Podcast Filosofie

“Ik is een ander” Deze woorden uit 1871 van de Franse dichter Arthur Rimbaud zijn symbool komen te staan voor de ongrijpbaarheid van het individu. Toch zijn we vandaag de dag geobsedeerd met het vinden of verdedigen van ons “authentieke ik”. Waarom is “jezelf zijn” tot een van de belangrijkste doelen van onze tijd geworden?Is er eigenlijk wel zoiets als een “ik” en waar is die dan te vinden?En welke rol spelen tegenslag en beheersing bij de zoektocht naar het ik?  Te gast is Rico SnellerHet thema dat centraal staat: authenticiteit

 Deze bonusaflevering van de Podcast Filosofie verschijnt ter gelegenheid van de 400e geboortedag van Blaise Pascal. In je podcastfeed vind je een reguliere aflevering over deze wiskundige, natuurkundige, theoloog en filosoof, met als gast Hanna Vandenbussche. Hierin zet zij, zoals je van ons gewend bent, systematisch het denken van Pascal uiteen. In deze bonusaflevering het gesprek dat Cees en Allard hadden met Willem Jan Otten over zijn relatie met Pascal. Zoals je zult horen hebben zijn Pensées op verschillende momenten een heel diverse uitwerking op zijn leven gehad.  Willem Jan Otten is veelvuldig bekroond schrijver, dichter en essayist. Hij kreeg voor het boek Specht en zoon in 2005 de Libris Literatuurprijs. Heeft een eredoctoraat gekregen van de Universiteit Utrecht. En in 2014 kreeg hij de P.C. Hooft-prijs. Voor zover bekend niet bekroond maar wel de reden dat we hem gevraagd hebben voor de podcast - in 2006 verscheen de bundel Waarom komt u ons hinderen; 12 essays die hij schreef voor NRC over zijn literaire helden, onder andere over Pascal.Muziek: Sonata a 12 in D Minor van Marc-Antoine Charpentier

“Wat een hersenschim is de mens. Wat een nieuw wezen, wat een monster, wat een chaos, wat een vat van tegenstrijdigheden, wat een wonder! Rechter over alle dingen, stomme aardworm; drager van de waarheid, beerput van onzekerheid en dwaling; glorie en uitvaagsel van het heelal” Op deze manier drukte de op 19 juni 2023 400 jaar geleden geboren natuurkundige, wiskundige, theoloog en filosoof Blaise Pascal uit wat een paradoxaal wezen de mens is. Wat voor verstrooiingen bedenkt de mens om niet aan zijn misère te hoeven denken?Waarom moeten we niet vanuit de verbeelding leven, maar vanuit het hart?En waarom leidt de vrije wil niet tot een resolute zelfverzekerdheid om mee door het leven te stappen, zoals tijdgenoot Descartes meende? Te gast is Hanna VandenbusscheDe denker die centraal staat is Pascal 

“Goed is wat ons vitale verlangen bevredigt, en kwaad is wat het niet bevredigt.” Op deze manier drukte de Spaanse filosoof Miguel de Unamuno uit dat in de filosofie niet het verlangen naar kennis, maar het verlangen naar het leven leidend moet zijn. Waarom wordt Unamuno de Spaanse Kierkegaard genoemd?Wat betekent in zijn denken het tragische levensgevoel?En waarom is volgens hem naast ratio ook verbeeldingskracht een kennisinstrument? Te gast is Timo SlootwegDe denker die centraal staat: Unamuno  

“De fuik bestaat omwille van de vis. Als de vis gevangen is, kun je de fuik vergeten (..). Woorden bestaan vanwege hun betekenis. En als je de betekenis gevangen hebt, dan kun je de woorden vergeten. Waar zal ik iemand vinden die de woorden vergeten is, zodat ik een woordje met hem kan spreken?” Op deze manier drukte Zhuang Zi, in de geest van Lao Zi, uit dat je de tao nooit met woorden kunt fixeren. Wie was Lao Zi en waarom legde hij zich erop toe om verborgen te blijven?Welke betekenis heeft ‘niet doen’ bij hem en waar is dat niet hetzelfde als ‘niets doen’?En waarom is volgens hem de zachte kracht de sterkste? Te gast is Michel DijkstraDe denker die centraal staat: Lao ZiMet grote dank aan Filmhuis MIMIK in Deventer.

