Historische BoekenCast

Nederland schafte de slavernij pas in 1863 af, maar al ver daarvoor lieten slavinnen zich in Suriname vrijkopen door witte mannen. Vrijkoping -- later ook door vrije zwarte Surinamers -- vrat het systeem van binnenuit aan, zo blijkt uit het levensverhaal van Paulina van der Meer. Ellen Neslo schreef De schat van de vrijheid over haar verre voormoeder. ‘Sommige slaven kregen verschrikkelijke namen als “matras” en “helleveeg”.’ Het fascisme is geen ideologie, maar een draaiboek, schrijft politicoloog Rosan Smits in haar pamflettistische essay Dit is fascisme. ‘Een boek waar ik het voor 50 procent mee eens ben en voor 50 procent oneens,’ zegt fascismekenner Robin te Slaa. ‘Smits waarschuwt terecht voor extreem-rechts, maar het onvervalste fascisme was wel degelijk een ideologie die de democratie wilde afbreken, nog veel gevaarlijker dan Orbán en Wilders nu.’ Hoofdredacteur Bas Kromhout tipt een verhaal over de geschiedenis van Soedan uit de nieuwste editie van Historisch Nieuwsblad. Het land worstelt nog altijd met de erfenis van het Ottomaanse Rijk, dat er in de negentiende-eeuwse een plunderstaat stichtte.

‘Zij was gewend om te spreken met koningen en presidenten, maar daalde af in de kerkers om hen te troosten die al jaren geen daglicht hadden gezien.’ Zo werd gezegd over barones Alwine Antoinette de Vos van Steenwijk (1921-2012). Ze gaf haar bevoorrechte leven op om te strijden voor de armen, vertelt haar biograaf Astrid Schutte. De een droomde dat dat hij alleen op de bodem van de zee onzichtbaar was voor het naziregime, de ander dat het hem op een massabijeenkomst niet lukte zijn arm op te heffen en de Hitlergroet te brengen. In Het Derde Rijk der Dromen (1966) verzamelde journalist Charlotte Beradt verontrustende dromen van alledaagse Duitsers die onder het naziregime leefden. ‘Een boek dat onder je huid gaat zitten,’ zegt recensent Anne Lot Hoek. Het Verdrag van Versailles moest aan alle oorlogen een eind maken. Maar het werd een veelbesproken en bekritiseerde vrede die nieuwe conflicten in zich droeg. Margaret MacMillan schreef erover in Parijs 1919. Zes maanden die de wereld veranderden. ‘Een boek dat tot op heden een les is voor alle valkuilen bij vredesonderhandelingen,’ aldus recensent Wim Berkelaar.

Wilhelmina Drucker was een feministisch icoon en het grote voorbeeld van de Dolle Mina’s, die zich naar haar vernoemden. Maar Wilhelmina Drucker was veel meer dan een feminist, vertelt haar biograaf Marianne Braun. ‘Onze democratie en rechtstaat zijn schatplichtig aan haar.’ Bij Russische spionnen denken we aan de types uit James Bond-films, die altijd het onderspit moesten delven. Maar hoe zagen Sovjet-spionnen er in werkelijkheid eruit? En waarom blijft Poetin vasthouden aan het archetype spion uit de Koude Oorlog? Het antwoord op die vragen staat in Infiltranten. Een eeuw Russische spionage in het Westen van Shaun Walker. ‘Een thriller van een boek’, aldus recensent Pieter van Os. Hij zou later bekend komen te staan vanwege zijn slechte gewoonten: van olifanten schieten tot het delen van het bed met ettelijke maîtresses. Maar na de dood van Franco zou de Spaanse koning Juan Carlos de democratie redden. Hoofdredacteur Bas Kromhout over dit Spaanse verhaal dat in de nieuwe editie van Historisch Nieuwsblad staat.

