebben we bedrijven? Waar blijft dat geld? Met veel innovatie lijkt het alsof een bedrijf dat heeft gedaan, maar de oorsprong ligt vaak bij de overheid. Er mag een limiet komen op hoeveel geld mag er worden onttrokken uit de markt en gaan naar een individu. De personen geschiedenis en de holistische geschiedenis. Kijken naar de geschiedenis waarin we personen op een voetstuk zetten of een bredere benadering. Ze was er bijna niet meer. Het bedrijf was nooit ik alleen. Het bedrijf ging ook door zonder mij. De frictie tussen een individu die er maar even is, en de grote verandering die je in de wereld wil brengen. Het kan dat je een organisatie hebt waar jij als oprichter naast staat, en toevallig in de stoel van bestuurder bent gaan zitten. Een bescheidenheid naar het leven toe is heel comfortabel als je het toelaat. Ze is activistisch geworden over dat ze haar (privé)leven wil leven. Jouw leven op historische wereldschaal is enorm kort. Een mooie ontwikkeling, dat er in het ik een wij zit. De structuren en de verwachtingen over ondernemerschap zijn gebaseerd op oude verhalen, waar we de waarde van persoonlijk succes, eindeloze groei en veel geld verdienen uit moeten halen. We hebben als ondernemer behoeften hebben aan eerlijke en bredere verhalen. Wat als het verhalen zouden zijn over de waarde die een organisatie toevoegt aan de samenleving en het lostrekken van een persoon die het heeft gedaan. Daardoor verlagen we ook de druk o de ondernemer. Dat je best ondernemer kunt zijn zonder de personificatie van je bedrijf te zijn. Beter om succesverhalen te formuleren gebaseerd op de organisatie. Het zou mooi zijn dat het leven van de organisatie langer is dan van de oprichter. Meer over Anne Pleun van Eijsden: https://www.linkedin.com/in/annepleunvaneijsden/ https://paperontherocks.com/ Andere bronnen: Met olifantsgras CO2 uit de lucht en duurzamere producten maken – Jan-Govert van Gilst Drukkerij Kempers in Aalten Verne Harnish - Scaling Up #boekencast afl 19 Pieter van Osch - Scaleup Impact Er is leven na de groei - Paul Schenderling Marianne Mazucato Mission Economy #boekencast afl 29 Building people-centered and purpose-driven companies – Sebastian Klein Stop de winstmaximalisatie met rentmeesters – Gijsbert Koren Verhaal van Patagonia Video van het gesprek met Anne Pleun van Eijsden https://youtu.be/negE6K6Sdtc Kijk hier https://youtu.be/negE6K6Sdtc

Eindelijk gaan we dit boek bespreken. Het dertigste boek van Jan Rotmans in een carrière van 34 jaar. Jan Rotmans is hoogleraar transitiekunde en duurzaamheid aan de Erasmus universiteit. Zijn laatste drie boeken verkochten goed, In het oog van de orkaan, Verandering van tijdperk en Omwentelingen. Hij had zelf het gevoel altijd de tijd ver vooruit te zijn en twijfelde regelmatig aan zijn eigen inzichten. Sinds een paar jaar heeft hij het gevoel midden in de tijd te zitten waar hij al jaren onderzoek naar doet en over publiceert. Dit boek lijkt een beetje op The best of times, the worst of times. Een verhaal met waar we nu staan door jaren de signalen over de toestand van de natuur te negeren, worden we eindelijk wakker. Er is geen ontkennen meer aan. Ondanks alle tegenslagen en weerstand die Jan heeft ervaren in de afgelopen decennia blijft hij een optimist. Hij ziet de uitweg door de transities waar we inzitten en voor staan. Met een visie over hoe Nederland er over 100 jaar uitziet en de reis naar binnen. Het boek kent 7 hoofdstukken en een inleiding: De onrust in onszelf en in de wereld Transitielenzen: anders kijken Crisis als kans Ambtenaren kunnen het verschil maken Hoe overleef je als bedrijf de volgende crisis Palet van transities: uitdagingen en oplossingen