Historische BoekenCast

Joan Derk van den Capellen tot den Pol werd later een koffietafelrevolutionair genoemd, maar in zijn eigen tijd werd hij gevreesd door de Oranjes en de adel. Historicus Luc Panhuysen, die een biografie schreef van de achttiende-eeuwse ‘Burgerbaron’, noemt hem ‘een kale jonker op zoek naar een missie.’ Een witte geleerde die schreef dat Nederlanders van de indianen konden leren hoe je vreedzaam, gelijkwaardig en zonder dominee kon leven. Het was ongekend wat de zeventiende-eeuwse vrijdenker Franciscus van den Enden beweerde in zijn pamflet Kort Verhael van Nieuw-Nederland. Het zou nergens toe leiden, maar was wel een klein evangelie van de vroege Verlichting in Nederland. Anne-Lot Hoek bespreekt de klassieker uit 1662, die onlangs in modern Nederlands verscheen. In het decembernummer van Historisch Nieuwsblad staan verhalen over het voormalig Oostblok, vertelt hoofdredacteur Bas Kromhout. Zo leest u over de geschiedenis van de Roemeense wraak op dictator Nicolae Ceaușescu. Toen hij in 1989 voor het vuurpeloton belandde, hief Ceaușescu nog één keer de Internationale aan, als opgestoken middelvinger naar zijn volk

Aardappels, wat gaargekookte groenten en een stukje suddervlees met jus. Dat werd in de jaren vijftig gezien als het eindpunt van de Hollandse keuken. Dat Nederland een eigen lekkerbektraditie had met verfijnde specerijen is veelal vergeten. In Het kookboek van Nederland beschrijven Garrelt Verhoeven en Jonah Freud de culinaire vaderlandse geschiedenis aan de hand van 100 kookboeken en gerechten. In de podcast vertellen ze over de democratisering van ons eten. ‘Smaakvol koken was lang iets van en voor de elite, nu doet bijna iedereen het.’ Sodomie was lang een misdaad tegen God en de samenleving. Na een veroordeling belandde je aan de galg of op de brandstapel, schrijft Jonas Roelens in De onuitspreekbare zonde. Sodomie in de zuidelijke Nederlanden tussen 1400 en 1700. Een knap geschreven boek, aldus recensent Manon van der Heijden. Het was een boek dat zou verklaren waarom onze verre voorvaderen zich schaamden voor de rijkdom waar ze tegelijkertijd prat op gingen. Toen het in 1987 uitkwam was Overvloed en onbehagen, Simon Schama’s werk over de Nederlandse cultuur in de zeventiende eeuw, meteen een hit. Nelleke Noordervliet bespreekt de klassieker: ‘Een geweldig boek. Het is alleen jammer dat Schama dacht dat er in Nederland alleen maar calvinisten rondliepen.’

Ze werd Mevrouw Buskruit of de Beemster Bemoeial genoemd, en was misschien wel de meest eigenzinnige vrouw van het patriarchale achttiende-eeuwse Nederland. Betje Wolff werd beroemd dankzij de moraliserende briefroman Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart, maar begon haar schrijversloopbaan met pittige pamfletten. Wolffs biograaf Marita Mathijsen pinkte menig traantje weg tijdens het beschrijven van haar tragische leven. Hitler deed het niet alleen. Hij was de kwade genius die anderen het vuile werk liet opknappen. Maar wie waren Hitlers volgelingen? En hoe kon het gebeuren dat het morele kompas van een hele samenleving niet meer werkte? Nazismekenner Richard J. Evans schreef Hitlers mensen. De gezichten van het Derde Rijk. Een knap, maar niet helemaal bevredigend boek, vindt recensent Wim Berkelaar. Aragorn, Frodo, Gimli, Gandalf en uiteraard Sauron zelf: de personages uit Lord of the Rings zijn allemaal schatplichtig aan Richard Wagners Ring der Nibelungen. Zonder zijn fascinatie voor de Middeleeuwen zou onze eigentijdse fantasy niet bestaan. Redacteur Bram van der Wilt vertelt over de nieuwe editie van Historisch Nieuwsblad, met daarin verhalen over onze heimwee naar de mythen over draken, ridders en kathedralen.

