“De kindertjes, ze horen het niet graag als de aangeboren neiging van de mens tot het ‘kwaad’, tot agressie, destructie en daarmee ook tot wreedheid ter sprake wordt gebracht. God heeft hen immers geschapen naar het evenbeeld van zijn eigen volmaaktheid. Men wil er niet aan herinnerd worden hoe moeilijk het onloochenbare bestaan van het kwaad in overeenstemming is te brengen met Gods almacht en volmaakte goedheid.” Op deze manier stelt Sigmund Freud dat de mens beheerst wordt door duistere driften. Waarom moet je volgens Freud de oorzaak voor wat niet goed gaat in het leven niet buiten jezelf zoeken, maar in jezelf? Waarom stelt hij dat alle seksualiteit perverse wortels heeft? En hoe kan dit duistere denken toch bevrijdend? Te gast is Paul Moyaert De denker die centraal staat is Freud

“De stelling dat elk aspect van ieder gepaard fenomeen onafhankelijk bestaat van het andere, is tegenstrijdig met de natuurlijke realiteit en de menselijke ervaring.” Op deze manier drukt de Nigeriaanse filosoof Sophie Oluwole uit dat we niet moeten denken in binaire opposities, maar in binaire complementariteit. Waarom is Orunmila, "de Afrikaanse Socrates", zo belangrijk in Oluwole’s denken? Op welke manier komen orale traditie en kritische reflectie samen in de filosofie van Ifa? En eigenlijk überhaupt wel spreken van de Afrikaanse filosofie? Te gast is Louise Müller De denker die centraal staat is Oluwole

“Alleen de regels die aanvaard (zouden kunnen) worden door alle betrokkenen als deelnemer aan een open en vrij debat, kunnen geldigheid claimen.” Op deze manier drukt de hedendaagse filosoof Jürgen Habermas uit dat het door middel van het deliberatieve gesprek, mogelijk is om tot universele waarden te komen in politiek, ethiek en recht. Waarom pleit Habermas voor grondwetspattriotisme? Hoe ziet hij dat de systeemwereld de leefwereld koloniseert? En welke plek heeft religie volgens hem in een postseculiere samenleving? Over deze vragen en nog veel meer, gaan we het de komende drie kwartier hebben. Te gast is Patrick Loobuyck De denker die centraal staat is Habermas

“Realisme is de hoogste vorm van idealisme” Op deze manier stelt Niccolò Machiavelli dat het algemeen belang niets heeft aan tandeloze deugdzaamheid. Waarom was Machiavelli geen Machiavellist? Hoe kan je vrij lijken, maar niet werkelijk vrij zijn. En hoe kan een individueel streven naar roem het algemeen belang dienen? Te gast is Tinneke Beeckman De denker die centraal staat is Machiavelli

“Het hele bestaan van de wilde is publiek, geregeerd door de wetten van zijn stam. Beschaving is het proces om de mens van mensen te bevrijden.” Op deze manier drukte de Russische-Amerikaanse filosoof en schrijver Ayn Rand uit dat de mens zichzelf moet verwezenlijken, zonder rekening te houden met anderen. Wat is Rands rationele selfishness? Op welke manier kun je Hannah Arendt herkennen in haar werk? En hoe kan het dat zij zo’n grote impact heeft op de Amerikaanse politiek, tot op de dag van vandaag? Te gast is Hans Achterhuis De denker die centraal staat is Rand

“De poëtische taal is de plaats waar het genot niet via de sociale code plaatsvindt” Op deze manier geeft de hedendaags filosoof Julia Kristeva aandacht aan datgene wat aan de taal voorafgaat. Wat kan de filosofie leren van de poëzie? Wat is de chora, en waarom is deze zowel walgelijk en aantrekkelijk? En waarin zit de revolutionaire kracht van de poëtische taal? Te gast: Ruud Welten De denker die centraal staat: Kristeva

"De mens wordt vrij geboren en overal ligt hij in ketenen." Met deze woorden begint Jean-Jacques Rousseau zijn zoektocht naar hoe de mens onderdeel kan zijn van een samenleving én toch vrij kan zijn. Hoe dacht Rousseau over vrijheid? Waarin verschilt de algemene wil van de wil van de meerderheid en onder welke voorwaarden kunnen we de algemene wil vinden? En hoe zou onze democratie scoren langs Rousseaus meetlat voor volkssoevereiniteit? Te gast is Annelien de Dijn De denker die centraal staat is RousseauTips van de hoofdgastWil je meer weten van Jean-Jacques Rousseau? Annelien de Dijn raad je de werken van hem aan:Het Maatschappelijk VerdragHet Vertoog over de OngelijkheidEmile, of Over de opvoeding 