Nederland in 2121 Persoonlijke transitie: de reis naar binnen De onrust in onszelf en in de wereld Een blik op de chaos waar we voor staan. De onzekerheid maakt ons onrustig. We verliezen de stabiele omgeving en ook het gevoel dat we zelf weten wat de volgende stap is. Toch is er een goede ontwikkeling met iedere crisis neem je nieuwe mensen mee en langzaam maar zeker kom je bij het kantelpunt waarin we samen de goede kant op gaan. Het belangrijkste wat we nu te doen hebben in deze tussentijd is de chaos omarmen. Transitielenzen: anders kijken In dit deel legt Jan uit hoe de tijdsverschil werkt van Duurzaam systeem, naar de voorontwikkelingsfase, via de kantelperiode maar de doorontwikkelingsfase en dit verloopt niet gelijkmatig maar grillig. De overgang van het oude systeem naar het nieuwe systeem via de lastige tussentijd. Daarnaast noemt hij de schaallens (micro, meso, en macroniveau) en de sturingslens die helpt bij het navigeren en doelzoekend in de tijd van chaos. Crisis als kans In dit hoofdstuk bespreekt Jan veel elementen die een relatie hebben met het Anglo Amerikaans denken en organiseren in plaats van het Oosterse of Rijnlandse. De drang naar oneindige economische groei die veel problemen veroorzaakt.  Hoe we omgaan met de natuur. Het effect op de populatie, dieren en ecologie door de producten die we produceren, de delving van miljoenen jaren oude grondstoffen die niet terugkomen en het afval dat we veroorzaken. Ulrich Beck (p64) - grote risico’s negeren en kleine risico’s willen beheersen. Rumsfeld matrix (p65) over de onzekerheden. Zwarte zwanen van Taleb. Ambtenaren kunnen het verschil maken De overheid moet zich opnieuw uitvinden, maar ze hebben de sleutel tot succes in handen. Ze kunnen de juiste projecten ondersteunen en stimuleren. ZE kunnen de juiste kaders creëren waarin we werken naar de mooist mogelijk wereld en vooral werken aan de lange termijn. De ambtenaar kan de aanjager van de verandering zijn. Er zijn veel mooie lokale en regionale experimenten. Hier kun je over blijven praten tot er niets meer gebeurd of de experimenten ondersteunen. Hoe overleef je als bedrijf de volgende crisis In dit hoofdstuk leer je over het verschil tussen de hyperkaptialistische bedrijven als AirBNB, Uber, Amazon die maar een ding belangrijk vinden en dat is de waarde voor de aandeelhouder. En aan de andere kant, kleinere wendbare bedrijven met veerkracht omdat ze voor de mensen zorgen en buffers hebben. Niet direct op de publieke middelen terugvallen wanneer het even tegenzit. Omdat de winst niet naar de aandeelhouders gaat, maar in het bedrijf blijft. Bijzonder is dat de bedrijven met een positieve impact  een hogere omzet realiseren en sneller groeien. Hij geeft een idee hoe je de transitie in je bedrijf kunt starten door klein te beginnen met een transitieteam die wil en kan veranderen. Dat je dit team in het begin tijd en ruimte geeft. Palet van transities: uitdagingen en oplossingen De kern van het boek voor mij De tien transities die Jan hier noemt in Omarm de chaos: Energietransitie Grondstoffentransitie Circulaire transitie Landbouw/voedseltransitie Ruimtelijke transitie Financiële transitie Onderwijstransitie Zorgtransitie Sociale transitie Democratische transitie En ze staan in volgorde van de fase waarin ze zich bevinden. We hebben ze verder niet besproken of hier uitgewerkt. Het is veel interessanter om ze zelf te lezen. Nederland in 2121 Een beeld van Nederland hoe we samen leven met het water. In plaats van het water tegen te houden met de dijken (er is geen houden aan) werken en wonen we op het water. Met duidelijke behoeftes verdeeld over de verschillende gebieden in Nederland. Ruimte ook voor