“Het ter-sprake-komen van wat in de overlevering gezegd is, maakt het eigenlijke hermeneutische gebeuren uit, dat toe-eigening en uitleg tegelijk is” Op deze manier drukt de Duitse filosoof Hans-Georg Gadamer uit dat de betekenis  van een tekst of kunstwerk niet statisch is, maar mede door het verstaan van de lezer of kijker wordt bepaald. Waarom moeten we een tekst of kunstwerk niet van een afstand beschouwen, maar als een gesprekspartner zien? Waarom zijn vooroordelen onvermijdelijk en bovendien niet altijd slecht?Waarom speelt traditie een onmisbare rol in de manier waarop wij de wereld begrijpen? Te gast is Gert-Jan van der HeidenDe denker die centraal staat is Gadamer 

‘Ze hebben grote ijskasten met bevroren voedsel. Ze hebben tientallen kranten en tijdschriften die dezelfde idealen omarmen. Ze hebben ontelbare keuzes, ontelbare soortgelijke gadgets die hen bezighouden en hun aandacht afleiden van de werkelijke kwestie, namelijk het bewustzijn dat ze zowel minder zouden kunnen werken als hun eigen behoeftes en behoeftebevredigingen zouden kunnen bepalen.”  Zo drukte de filosoof Herbert Marcuse dat er onder de oppervlakte van rijkdom en overvloed, armoede en repressie schuilgaat.  Waarom leven we volgens Marcuse in het vrije westen toch in een totalitaire samenleving? Wat is de grote weigering en wie doen er niet meer mee? En had Margaret Thatcher gelijk toen ze zei: “there is no alternative”?  Te gast is Thijs Lijster De denker die centraal staat is Marcuse

“Door de aderen van het kennende subject, dat (…) Kant construeerde, vloeit niet echt bloed, maar enkel het verdunde sap van de rede als denkactiviteit.”  Op deze manier drukte Wilhelm Dilthey uit dat het leven in de Verlichtingsfilosofie te veel uit beeld was geraakt.  Op welke manier probeert Dilthey de filosofie van Kant, de geschiedenis en de hermeneutiek samen te brengen in een nieuwe filosofie over het leven? Op welke manier maakte hij als eerste een onderscheid tussen de natuurwetenschappen en de geesteswetenschappen? En waarom is hij, ondanks dat hij een voorloper is van de fenomenologie en Heidegger, toch een relatief onbekende naam gebleven?  Te gast is Jos de MulDe denker die centraal staat: Dilthey 

“Ethiek moet praktisch zijn, of het is geen ethiek”  Met dit als motto heeft de Australische filosoof Peter Singer aan de wieg gestaan van de toegepast ethiek.  Wat is het verschil tussen hedonistisch utilisme en voorkeursutilisme? Wat bedoelt hij met specicisme en waarom is dat verkeerd? En waarom is hij een inspiratiebron voor effective altruism-beweging?  Te gast is Lukas op de Beke De denker die centraal staat: Singer 

“Het doet ertoe welke gedachten gedachten denken” Op deze manier drukt de Amerikaanse filosoof Donna Haraway uit dat we, ook in wetenschap, geen neutrale positie kunnen innemen.  Waarom zijn de grenzen waarmee we het individu afbakenen, zowel biologisch als op betekenisniveau kunstmatig? Waarom moeten we af van de uitzonderingspositie van de mens en response-able – antwoordelijk – de wereld tegemoet treden? Wat kunnen we leren van het Cyborg Manifest om op een speelse manier onze identiteit vorm te geven?  Te gast is Lydia Baan Hofman De denker die centraal staat: Haraway