“Een oorzaak van iets is onzin, of het nu bestaat of niet. Iets dat bestaat heeft geen oorzaak nodig, iets dat niet bestaat ook niet.” Op deze manier geeft de 2e eeuwse Indiaase filosoof Nāgārjuna aan dat er geen ontologie mogelijk is.  Waarom kan je volgens Nāgārjuna geen logische stellingen over de werkelijkheid formuleren?  Op welke manier is zijn filosofie een antwoord op het woekerende denken?  En welke overeenkomsten zijn er tussen het denken van Nāgārjuna en de fenomenologie en het existentialisme?  Te gast is Erik Hoogcarspel  De denker die centraal staat is Nāgārjuna Erik geeft de volgende tips voor verder lezen:Het is wel zeker dat Nāgārjuna een historisch persoon is geweest, die in Zuid India heeft geleefd in de tweede eeuw. Het is echter ook zeker dat niet alle teksten die aan hem worden toegeschreven ook echt van zijn hand zijn. Om te beginnen is de naam “Nāgārjuna” niet uniek, er hebben meerdere personen met die naam geleefd die ook teksten hebben nagelaten. De meest bekende gaan onder andere over tantra en alchemie. Deze teksten stammen uit de zevende, respectievelijk negende eeuw. Dit heeft geleid tot de mythe, die leeft in het Tibetaanse boeddhisme, volgens welke Nāgārjuna meer dan 600 jaar oud zou zijn geworden. Hij zou ook abt geweest zijn van de beroemde boeddhistische universiteit van Nalanda, maar die bestond in de 2e eeuw niet. Wie de filosoof Nāgārjuna zelf wil lezen begint natuurlijk met de Mūlamadhyamakakārikāḥ. Deze is door mij vertaald in het Nederlands onder de titel Grondregels van de filosofie van het midden. Bekende Engelse vertalingen zijn die van Mark Siderits en Shōryū Katsura (Nāgārjuna’s Middle Way) en Jan Westerhoff. Westerhoff heeft ook de vervolgtekst vertaald, de Vigrahavyavartani (Weerlegging van de bezwaren). De Śūnyatāsaptati (Zeventig verzen over de leegte) is waarschijnlijk ook door Nāgārjuna geschreven, evenals de Yuktiṣaṣṭikākārikāḥ (60 Verzen met argumenten). Van beide teksten is alleen het Tibetaans bewaard gebleven, maar ze zijn wel in het Engels vertaald. De Ratnāvalī (Juwelenketting) wordt niet door iedereen erkend als een tekst van Nāgārjuna. De eerste keer dat hij als auteur ervan wordt genoemd, is in een tekst uit de 6e eeuw. Er staan passages in die strijdig zijn met wat er in de authentieke teksten wordt opgevoerd. Er wordt bijvoorbeeld in een hoofdstuk aangeraden om rituelen uit te voeren voor een boeddhabeeld, terwijl Nāgārjuna in de authentieke teksten uitdrukkelijk zegt dat wie de Boeddha als een persoon ziet, er niets van heeft begrepen. De titel van het boek suggereert bovendien dat het een bloemlezing is van verschillende tekstfragmenten en zo kun je het boek heel goed lezen. De Suhṛllekha (Brief aan een vriend) wordt ook vaak aan Nāgārjuna toegeschreven, maar ze is niet meer dan een traditionele inleiding in het boeddhisme, waarin de filosofische thema’s van Nāgārjuna geheel ontbreken. Lindtner’s Nagarjuniana bevat van de meeste authentiek geachte teksten van Nāgārjuna een beschrijving en van een aantal ook een vertaling. Hij noemt daarbij ook teksten die twijfelachtig zijn. De meeste boeddhologen volgen de traditionele opvatting volgens welke de mahāyānastroming van het boeddhisme een lang onderdrukt gedachtegoed is dat uiteindelijk heeft overwonnen. Dit beweren natuurlijk de mahāyānateksten, die in het Tibetaanse en Chinese boeddhisme als autoriteit gelden. Dit is ook het belangrijkste thema van het boek van Joe Walser. Historische bronnen, onder