In haar nieuwe dubbelbiografie De zwevende wereld beschrijft Annejet van der Zijl de uiteindelijk kansloze relatie tussen de vernederlandste Duitser Franz von Siebold en zijn half Japanse dochter Ine. Het had iets kunnen worden als de vader had begrepen dat niet de hele wereld om hem draaide. ‘Maar dat soort mannen heb je nu eenmaal, weet ik uit mijn portret van prins Bernhard.’ Ze waren emotioneel, kinderlijk en lethargisch. Dat was het beeld dat de Nederlander van ‘den inlander’ had toen in 1916 een Nederlands psychologen-echtpaar naar Indië vertrok. Marens Engelhard schreef met De Javaanse Psyche een familiegeschiedenis en een mentale historie ineen. ‘Het bijzondere aan dit boek is dat het de geestelijke weerbaarheid van de Indonesiër laat zien,’ aldus recensent Anne-Lot Hoek. Niet het decadente Westen, maar landen als Tsjechië, Slowakije en Hongarije vertegenwoordigen het aan traditie en gemeenschap gehechte Europa. Dat vinden die landen althans zelf. Wie wil snappen waar die gedachte vandaan komt, moet het boek Begrijp jij Centraal-Europa nog? van historicus Hans Luiten lezen. ‘Een boek vol heerlijke onwelgevallige feiten en feitjes,’ zegt recensent Pieter van Os. ‘In principe en doctrine was Hitler niet slechter en gewetenlozer dan menig eigentijds staatsman,’ schreef de Engelse historicus A.J.P. Taylor in zijn boek The Origins of the Second World in 1961. Hoe haalde deze historicus het in zijn hoofd om zo positief over Hitler te schrijven, vroegen critici zich bij het uitkomen van het boek al af. Recensent Wim Berkelaar bespreekt de klassieker.

In Nederland bekijken we de Tachtigjarige Oorlog vaak door een nationale bril. Historici Raymond Fagel en Yolanda Rodríguez Pérez kiezen in De Tachtigjarige Oorlog in Europese ogen een breder perspectief. De ervaringen van Europese tijdgenoten leveren verrassende nieuwe inzichten op, vertellen de auteurs: ‘De Hollanders werden gezien als de Taliban van Europa.’ In haar nieuwe boek Onwaardig vertelt de Albanese schrijver Lea Ypi over de onmogelijke familiegeschiedenis van haar oma. Dat verhaal voert van de Ottomaanse aristocratie en het ontstaan van het moderne Griekenland naar de gruwelen van oorlog en communisme in de ‘open gevangenis’ die Albanië was. Recensent Pieter van Os bespreekt het boek. Bij openbare executies in vroegere tijden denken we aan handenwrijvende toeschouwers, een wrede beul en een tot bloedens toe gemarteld slachtoffer. Historica Isabel Casteels vroeg zich af of dat wel klopte. Ze ontdekte dat terechtstellingen rituele voorstellingen waren die volgens een voorgeschreven programma dienden te voorlopen, waaraan zowel de beul als het slachtoffer zich hoorde te houden. Ze schreef er De kronieken van de dood over.

Mart de Kruijf, een generaal b.d. en militaire historicus, en Théon Minten, ook ex-corporal en historicus, bespreken vergeten veldslagen in de Lage Landen. Ze onthullen hoe de Nederlandse politiek in 1600 het leger naar de onmogelijke missie van Nieuwpoort stuurde en hoe gebrekkige voorbereiding op de Grebbeberg in 1940 leidde tot grote verliezen. De gasten reflecteren ook op de historische rol van politici en de lessen die we hieruit kunnen trekken, terwijl ze het militaire zelfbeeld van Nederland kritisch onder de loep nemen.