vergroening van de steden. Persoonlijke transitie: de reis naar binnen Voor mij het belangrijkste hoofdstuk uit het boek. Dit hangt samen met de Inner Developement Goals (IDGs) waar ik zelf nu aan werk. Hoe zorg je ervoor dat je deze transities overleeft en beleeft. Welke transities moet je zelf doorleven om de chaos en onzekerheid te kunnen toelaten. Opvallende lessen uit het boek voor mij: De diepste crisis is een morele crisis De drie transitielenzen gaan over anders kijken In transitie is het beter om doelzoekend dan doelgericht te zijn. Iedere crisis brengt je dichter bij het kantelpunt. Dus wees blij dat er een crisis is. Chronos, is de lineaire tijd en kairos, is de tijd voor reflectie en verdieping. De overheid heeft de sleutel tot het succes in handen. Stuurgroepen zijn de dood in de pot van experimenten. Lokale overheid neemt snellere stappen op sommige onderwerpen en zet daarmee de centrale overheid onder druk, In de toekomst een veel kleinere rol voor de provinciale en landelijke overheid, meer voor regionaal en Europees. Dat we in de toekomst veel meer samen met het water gaan leven, met de helft van Nederland van nu onder water. De belangrijkste transitie die nodig is voor de tien transities die Jan noemt, is onze eigen transitie. Waar heb je de grootste impact? Begin met je innerlijke kompas Case studies van Ikea, Rabobank, ABP, Shell en KLM Bronnen die we genoemd hebben Omarm de chaos in je eigen leven – Mischa Verheijden The best of times the worst of times #boekencast afl 67 Drift instituut Post op LinkedIn From Polycrisis to Permacrisis De tussentijd - Patronen #boekencast afl 36 Ulrich Beck Rumsfeld matrix There are unknown unknowns (uitleg Wikipedia) De Zwarte Zwaan - Nassim Nicholas Taleb Ondernemen in transitie: bedrijfstransities als innovatief model voor duurzaam ondernemen. D. Loorbach, R. Lijnis-Huffenreuter en J. Rotmans Peter Sloterdijk (Duitse filosoof) boek Du must dein leben ändern Serie interviews Trouw door Roek Lips - De onrust in de wereld weerspiegelt onze eigen onrust Boek Jeroen Smit (p281) - Het grote gevecht en het eenzame gelijk van Polman Inner Development Goals A punch in the gut and a hopeful vision for the future – Paul Behrens The best of times the worst of times #boekencast afl 67 Luister naar deze aflevering Beluister hier ons gesprek over het boek Omarm de chaos. Een boek die je meeneemt in de transities waar we in zitten en die nodig zijn. De chaos die nodig is voor de volgende stap. In een halfuur delen wij dit boek met jou. Een halfuur met kennis die je tot je neemt terwijl je wandelt, loopt of rijdt, bijvoorbeeld. Video van deze aflevering Bekijk ons gesprek op video https://youtu.be/Q3GanPHhK8I https://youtu.be/Q3GanPHhK8I In deze aflevering hebben we het over het boek Omarm de chaos. Een goed geschreven en onderbouwd boek. Video van interview met Jan Rotmans voor de Erasmus Universiteit https://youtu.be/WN6DiXwJjJ4

Vandaag het gesprek met Paul Schenderling. Paul is econoom, schrijver en spreker. Hij adviseert en schrijft over sociale en ecologische vraagstukken vanuit een economische invalshoek. In 2022 schreef hij namens 15 deskundigen uit 11 verschillende politieke partijen het boek 'Er is leven na de groei'. Nu steeds meer wetenschappers stoppen met groei bepleiten, is dit het eerste boek in Nederland dat concreet laat zien hoe dit kan. Laten we beginnen… In gesprek met Paul leerde ik: Paul is bewust economie gaan studeren door de dingen die hij als tiener ontdekte over de producten die we hier consumeren. Hij schreef in zijn jeugd een brief naar Appelsientje over de misstanden in de plantages. Hoe is het mogelijk dat het gebeurt, dat we er zo weinig van weten en zo weinig tegen doen? We worden op zoveel fronten geconfronteerd met misstanden dat het teveel wordt om te dragen en geen handelingsperspectief voelt. Het proces van globalisering heeft daar sterk aan bijgedragen. 