andere verslagen van Chinese pelgrims en tekstanalyse, spreken dit echter tegen. Het is voor vele (ex)christenen natuurlijk verleidelijk om de geschiedenis van het christendom overal in terug te herkennen. Nāgārjuna zelf beroept zich in de authentieke teksten echter uitsluitend op uitspraken van de Boeddha zoals deze in het canon van het oude boeddhisme voorkomen. Hij schijnt voor het mahāyāna helemaal geen belangstelling te hebben. Als dit zo is, dan is het onwaarschijnlijk dat de Bodhisaṃbhāra (De verzameling over het ontwaken), de Bodhicittavivaraṇa (De uiteenzetting van bodhicitta, de mentaliteit van het ontwaken) en de Catuḥstava (Vier lofzangen) echt door Nāgārjuna zijn geschreven. De tekst Vaidalyaprakaraṇa (Het Verpletteren van de Categoriën) is ten slotte gericht aan debaters en logici en bekritiseert de 16 hoofdonderwerpen van de logische theorie. De tekst wordt door enkele vroege commentatoren aan Nāgārjuna toegeschreven. Als de tekst authentiek is, dan is het mogelijk dat het één van de eerste teksten van Nāgārjuna. Er zijn talloze boeken geschreven die een interpretatie bieden van de filosofie van Nāgārjuna. Ik vind ze niet allemaal even geslaagd. Een baanbrekend werk is dat van Murti, die  Nāgārjuna interpreteert op basis van de filosofie van Kant. Ik heb zelf geprobeerd een verbinding te leggen met de fenomenologie. Garfield en Tillemans baseren zich volledig op de analytische filosofie. Hun interpretatie sluit het beste aan bij die van het Tibetaanse boeddhisme, in het bijzonder die van de Gelugpatraditie, die van het laat-Indiase boeddhisme en die van het Zenboeddhisme. Overzicht:Dharmamitra, Bhikshu (2009, vert.): The Bodhisaṃbhāra Treatise and Commentary, Kalavinka Press, SeattleGarfield, J.L.; Tillemans T.J.F.; D’Amato, M. (ed.) (2009): Pointing at the Moon: Buddhism, Logic, Analytic Philosophy, Oxforf U.P., OxfordHoogcarspel, Erik (2005): Grondregels van de filosofie van het midden, Olive Press, AmsterdamHoogcarspel, Erik (2016): Het boeddhafenomeen, naar een Westers boeddhisme, ISVW Uitg., LeusdenJones, Richard H. (2011): Indian Madhyamaka Buddhism After Nāgārjuna, vol. 1 & 2 (New York: Jackson Square Books)Jones, Richard H. (2014): Nagarjuna: Buddhism’s Most Important Philosopher, rev. ed. New York, Jackson Square BooksLindtner, Christian (1982): Nagarjuniana, Akademisk Forlag, CopenhagenMurti, T.R.V.  (1980): The Central Philosophy of Buddism, Unwin Paperbacks, LondonRoss, Komito (1987): Nāgārjuna’s Seventy Stanzas: A Buddhist Psychology of Emptiness, Snow Lion Publications, Ithaca, New YorkSiderits, Mark; Katsura, Shōryū (2013):  Nāgārjuna’s Middle Way, Wisdom Publications, SomervilleTillemans, Tom J.F. (2016): How do Madhyamikas think? And Other Essays on the Buddhist Philosophy of the Middle, Wisdom PublicationsTola, Fernando; Dragonetti, Carmen: The Yuktisastikakarika of Nagarjuna, in: The Journal of the International Association of Buddhist Studies, 1983  volume 6, Number 2, pp. 94 ff.Tola, Fernando; Dragonetti, Carmen: (1995): Vaidalyaprakaraṇa, Motilal Banarsids, Delhi Walser, Joseph (2005): Nāgārjuna in context: Mahāyāna Buddhism and early Indian culture, Columbia U.P., New YorkWesterhoff, Jan (2009): Nāgārjunas Madhyamaka, A Philosophical Introduction, paperback en ebook, Oxford U.P.Westerhoff, Jan (2010): The dispeller of disputes, Nāgārjuna's Vigrahavyāvartanī, Oxford University Press, Oxford/New YorkWesterhoff, Jan (2018): Crushing the Categories, Wisdom Publications, Somerville