Tussen 1965 en 1966 vond in Indonesië een verschrikkelijke slachting onder (vermeende) communisten plaats. De massamoord was mede geïnitieerd door de VS: het was onderdeel van de ‘heksenjacht’ op het communisme en opstandige bewegingen in de derde wereld. Dat stelt de Amerikaanse historicus Vincent Bevins in zijn boek De Jakartamethode. Hoe het Amerikaanse anti-communisme de wereld veranderde. ‘Een gedurfd boek dat ons met andere ogen naar de Amerikaanse rol in de Koude Oorlog laat kijken’, zegt recensent Anne-Lot Hoek.Afrika moet zichzelf terugvinden en zijn toekomst bouwen op de resten van zijn rijke voorkoloniale geschiedenis, klinkt het vaak. De Afrikaanse filosoof Olufemi Taiwo vreest dat dit een ernstige vergissing is, die wordt misbruikt door nationalistische anti-democratische leiders. In Tegen dekolonisatie. Een pleidooi voor Afrika’s eigen competentie pleit hij voor een vrije en ongedwongen omgang met het heden en verleden van zijn continent. ‘Een opmerkelijk, gewaagd en belangrijk boek dat tegen de dwingende tijdgeest durft in te gaan’, aldus Historisch Nieuwsblad-hoofdredacteur Bas Kromhout. Over de schaduwkant van het communisme verscheen in 1997 Het zwartboek van het communisme onder redactie van de Franse historicus Stephan Courtois. ‘Een verontrustend actueel boek dat ons leert hoe het zwart maken van de vermeende vijand – in het communistische geval de klassevijand – tot massaoord en genocide kan leiden’, vindt recensent Wim Berkelaar.

Voor de een had het slaan van de torenklok een waarschuwende klank, de ander kreeg tranen in zijn ogen bij deze geluiden. Maar allemaal zaten ze gevangen tussen moderniteit en nostalgie. Want hoe mooi vroeger ook was, de trein en de snelweg hadden de toekomst. In De storm die wij vooruitgang noemen, een boek over 250 jaar autobiografieën en dagboeken, gaat historicus Arianne Baggerman op zoek naar ‘de grondtoon van Nederland’.Je groeit op in het Leeuwarden van Mata Hari, wordt vurig communist, Spanjestrijder en eindigt uiteindelijk als nazispion, die op zeer geheime missie moet - en dat allemaal in één leven. Het overkwam André Engwirda. Over hem verscheen het boek De man die Tito ging vermoorden. Schrijver en journalist Pieter van Os las het en verbaasde zich over dit buitengewoon onwaarschijnlijke leven én verhaal. Hoofdredacteur Bas Kromhout belicht de septembereditie van Historisch Nieuwsblad

Nederlands eerste belangrijke projectontwikkelaar was een held van de gewone man. Maar Reinder Zwolsman was ook omstreden. Hij zou van Scheveningen een betonnen woestijn hebben gemaakt, en zijn oorlogsverleden was op zijn minst twijfelachtig. Had hij het verzet gesteund of was hij een ordinaire profiteur? Historicus Dick Brongers schreef zijn biografie: ‘Hij was megalomaan, het type dat Napoleon vereerde en zichzelf eigenlijk een kunstenaar vond.’ Volgens Loe de Jong waren er wel vrouwen in het verzet, maar waren de meeste daarvan vooral bezig hun dappere mannen te ondersteunen. Dat beeld begint de laatste jaren behoorlijk te kantelen. Want er waren talloze vrouwen die een leven lang in verzet bleven, zo blijkt uit Verzetsvrouwen van Mark Bergsma en Agnes Cremers. Een boek dat ook een monument is, aldus recensent Wim Berkelaar. Een onderwereld van armoede en ellende die ons in de eenentwintigste eeuw versteld doet staan. Dat is wat cultuurhistoricus Auke van der Woud in 2010 beschreef in Een koninkrijk vol sloppen, zijn boek over de verstedelijking en verpaupering eind negentiende eeuw. Historicus Mirjam Janssen bespreekt de klassieker: ‘Een bijzonder boek dat de levens van de onzichtbaren in beeld brengt, en laat zien hoe de elite langzaam maar zeker sociaal besef ontwikkelt.’

In dit gesprek met Piet de Rooij, emeritus-hoogleraar geschiedenis en auteur van 'De Tijd, de Waarheid en de Geschiedenis', duiken ze in het belang van waarheidsvinding in het post-truth-tijdperk. De Rooij legt uit hoe complottheorieën de realiteit ondergraven en bespreekt de rol van instituties en gezond verstand. Hij wijst op de connecties tussen historische complottheorieën en hedendaagse politiek, en stelt kritische vragen over de toekomst van de waarheidsvinding.