60 jaar geleden waren de meeste productieketens nog binnen Nederland of West-Europa. Dat betekende dat voor misstanden met nationale wetgeving iets aan doen. Sinds de jaren 80 zijn bijna alle productie verplaatst en is daarmee buiten ons zicht geraakt. Het heeft misstanden onzichtbaar gemaakt en door de verspreiding van productie verveelvoudigd en we kunnen er nu weinig aan doen. We hebben daarmee gezamenlijk gekozen voor een systeem waarin het onmogelijk is om te handelen naar onze primaire gevoelens. De wetgevers hebben de mondiale vrij handelsverdragen en daarmee die globalisering vorm gegeven. Daarmee hebben ze grote bedrijven heel veel ruimte gegeven voor de race naar de bodem. Vandaag kunnen we veel misstanden wegnemen met wetgeving, maar waar we niet voor kiezen. Met een zwak politiek systeem treden we niet tegen de misstanden op. Economie is geen waarden vrije wetenschap. De belangen die je bevordert zijn vooral van de sterken en de machtigen. De werkenden in het mondiale zuiden zijn nauwelijks beter geworden van globalisering Volgens economen zou iedereen er op vooruit gaan, maar als je kijkt naar de werkelijkheid is dit niet waar. Mensen als Pinker proberen alle vooruitgang van de afgelopen 150 jaar te koppelen aan liberalisme en economische groei. Terwijl de echte achterliggende oorzaak goedkope (fossiele) brandstof is. We zijn over het hoogtepunt van de fossiele brandstoffen wat betreft productiecapaciteit van de winning van goedkope energie, terwijl het vrijwel onmogelijk is om die productiecapaciteit te vervangen door hernieuwbare energie (de volgend mythe). De uitdaging is dat we moeten gaan praten over wat het is om genoeg te hebben voor iedereen, in plaats van streven naar overvloed. We kunnen de scherpe randen van het kapitalisme afvijlen door middel van goede wetgeving. Een ecologische correctie op het kapitalisme aanbrengen door goede wetgeving. Voorstel van een forse belastingverschuiving van arbeid naar consumptie. Waardoor we omschakelen naar een energiearme vorm van productie en consumptie. Consumptie van goederen terugdringen met belastingen. Het huidige paradigma van groene groei werkt niet. Het is noodzakelijk om de consumptiegroei te beperken, op een eerlijke manier. Deze inzichten delen met politieke partijen, ministeries, ondernemers, en educatie. De steun van ondernemers is belangrijk hierin. De belasting verschuiven naar de meest vervuilende vormen van consumptie. Groene verdienmodellen worden lonend in dit systeem. Doordat we veel verspilling uit de ketens gaan halen, kunnen we op termijn de werktijd verkorten. De voorstellen uit het boek zorgen voor een verlenging van de levensduur van producten. De EU gaat in 2023 een materialen paspoort voor alle producten invoeren, waardoor je kunt zien hoeveel materiaal er is gebruikt voor het product. Het voorstel in het boek zorgt er ook voor dat modulair opbouwen en leveren van modules wordt gestimuleerd. Met een belasting op consumptie, jaag je niet de eigen goede bedrijven over de grens, waardoor je goed met deze wetgeving in Nederland kunt starten. Spullen hebben de grootste impact, dus minder spullen kopen en spullen kopen die een lange levensduur hebben en te repareren zijn. De mythes van groei doorbreken dat ze veel materialen kosten en deze grondstoffen zijn eindig. De aarde is eindig. Een gezonde scepsis gebruiken tegen nieuwe technologische oplossingen en groene groei. Er is voldoende ruimte om met veel minder energie en