Door ons overmatige schuldbewustzijn over het koloniale verleden dreigt onze democratie te verzwakken en spelen we Poetin in de kaart, waarschuwt Martin Bossenbroek, auteur van het boek Kolonialisme, de vloek van de geschiedenis. In deze aflevering van de Historische Boekencast, live opgenomen op het Geschiedenis Festival in Haarlem, gaan Jos Palm, Manon van der Heijden en Wim Berkelaar in gesprek met de historicus. Ze willen vooral van hem weten waarom een kritische blik op het koloniale verleden onze democratie zou verzwakken en wie de ‘boetedoeners’ onder de historici zijn.Hoe zagen de mensen in de zogeheten vroegmoderne tijd eruit? Wat aten en dronken ze? En waarom vonden ze het heel gewoon om boeren en scheten te laten? Manon van der Heijden bespreekt haar favoriete boek De verbroken betovering. Mentaliteit en cultuur in preindustrieel Europa van historicus Pieter Spierenburg. ‘Door dat boek leerde ik hoe je de geschiedenis van gewone mensen kon achterhalen, terwijl de meeste mannelijke historici nog gewoon over grote mannen wilden schrijven.’De Duitse historicus Ernst Nolte was een van de eersten die het aandurfde om het vooroorlogse fascisme in Duitsland, Frankrijk en Italië met elkaar te vergelijken. Later zou hij zich vergalopperen in de zogenoemde Historikerstreit, onder meer door te beweren dat de Joden de Holocaust door ‘uitlokking’ over zich hadden afgeroepen. Toch blijft zijn Der Faschismus in seiner Epoche een standaardwerk, zegt historicus Wim Berkelaar, alleen al door alle absurde feiten die erin staan over het zwarte en bruine denken in allerlei krochten van de samenleving. ‘Het boek opende mijn ogen voor de ressentimenten die in de massa verontrustend makkelijk kunnen worden aangewakkerd.'

• Het credo ‘rust, reinheid en regelmaat’ werd in 1905 gelanceerd door een wijkverpleegkundige en groeide tot de mantra van een natie. Toch hebben ‘de drie R’en’ niet alleen een goede naam: ze staan ook symbool voor de betutteling van de jaren vijftig. Ten onrechte, vindt schrijver en journalist Wilma de Rek, die de geschiedenis achter de oude wijsheid onderzocht. ‘We moeten de drie R’en weer herontdekken, maar dan wel op eigentijdse wijze.’• De geschiedenis van de CPN is er een van idealisme, een gebrek aan werkelijkheidszin en achterdocht tegenover elkaar en Nederland. Het begon met een handjevol aanhangers – waaronder de dichter Herman Gorter – maar algauw bestond de partij uit starre stalinisten. Historicus Rob Hartmans beschreef de partijhistorie in Rode Kameraden. De Nederlandse communisten, 1909-1991. ‘Een boek met veel gevoel voor al te menselijke zwakke eigenschappen,’ aldus recensent Pieter van Os.• Een klein clubje profeten predikte het evangelie van het neoliberalisme en wist zich dankzij een doordachte aanpak in bestuur en ambtenarij te nestelen, zo blijkt uit het proefschrift De marktconforme verzorgingsstaat van historica Naomi Woltring. Het boek heeft een wat duffe titel, maar de inhoud is een eyeopener. ‘Het volgt van stap tot stap hoe een kleine pressiegroep de macht verovert en bijna alle ambtenaren weet te socialiseren in het neoliberale denken,’ vertelt recensent Bas Kromhout.

Het Duitse concentratiekamp Konzentrationslager Herzogenbusch werd tijdens de oorlog ‘De hel van Vught’ genoemd. Dat is niets te veel gezegd, zo blijkt uit De wraak op het verzet, het nieuwe boek van Ad van Liempt over het laatste oorlogsjaar in Kamp Vught. ‘De SS’ers renden naar de executieplaats als het weer zover was, want wie schoot kreeg extra drank en extra sigaretten.’ Het project Israël is sinds de jaren twintig gebaseerd op het zogenoemde vestigingskolonialisme en op ‘de logica van de eliminatie’. En dat is nog steeds zo, schrijft de Joodse historicus en hoogleraar Ilan Papé in zijn korte boek Het Israëlisch-Palestijns conflict. ‘Een boek dat je dwingt met andere ogen te kijken’, aldus recensent Anne-Lot Hoek. Bas Kromhout vertelt over de oktobereditie van Historisch Nieuwsblad, met daarin een verhaal over Operatie Mongool van de Binnenlandse Veiligheidsdienst. Begin jaren zeventig nam de BVD met een zelf opgerichte Maoïstische mantelpartij Rood China en de grote Roerganger bij de neus. Een mooi voorbeeld van neppolitiek en bedrog op wereldschaal door een klein landje.

Joris van Casteren schreef een boek vol zeer ongewone verhalen van ogenschijnlijk zeer gewone mensen. Allemaal maken ze de geschiedenis mee, van Vietnamoorlog tot de val van de Muur. Maar eigenlijk gaat dat allemaal langs ze heen. Hun bestaan draait om hun eigen sores en gedachtenspinsels. Van Casteren stuitte in een dagboekarchief op persoonlijke verhalen van ‘gewone’ Nederlanders en tekende die op in De mensheid zal nog van mij horen. Zijn plegers van massamoorden, terroristische aanslagen en andere misdaden beangstigend normaal? Dat vraagt de Nederlandse hoogleraar Alette Smeulers zich af in haar nieuwe boek Pepretrators of Mass Atrocities. Haar verontrustende antwoord is dat dit vaak het geval is. Ze geeft een typologie van verschillende soorten daders, van Jozef Stalin tot Adolf Eichmann en Anders Breivik. Volgens Historisch Nieuwsblad-hoofdredacteur Bas Kromhout moet dit boek hoognodig in het Nederlands vertaald worden. Ze zagen zichzelf als de erfgenamen van Gods geuzen uit de Tachtigjarige Oorlog en als hoeders van het vaderland. Officieel heetten de kleine luyden van Abraham Kuyper de gereformeerden, maar ze noemden zichzelf de mannenbroeders. Ze waren overal tegen; ‘vleeschkleurige’ kousen, de bioscoop en de danszaal. Recensent Wim Berkelaar bespreekt de klassieker De parade der mannenbroeders van Ben van Kaam, een boek over een welhaast uitgestorven mensensoort in Nederland.