“Toen ik de filosofie verworven en begrepen had, wist ik dat de filosofie ook niet kon voldoen aan mijn doelstelling om de waarheid op het spoor te komen.”Op deze manier beschrijft de 11e eeuwse filosoof Ghazali de grenzen van wetenschap en rationaliteit.In welk opzichte was Ghazali in  zijn denken David Hume 7 eeuwen vooruit? Waarom wordt hij ten onrechte verantwoordelijk gehouden voor de radicale islam? En hoe komt hij uiteindelijk via de filosofie bij de mystiek uit? Te gast is Gerko TempelmanDe denker die centraal staat is Al Ghazali Tips van de hoofdgastWil je meer weten van Al Ghazali? Gerko Tempelman raad je de volgende artikelen en boeken aan:Verlost van Onzin van Al Ghazali Islamitische filosofie van Michiel LeezenbergFilosoferen in de Islam? van Souleymane Bachir Dinghe

Podcast Filosofie  Centre Erasme         16 SEP 2021Denker: Slavoj Žižek (° Ljubljana, 21 maart 1949) Gast:  Marc de Kesel (bijzonder hoogleraar Theologie, mystiek en moderniteit (Univ Nijmegen) Podcast inleiding: “Ideologie is precies hierom sterk, omdat het niet langer als ideologie wordt ervaren.” Op deze manier drukt de hedendaagse filosoof Slavoj Žižek uit dat ideologiekritiek zich ook altijd moeten richten op de ideologie van waaruit zij zelf voortkomt.  Welke rol speelt de negatie die zichzelf ondermijnt, in het denken van Žižek? Waarom betrekt hij film en populaire cultuur in zijn werk? En als je alles ontkent, waar kom je dan uiteindelijk op uit? Te gast is Marc de Kesel      Presentator: Allard Amelink (AA)             Sidekick Judith Zweistra (SK)De denker die centraal staat is Žižek.---------------Een hedendaags Sloveens filosoof, promoveerde op Hegel.Een flamboyante persoonlijkheid, een soort superster in de filosofie, te gast in zowat alle grote universiteiten van de wereld, met bijnamen als "Elvis of cultural theory", "the most dangerous filosofor in the West", "the beast!"Ik denk dat hij zijn populariteit te danken heeft aan zijn optreden, de manier waarop hij een podium tot leven kan brengen. Hij is op zijn manier een stand-up comedian, niet wars van provocatieve uitspraken; zijn lezingen doorspekt met allerlei grappen, met verwijzingen naar films, die ook voortdurend over de heel concrete actualiteit spreekt en altijd in stellige vorm. Je kunt zich tot hem verhouden omdat hij niet de filosoof is die zich uitput in nuances. Neen, hij gooit er zich in en hij heeft heel graag dat het publiek "oeh, bah" zegt, "neen dit niet!" (SK) Hij zweet daarbij heel veel? Juist, zijn performance is van die aard dat hij lichamelijk bijzonder performant aanwezig is in die zin dat hij zich quasi mutileert. Hij slaat voortdurend op zijn voorhoofd, slaat op zijn linker schouder... en in zijn oksels zie je navenant zijn lezing vordert de zweetproductie toenemen...AA: Een gevaarlijke denker, in die zin dat hij heel spannende dingen denkt? In ieder geval is hij ervan overtuigd dat het denken sowieso gevaarlijk is, in die zin dat het denken door (dit is zijn Hegelianisme) negatie getekend is en die negatie moet zichzelf opzoeken, die negatie heeft de neiging zichzelf te negeren (typisch voor Hegel) maar tegen die tendens in gaat hij die negatie harder maken. Hij gaat daar denken waar het ondenkbaar wordt wat je denkt, want daar precies gebeurt het denken. AA: negatie, wat moet ik mij daarbij voorstellen?Voor ik theoretisch wordt, moet ik eerst verduidelijken dan ondanks zijn ster-allure, is de man een zeer ernstige filosoof en lijdt hij eigenlijk (weet ik van hem persoonlijk) onder zijn imago. Hij wil eigenlijk niet liever dan gewaardeerd worden als een 100% saaie filosoof. Ik heb hem vaak ontmoet in de jaren 90 begin 2000, toen was hij met Shelling bezig en hij was kwaad dat het weer over die moppen en filmen zou gaan, terwijl hij het over Shelling wilde hebben, maar hij durfde dat niet goed en is toch aan dat imago blijven kleven.Bibliografie (dat zegt wel iets over hem): hij is geboren in 1949 in Ljubljana en is daar zijn hele leven blijven wonen (ook al zit hij de helft van het jaar in alle uithoeken van de wereld).Hij is door en door product van de universitaire cultuur, dus hij is een hard-core scholar.Joegoslavië heeft met hem wel iets te maken: in zijn opleiding in de jaren 70-80 