minder materialen gelukkiger te worden met elkaar. Daarvoor moeten we creatiever worden met die energie en materialen. Meer dan een bepaald minimum heb je niet nodig (dak boven je hoofd, voldoende eten). Boven dat minimum worden sociale contacten en een bijdrage leveren die er toe doet, belangrijker. Veel behoeftes zijn gecreëerd door marketing. We worden verleid om dingen te doen en kopen waar we niet echt gelukkig van worden. Met sufficiency-driven business, richt je als bedrijf op genoeg voor je klant. Binnen Berenschot is er geen enkel bezwaar om het over post groei te hebben. De verschuiving die in onze economie nodig is, gaat van kwantiteit naar kwaliteit, specifiek een verschuiving van consumptiegroei naar groei van kwaliteit van leven. Meer over Paul Schenderling: https://www.linkedin.com/in/paulschenderling/ Genoegomteleven.nl berenschot.nl/onze-adviseurs/paul-schenderling Postgroei.nl justenough.nl Boek: Er is leven na de groei Andere bronnen: Miljardairs onder de guillotine - Sjors Roeters Steven Pinker - TED Is the world getting better or worse? A look at the numbers (Ik zei Dan Pink in het gesprek maar bedoelde Pinker) Jason Hickle - Less is more Towards a sufficiency-driven business model: Experiences and opportunities (TU Delft artikel) Video van het gesprek met Paul Schenderling https://youtu.be/jeJqxSMX_00 Kijk hier https://youtu.be/jeJqxSMX_00

De ondertitel van het boek van Thijs Launspach is, Mentaal gezond in een gestoorde wereld. Thijs is psycholoog en dat verklaart zijn voorliefde voor dit onderwerp en ook de voorstellen in het laatste deel van het boek. Hij schrijft columns en geeft les aan The School of Life. Zijn vorige boek was Fokking druk, waarvan er meer dan 35.000 stuks werden verkocht. Het is een toegankelijk boek, dat lekker weg leest, met veel persoonlijke ervaringen. Het boek bestaat uit drie delen: Waar we onszelf zijn kwijtgeraakt Hoe we onszelf weer terugvinden Hoe we het systeem veranderen Wat is mentale gezondheid? Het vermogen om je aan te passen en je eigen regie te voeren in het licht van de sociale, fysieke en emotionele uitdagingen van het leven. Niemand is altijd volledig mentaal gezond is de conclusie van Thijs. Het is oké om niet altijd oké te zijn. Jezelf als mens overeind houden, binnen de kaders van het leven en met de mensen om je heen. Deel 1: Waar we onszelf zijn kwijtgeraakt 1 Het onhaalbare ideaal Jezelf vergelijken met anderen op specifieke onderdelen maakt het ingewikkeld om gelukkig te zijn over het geheel. Er is altijd wel iemand rijker, fitter, sneller, succesvoller, knapper, sterker. Mooi van Mo Gawdat (geluksonderzoeker voorheen Google) Geluk = ervaringen - verwachtingen. Zijn je verwachtingen groot dan is de kans groot dat je weinig geluk ervaart. Mooie ervaringen met lage verwachtingen geven al snel een gelukkig gevoel. Het helpt door van binnen naar buiten te leven.  Door je eigen intenties en normen helder te hebben kijk je minder naar de verwachtingen van anderen. Focus houden op alle dingen waarin je al wel genoeg bent maakt gelukkig. Bijzonder is dat Thijs in het boek negatief schrijft over het Anglo Amerikaanse denken, maar door het boek heen veel voorbeelden gebruikt van Amerikaanse auteurs. Terwijl je ook naar Europese, Griekse en Oosterse bronnen kunt kijken. Er worden er een paar genoemd maar daar mist juist diepgang om het echt te begrijpen. 