Historische BoekenCast

• Het credo ‘rust, reinheid en regelmaat’ werd in 1905 gelanceerd door een wijkverpleegkundige en groeide tot de mantra van een natie. Toch hebben ‘de drie R’en’ niet alleen een goede naam: ze staan ook symbool voor de betutteling van de jaren vijftig. Ten onrechte, vindt schrijver en journalist Wilma de Rek, die de geschiedenis achter de oude wijsheid onderzocht. ‘We moeten de drie R’en weer herontdekken, maar dan wel op eigentijdse wijze.’• De geschiedenis van de CPN is er een van idealisme, een gebrek aan werkelijkheidszin en achterdocht tegenover elkaar en Nederland. Het begon met een handjevol aanhangers – waaronder de dichter Herman Gorter – maar algauw bestond de partij uit starre stalinisten. Historicus Rob Hartmans beschreef de partijhistorie in Rode Kameraden. De Nederlandse communisten, 1909-1991. ‘Een boek met veel gevoel voor al te menselijke zwakke eigenschappen,’ aldus recensent Pieter van Os.• Een klein clubje profeten predikte het evangelie van het neoliberalisme en wist zich dankzij een doordachte aanpak in bestuur en ambtenarij te nestelen, zo blijkt uit het proefschrift De marktconforme verzorgingsstaat van historica Naomi Woltring. Het boek heeft een wat duffe titel, maar de inhoud is een eyeopener. ‘Het volgt van stap tot stap hoe een kleine pressiegroep de macht verovert en bijna alle ambtenaren weet te socialiseren in het neoliberale denken,’ vertelt recensent Bas Kromhout.

Het Duitse concentratiekamp Konzentrationslager Herzogenbusch werd tijdens de oorlog ‘De hel van Vught’ genoemd. Dat is niets te veel gezegd, zo blijkt uit De wraak op het verzet, het nieuwe boek van Ad van Liempt over het laatste oorlogsjaar in Kamp Vught. ‘De SS’ers renden naar de executieplaats als het weer zover was, want wie schoot kreeg extra drank en extra sigaretten.’ Het project Israël is sinds de jaren twintig gebaseerd op het zogenoemde vestigingskolonialisme en op ‘de logica van de eliminatie’. En dat is nog steeds zo, schrijft de Joodse historicus en hoogleraar Ilan Papé in zijn korte boek Het Israëlisch-Palestijns conflict. ‘Een boek dat je dwingt met andere ogen te kijken’, aldus recensent Anne-Lot Hoek. Bas Kromhout vertelt over de oktobereditie van Historisch Nieuwsblad, met daarin een verhaal over Operatie Mongool van de Binnenlandse Veiligheidsdienst. Begin jaren zeventig nam de BVD met een zelf opgerichte Maoïstische mantelpartij Rood China en de grote Roerganger bij de neus. Een mooi voorbeeld van neppolitiek en bedrog op wereldschaal door een klein landje.

Joris van Casteren schreef een boek vol zeer ongewone verhalen van ogenschijnlijk zeer gewone mensen. Allemaal maken ze de geschiedenis mee, van Vietnamoorlog tot de val van de Muur. Maar eigenlijk gaat dat allemaal langs ze heen. Hun bestaan draait om hun eigen sores en gedachtenspinsels. Van Casteren stuitte in een dagboekarchief op persoonlijke verhalen van ‘gewone’ Nederlanders en tekende die op in De mensheid zal nog van mij horen. Zijn plegers van massamoorden, terroristische aanslagen en andere misdaden beangstigend normaal? Dat vraagt de Nederlandse hoogleraar Alette Smeulers zich af in haar nieuwe boek Pepretrators of Mass Atrocities. Haar verontrustende antwoord is dat dit vaak het geval is. Ze geeft een typologie van verschillende soorten daders, van Jozef Stalin tot Adolf Eichmann en Anders Breivik. Volgens Historisch Nieuwsblad-hoofdredacteur Bas Kromhout moet dit boek hoognodig in het Nederlands vertaald worden. Ze zagen zichzelf als de erfgenamen van Gods geuzen uit de Tachtigjarige Oorlog en als hoeders van het vaderland. Officieel heetten de kleine luyden van Abraham Kuyper de gereformeerden, maar ze noemden zichzelf de mannenbroeders. Ze waren overal tegen; ‘vleeschkleurige’ kousen, de bioscoop en de danszaal. Recensent Wim Berkelaar bespreekt de klassieker De parade der mannenbroeders van Ben van Kaam, een boek over een welhaast uitgestorven mensensoort in Nederland.