volgt hij en bekwaamt hij zich in de filosofie in Ljubljana (toen een deel van Joegoslavië) en wordt hij aan den lijve geconfronteerd met het totalitaire systeem, in zijn zachtere vorm (geen Stalinisme) van Tito, maar die is een communist en het communisme heeft een totalitaire vorm (ondanks alle menselijkheid die men binnen dat spectrum van totalitarisme kan aangeven) en dit heeft hij aan den lijve ondervonden en dit heeft op hem toch grote indruk gemaakt omdat hij gewaar werd dat filosofie samenhangt met kritiek, werkt ook in begin op  Marxistische kritiek, komt eigenlijk uit de Frankfurter Schule en uit Adorno maar dit kun je in een communistisch land niet tegen gaan, omdat Adorno Marxistisch is, dat wel, maar hij wordt wel gewaar dat er iets niet klopt daarin: dat vrijheid van denken en ideologie op elkaar instaan en dus is zijn hele denken tot vandaag getekend door ideologie-kritiek (dit is zijn punt). In Joegoslavië uiteraard (daar komt hij uit), maar ook het Westen heeft zijn ideologie, ook het idee dat we buiten of voorbij de idelogie zijn (wat Blair nog onlangs verkocht heeft in New-York op een of andere vergadering). Het idee "buiten de idelogie te staan" is door en door ideologisch. Dat heeft hij wel door. Maar hij heeft tegelijkertijd door dat het daarom, ook voor de criticus van de ideologie niet echt eenvoudig is om buiten de idelogie te gaan staan. Dit maakt het natuurlijk moeilijk. Dat is wat het Marxisme, dat hij in zijn systeem in Joegoslavië heeft meegemaakt, wel beweert: het Marxisme beweert kritisch te zijn ten aanzien van de Westerse neo-liberale (in die tijd nog liberale) kapitalistische ideologie, maar dacht wel zelf die ideologische strijd voorbij te zijn op basis van Marx.(AA) Zijn er überhaupt echt ideologieën die zichzelf ontegensprekelijk als ideologie bestempelen; misschien is het haast inherent aan ideologie, "iedereen is ideologisch behalve ik".  Dit is het uitgangspunt van Žižek: dat het daar niet aan ontsnapt; m.a.w. (en dit maakt hem tot een zeer actueel denker) filosofisch gezien op geen enkele manier te negeren, omdat hij aan ideologie-kritiek doet vanuit het besef dat je niet uit de ideologie kunt .Dit is nieuw. Dit heeft ten aanzien van Plato, die de uitvinder is van de ideologie-kritiek, je had kritiek maar buiten de grot waarin je zit, heb je wel een ankerpunt voor je kritiek want je gaat buiten de grot de waarheid vinden. Neen, in de 20ste eeuw hebben we door: we zitten in de grot, we leven in een wereld van schijn, we moeten die schijn bekritiseren, maar we hebben niet meer de luxe om een strand te hebben waarop we buiten dat element van de leugen kunnen rustig zonnen in het schijnsel van de zon die de waarheid is. Dit hebben we niet meer.  In die zin is dit ook interessant ivm het monotheïsme (ik heb veel in het monotheïsme gewerkt). Als we vandaag in religie moeten geïnteresseerd zijn is het daarom. Met name: wat is monotheïsme? in de grond een religie-kritische religie. Als ge Jesaja, leest: "houdt niet van offers", "uw gebeden, ze stinken", hou op met uw religieus gedoe....", "de weduwe en de wees, die moeten gerespecteerd worden".Het monotheïsme, onze religie, is een religie-kritische religie. We hebben dit vergeten. We denken dat religie zingeving is, niets van aan. Kritiek is dit. Kritiek op de religie binnen de religie. Dit is historisch gezien zeer interessant met duizenden jaren traditie om over na te denken en in die schuit zitten wij. Žižek is vaak bezig geweest met religie. Zeker na zijn wende die hij in 1997 met Badioumaakt; als Badiou een boekje schrijft over Paulus en iets ontdekt van het waarheidsdenken in Paulus en het universele karakter van de waarheid herdefinieerd ziet bij Badiou, doet dit iets met hem: hij zal terug die monotheïstische traditie in het christendom opnemen om (altijd hetzelfde) aan ideologie-kritiek te doen. Hij doet niet anders.(SK) misschien goed om naar die negatie terug te gaan?Misschien toch nog één bibliografisch punt over de ideologie: hij vertelde in zijn eerste boeken vaak de volgende story: toen hij jong was, was hij intellectueel en was er natuurlijk de verleiding om een partijkaart te hebben, want als je een partijkaart hebt, heb je een baan verzekerd bij de univer...