2 Happyisme Het gevoel dat geluk maakbaar is, dus als je niet gelukkig bent dat je dan faalt en niet hard genoeg werkt. Mede veroorzaakt door de hele zelfpulp en coaches die vooral geld willen verdienen aan het ongeluk van anderen en het geloof dat je dit kunt veranderen, het liefst met standaard programma’s en in grote groepen. Uit onderzoek van Sonja Lyubomirsky blijkt dat 50% van ons geluksgevoel erfelijk bepaald is, 10% door de levensomstandigheden (baan, relatie, middelen) en 40% door activiteiten, gewoontes en bewuste acties. Op die 40% heb je dus direct invloed. Geluk is veel meer een bijproduct van een betekenisvol bestaan, je wordt gelukkiger van andere helpen, dan proberen je eigen geluk te verbeteren. 3 Fokking moe We ervaren steeds meer chronische stress. We zjin altijd aan en altrijd bereikbaar. Tegelijk is er veel afleiding in het werk door social media en e-mail. Eenvoudig middel om je stress te laten zakken is wandelen, zoveel mogelijk in de natuur. Dan daalt je stressniveau binnen 30 minuten. Goed voor jezelf zorgen zoals bewegen, slaap en voeding, helpt hoe je stress ervaart. 4 Vergif voor je hoofd Dit hoofdstuk gaat vooral over ons gebruik van de sociale media, of hoe deze tools en bedrijven, ons als gebruikers misbruiken om meer advertenties te tonen en meer tijd op het platform te spenderen, ten koste van het echte leven, ontmoetingen, gesprekken en lezen bijvoorbeeld. Wij zijn het verdienmodel voor deze bedrijven, ons welzijn is hieraan ondergeschikt. Met de berichten die getoond worden in de sociale media - wordt daaarbovenop ons geluksgevoel en zelfbewustzijn ook nog eens ondermijnd. Door alleen maar de mooiste beelden van andere te zien, hierdoor krijgen we steeds meer het gevoel dat dit de norm is en dat je niet ongelukkig mag zijn. Social media zorgt voor meer isolement en minder levensplezier. Bijzonder in dit hoofdstuk is dat Thijs afgeeft op de social media en ideeen geeft om dit minderen, deelt hij zijn column o.a. op Instagram. Dit doet hij voor meer bereik, terwijl hij er zelf verder geen gebruik van maakt vanwege het verslavende en verstorende karater van het platform. Oplossingen die Thijs noemt om de invloed van deze bedrijven en software te verminderen zijn: de apps van je telefoon verwijderen, meldingen uitschakelen, beeldscherm in grijstinten (minder aantrekkelijk). 5 Verbinding verbroken Eenzaamheid is het verschil tussen het sociaal contact dat je hebt en dat je zou willen hebben. Soms zijn mensen alleen, maar niet eenzaam. De contactloze samenleving waarin mensen vooral leven in de digitale wereld zorgt voor een afname van fysieke ontmoetingen en gesprekken. Ergens bijhoren, echt contact houden met enkele mensen ipv likes van berichten van vele mensen. Het gaat niet om de kwantiteit, maar om de kwaliteit. Ga naar plekken waar je mensen ontmoet, spreek af met vrienden. Deel 2: Hoe we onszelf terugvinden 6 Weten wie je bent Hier een uitgebreide uitleg over het Big Five model: Extraversie vs introversie Openheid vs geslotenheid Neuroticisme vs emotionele stabiliteit Consciëntieusheid vs onzorgvuldigheid Altruïsme versus eigen belang Suggestie van Thijs is om dit model voor jezelf in te vullen zodat je een beeld krijgt. Tom en ik hebben beide niet zulke goede ervaringen met dit soort modellen, de uitkomst varieert maar wordt vaak strikt gebruikt. Daarnaast krijg je een soort waarde mee van het model. Wie wil er nu introvert, gesloten, neurotisch, onzorgvuldig zijn en/of handelen vanuit eigen belang? 7 Voor jezelf zorgen De belangrijkste elementen bij het voor jezelf zorgen zijn: Slaap (goede nachtrust, vast ritme, donker, koel) Bewegen (beweeg waar het kan, zoek een buddy of team, stel lage doelen) - hardlopen vind ik heerlijk. Eten (water, minder suiker, minder bewerkt) Ontspannen (focus op hier en nu, doe een dutje, ruim op) Spelen (meer spel in ons leven integreren) - Homo Ludens. Gemoedstoestand veranderen - eerst lichaam en dankbaar zijn voor wat je hebt. Allemaal bekende opties, maar de uitdaging ligt juist in het dagelijks doen. Gewoontes ontwikkelen voor een goede mentale gezondheid, ondanks alle drukte die je voelt. 