Nederland kent de zusjes Brilleslijper van het boek Het Hooge Nest. Maar al in 1986 schreven Rebekka Brilleslijper -- onder het pseudoniem Lin Jaldati -- en haar man Eberhard Rebling hun levensverhaal op. Alles komt daarin voorbij: het vooroorlogse Joodse Amsterdam, de onderduik en het verblijf in de kampen, waar Rebekka de laatste was die de zusjes Margot en Anne Frank zag. De auteurs beschrijven Rebekka’s loopbaan als vertolkster van het Jiddische lied en hun naoorlogse leven in de DDR, dat voor Rebekka nooit als een thuis voelde. Rebekka’s dochter Jalda Rebling en vertaler Rimco Spanjer vertellen over het indrukwekkende boek, dat nu voor het eerst in het Nederlands verschijnt. Het ideaal van het moederschap wordt vaak gezien als een negentiende-eeuwse christelijke uitvinding, maar bestaat al sinds de Middeleeuwen. Dat schrijft historica Maria Jesús Fuente in Licht van mijn ogen. Volgens de auteur is dit te danken aan de cultus rond de heilige moeder Maria. Manon van der Heijden bespreekt dit verrassende boek, dat een nieuw licht werpt op een eindeloze discussie. Hoofdredacteur Bas Kromhout vertelt over de nieuwe special van Historisch Nieuwsblad over de Amerikaanse verkiezingen. De speciale editie is een politieke geschiedenis van de Verenigde Staten vanaf de Founding Fathers. Veel van de problemen waar de Amerikaanse samenleving nu mee kampt, zoals hevige polarisatie, het onevenredige kiessysteem en de politieke macht van het Hooggerechtshof, hebben ver teruggaande wortels.

Springende Masai-krijgers die happen naar ontbijtkoek, de jonge Evert van Benthem die op het ijs een boterham met pindakaas eet, en wasmiddel dat witter dan wit wast. ‘Reclame kan ons ontroeren of ergeren, maar houdt ons altijd een spiegel voor,’ aldus Wilbert Schreurs. De historicus vertelt wat ‘de commerciële boodschappen’ doen en deden met ons gestel. De negentiende-eeuwse filosoof Hegel vroeg zich ernstig af of Afrika wel deelhad aan de geschiedenis. Dat had het wel degelijk. Onze geschiedenis begon er zelfs, zo betoogt journalist en publicist Zeinab Badawi in Afrika, een Afrikaanse geschiedenis. ‘Dankzij dit boek kunnen heel wat misvattingen over Afrika in de prullenmand,’ aldus recensent Anne-Lot Hoek. Onenigheid aan de top. Zo heet het laatste boek van de op 1 juli overleden Albanese schrijver Ismail Kadare. Het gaat over een even curieus als onheilspellend telefoontje van Jozef Stalin aan de schrijver Boris Pasternak, waarin ze zouden hebben gesproken over de arrestatie van dichter Osip Mandelstam. Kadare kreeg dertig jaar later een gelijksoortig telefoontje van Enver Hoxha, de Stalinistische dictator van Albanië. ‘Jullie moesten eens weten hoe dat voelt, zo’n gesprek. Oordeel niet te snel,’ schrijft Kadare daarover.

De Joodse Raad moest het Duitse vervolgingsbeleid vertalen naar de Joodse gemeenschap en probeerde ondertussen erger te voorkomen. Dat streven was gedoemd te mislukken, weten we nu. Joodse raden in Frankrijk en België brachten het er beter vanaf. Maar lag dat aan hun keuzes of aan de omstandigheden? Historica Laurien Vastenhout schreef er een belangrijk boek over. Cleopatra, de geliefde van Julius Caesar en Marcus Antonius, was niet de enige Cleopatra. Er waren er maar liefst zeven, zo blijkt uit De Cleopatra’s. De vergeten koninginnen van Egypte van Lloyd Llewellyn Jones. ‘Een prachtig boek,’ aldus recensent Pieter van Os. De populistische presidentskandidaat George Wallace overleefde net als Donald Trump een aanslag op zijn leven, en Grover Cleveland was tot nu toe de enige president die na een afwezigheid van vier jaar wist terug te keren in het Witte Huis. In het nieuwe nummer van Historisch Nieuwsblad staan bijzondere verhalen over de Amerikaanse verkiezingen.

Hij was de nummer twee van de Boerenpartij achter boer Koekoek, pleegde majesteitschennis en reisde naar alle denkbare oorlogsgebieden om de strijd van dichtbij mee te maken. Journalist en militair Jan Fabius leefde van 1888 tot 1964 en was in zijn tijd een beroemdheid. Koen Vossen schreef een biografie over de onverbeterlijke ijzervreter. We weten alles over de moorden van Jack the Ripper. Maar over de vrouwen die hij vermoordde weten we weinig, behalve dat ze prostituees zouden zijn geweest en dat de straat hun thuis was. Schrijfster Hallie Rubenhold zocht uit wie ze waren en vertelt in De vijf van Whitechapel het verhaal achter de slachtoffers. Recensent Manon van der Heijden bespreekt het boek. De enige manier waarop de gekoloniseerde zich kon bevrijden van de kolonisator was door geweld. Dat zou hem vrijmaken in stad en land, en in zijn binnenste. Zo betoogde psychiater en vrijheidsactivist Frantz Fanon in 1961 in De verworpenen van de aarde, dat onlangs opnieuw werd uitgegeven. Recensent Wim Berkelaar bespreekt deze klassieker.