Nederland kent de zusjes Brilleslijper van het boek Het Hooge Nest. Maar al in 1986 schreven Rebekka Brilleslijper -- onder het pseudoniem Lin Jaldati -- en haar man Eberhard Rebling hun levensverhaal op. Alles komt daarin voorbij: het vooroorlogse Joodse Amsterdam, de onderduik en het verblijf in de kampen, waar Rebekka de laatste was die de zusjes Margot en Anne Frank zag. De auteurs beschrijven Rebekka’s loopbaan als vertolkster van het Jiddische lied en hun naoorlogse leven in de DDR, dat voor Rebekka nooit als een thuis voelde. Rebekka’s dochter Jalda Rebling en vertaler Rimco Spanjer vertellen over het indrukwekkende boek, dat nu voor het eerst in het Nederlands verschijnt. Het ideaal van het moederschap wordt vaak gezien als een negentiende-eeuwse christelijke uitvinding, maar bestaat al sinds de Middeleeuwen. Dat schrijft historica Maria Jesús Fuente in Licht van mijn ogen. Volgens de auteur is dit te danken aan de cultus rond de heilige moeder Maria. Manon van der Heijden bespreekt dit verrassende boek, dat een nieuw licht werpt op een eindeloze discussie. Hoofdredacteur Bas Kromhout vertelt over de nieuwe special van Historisch Nieuwsblad over de Amerikaanse verkiezingen. De speciale editie is een politieke geschiedenis van de Verenigde Staten vanaf de Founding Fathers. Veel van de problemen waar de Amerikaanse samenleving nu mee kampt, zoals hevige polarisatie, het onevenredige kiessysteem en de politieke macht van het Hooggerechtshof, hebben ver teruggaande wortels.

Springende Masai-krijgers die happen naar ontbijtkoek, de jonge Evert van Benthem die op het ijs een boterham met pindakaas eet, en wasmiddel dat witter dan wit wast. ‘Reclame kan ons ontroeren of ergeren, maar houdt ons altijd een spiegel voor,’ aldus Wilbert Schreurs. De historicus vertelt wat ‘de commerciële boodschappen’ doen en deden met ons gestel. De negentiende-eeuwse filosoof Hegel vroeg zich ernstig af of Afrika wel deelhad aan de geschiedenis. Dat had het wel degelijk. Onze geschiedenis begon er zelfs, zo betoogt journalist en publicist Zeinab Badawi in Afrika, een Afrikaanse geschiedenis. ‘Dankzij dit boek kunnen heel wat misvattingen over Afrika in de prullenmand,’ aldus recensent Anne-Lot Hoek. Onenigheid aan de top. Zo heet het laatste boek van de op 1 juli overleden Albanese schrijver Ismail Kadare. Het gaat over een even curieus als onheilspellend telefoontje van Jozef Stalin aan de schrijver Boris Pasternak, waarin ze zouden hebben gesproken over de arrestatie van dichter Osip Mandelstam. Kadare kreeg dertig jaar later een gelijksoortig telefoontje van Enver Hoxha, de Stalinistische dictator van Albanië. ‘Jullie moesten eens weten hoe dat voelt, zo’n gesprek. Oordeel niet te snel,’ schrijft Kadare daarover.

De Joodse Raad moest het Duitse vervolgingsbeleid vertalen naar de Joodse gemeenschap en probeerde ondertussen erger te voorkomen. Dat streven was gedoemd te mislukken, weten we nu. Joodse raden in Frankrijk en België brachten het er beter vanaf. Maar lag dat aan hun keuzes of aan de omstandigheden? Historica Laurien Vastenhout schreef er een belangrijk boek over. Cleopatra, de geliefde van Julius Caesar en Marcus Antonius, was niet de enige Cleopatra. Er waren er maar liefst zeven, zo blijkt uit De Cleopatra’s. De vergeten koninginnen van Egypte van Lloyd Llewellyn Jones. ‘Een prachtig boek,’ aldus recensent Pieter van Os. De populistische presidentskandidaat George Wallace overleefde net als Donald Trump een aanslag op zijn leven, en Grover Cleveland was tot nu toe de enige president die na een afwezigheid van vier jaar wist terug te keren in het Witte Huis. In het nieuwe nummer van Historisch Nieuwsblad staan bijzondere verhalen over de Amerikaanse verkiezingen.