8 Op jezelf vertrouwen  In dit deel wordt het Griekse filosofie, het stoicisme genoemd met Seneca, Marcus Aurelius en Epictetus. Jammer dat dit meer uitleg mist. Net als het budisme, een oude en betrouwbare manier om op jezelf te vertrouwen. Er valt veel meer over te vertellen. Wat je van de boeken van deze schrijvers leert is dat dit onderwerp van alle tijden is. We ervaren nu stress maar dat deden ze ook 300 jaar vChr bij het ontstaan van het stoicisme. Interessant onderdeel voor mij is het op waarde schatten van je emoties. Het is beter voor je gemoedstoestand om je emoties te onderzoeken, in plaats van ze weg te drukken. 9 Doen wat je kunt Hoe we ons voelen wordt voor een deel bepaalt door ons gevoel of we iets bijdragen, of wat we doen zin heeft. Thijs noemt hier bullshit jobs, van David Graeber. De banen die mensen zelf als zinloos ervaren. Het boek 4000 weken dat we eerder bespraken laat zien dat ons leven en de impact die hebben beperkt is. Wat kun je wel doen in dit tijd? In dit hoofdstuk stips Thijs Ikigai aan. Het Oosterse model dat inzicht geeft in hoe je meer zin geeft aan je leven door te werken aan de juiste dingen. 10 Verbinding herstellen Zoek mensen om je heen, een groep mensen waar je je bij thuis voelt. Mensen die je een gevoel van waarde geven. Door lid te zijn van een gemeenschap heb je een doel om te leven. Een onderdeel dat veel meer aandacht vraagt in een wereld waarin mensen steeds meer het gevoel hebben dat ze het zelf moeten doen, dat ze zelf verantwoordelijk zijn voor wat ze bereiken. Deel 3: Hoe we het systeem veranderen 11 Een politiek van weerbaarheid In dit hoofdstuk laat Thijs zin wat de rol van de overheid is om de burgers weerbaarder te maken, met vooral aandacht voor gezond leven en werken. 12 Veerkracht leer je op school In dit hoofdstuk deelt Thijs het idee dat we psychologie in het onderwijs moeten invoeren. Het vak weerbaarheid bestaat nog niet volgens hem. Daar is ruimte voor verbetering volgens Thijs. De trainingen van rots en water wordt ondertussen op steeds meer basisscholen gegeven. Hier gaan de trainers aan de slag met de weerbaarheid van kinderen. 13 Werken voor de toekomst In dit hoofdstuk wordt kort gekeken naar de werkomstandigheden. We kunnen hier leren van scandinavische landen, zoals rustmomenten, ouderschapsverlof, vakantie. Wat kunnen bedrijven veranderen voor meer welzijn van de medewerkers? Dit begint vooral bij aandacht voor de mens. Persoonlijke aandacht en ontwikkeling. Wanneer je mensen ontwikkeld zodat ze autonoom kunnen werken, krijg je gelukkige medewerkers. Dit is ook nog eens goed voor het economisch resultaat. In dit deel had Thijs ook een lans kunnen breken voor een andere economie. Hoe we ons voelen, ons geluk, onze gezondheid, wat we verdienen, heeft voor het overgrote deel te maken met waar onze wieg stond. Wat als de overheid die omstandigheden verbeterd, met goede scholing, gratis kinderopvang, betaalbare gezondheidszorg, betaalbare woningen en een goed minimum loon? Dit zijn allemaal elementen die voor mensen aan de onder kant van de maatschappij voor veel stress zorgen. Die stress kunnen wegnemen met een andere politieke koers, weg van de marktwerking en de gedachte dat we zelf verantwoordelijk zijn voor ons geluk. Opvallende lessen uit het boek voor mij: Vooral veel bekende lessen voor mij; De hoeveelheid stress die we ervaren lijkt enorm, terwijl het van alle tijden is. De gemiddelde Nederlander behoort tot de 1% rijkste mensen van de wereld, waardoor de stress voor basisbehoeften ontbreekt.