Het zeventiende-eeuwse calvinistische dorpje Herwijnen was wel wat gewend: goedgebekte zelfstandige vrouwen die samen een herberg bestierden, roddel en achterklap, en vechtpartijen waar messen werden getrokken. Maar een moordaanslag op klaarlichte dag – en ook nog eens op de machtigste man van het dorp – was ongehoord. Historica Enny de Bruijn dook in de procesarchieven en schreef er de historische roman Het IJzeren Veulen over. Daarin vertelt ze het verhaal over een dorp in rep en roer.Het is een mythe dat voetbal alleen over sport gaat. Mensen die het Nederlandse drama van ’74 of de revanche van ’88 hebben meegemaakt, zullen dat beamen. Voetbal is oorlog, politiek en nog veel meer, zo blijkt uit De wereldgeschiedenis in twaalf voetbalwedstrijden van de Italiaanse journalist Stefano Bizzotto. Voetbalminnaar en journalist Pieter van Os bespreekt het boek.In het zomernummer van Historisch Nieuwsblad staan geschiedenisverhalen over seks. Zo schreef de middeleeuwse mystica Hadewijch erotische verhalen over haar ontmoetingen met de Heer. En in een groot interview vertelt historicus Marlisa den Hartog over de dubbele seksuele moraal in de Renaissance, die nog steeds zichtbaar is.

Wat hebben de paling en de ijsbeer gemeen? Dat ze eeuwenlang hebben geleden onder de mens, maar nu leidend zijn in ons denken over natuur en cultuur. Frank Westerman vertelt over zijn nieuwe boek Zeven dieren bijten terug. ‘De ijsbeer is van onze vijand een knuffeldier geworden en staat nu symbool voor de klimaatcrisis.’Gustav Siegfried Eins. Zo heette de illegale Engelse zender die het nazisme moest ondermijnen. De man achter dat plan, Der Chef, was Hitler te slim af, zo schrijft Peter Pomerantsev in een spannend boek over de stoorzender. Der Chef wilde de nazi’s zwartmaken door ze als pornografische zwijnen af te schilderen. Recensent Pieter van Os vraagt zich af of dat gewerkt heeft.Gustav Siegfried Eins. Zo heette de illegale Engelse zender die het nazisme moest ondermijnen. De man achter dat plan, Der Chef, was Hitler te slim af, zo schrijft Peter Pomerantsev in een spannend boek over de stoorzender. Der Chef wilde de nazi’s zwartmaken door ze als pornografische zwijnen af te schilderen. Recensent Pieter van Os vraagt zich af of dat gewerkt heeft.‘Als Israël niet bereid is om deel te worden van het Midden-Oosten, is elke veiligheid van de Joden in Israël slechts tijdelijk.’ Dat schreef schrijver en vredesactivist Uri Avnery in 1968 in zijn boek Israël zonder zionisten. Het was toen, net na de Zesdaagse Oorlog, even opmerkelijk als actueel. Nu lijkt het een sprookje. Sociologe en schrijfster Marja Vuijsje vertelt over het veelbesproken boek. Der Chef wilde de nazi’s zwartmaken door ze als pornografische zwijnen af te schilderen. Recensent Pieter van Os vraagt zich af of dat gewerkt heeft.‘Als Israël niet bereid is om deel te worden van het Midden-Oosten, is elke veiligheid van de Joden in Israël slechts tijdelijk.’ Dat schreef schrijver en vredesactivist Uri Avnery in 1968 in zijn boek Israël zonder zionisten. Het was toen, net na de Zesdaagse Oorlog, even opmerkelijk als actueel. Nu lijkt het een sprookje. Sociologe en schrijfster Marja Vuijsje vertelt over het veelbesproken boek.

Robin te Slaa schuift aan om te vertellen over zijn nieuwe boek De Rapaille Partijen. De historicus schrijft daarin over de Rapaille Partij die in 1921 in de Amsterdamse gemeenteraad kwam, en laat zien dat het antipolitieke sentiment onze democratie al vanaf het begin kenmerkt. De onvrede achter de succesvolle campagne van straatschuimer Had-je-me-maar trekt hij door naar de onvrede waar Geert Wilders nu op inspeelt.Hij was de uitvoerende arm van Van Heutsz, liet in 1906 talloze vrouwen en kinderen vermoorden op Atjeh, en voldeed in alle opzichten aan het daderprofiel van de loyale militaire koloniaal. Anne-Lot Hoek bespreekt de biografie die historica Vilan van de Loo over de Atjeh-generaal Frits van Daalen schreef.Thomas Malthus wist eeuwen geleden al zeker dat de aarde overbevolkt was. Honger en armoede sloten verdere groei van de mensheid uit, verkondigde hij. Zijn gedachtengoed lijkt door de klimaatcrisis actueler dan ooit. In Historisch Nieuwblad leest u deze maand een portret van de vader van de bevolkingsbeperking.