Podcast Filosofie

“De mens is lichaam - in het lichaam (als innerlijk leven of ziel) en buiten het lichaam als het gezichtspunt, van waaruit het beide is.” Op deze manier drukte de Duitse bioloog, socioloog en filosoof Helmuth Plessner uit dat de mens zowel centrisch als excentrisch is. Op welke manier onderscheidt het excentrische de mens van het dier? Waarom beschouwt Plessner de mens als kunstmatig van nature? En op welke manier werken Plessners biologische inzichten door in zijn politieke filosofie, die nog zeer actueel is in het licht van de oorlog in Oekraine?  Te gast is Jos de MulDe denker die centraal staat is PlessnerArtikel van Jos de Mul en Julien Kloeg over Schmitt en Plessner in relatie tot Oekraïne en RuslandWil je meer lezen van of over Plessner? Jos geeft je de volgende tips:Van Plessner zelf:Duitstalige uitgavenVrijwel alle werken zijn gepubliceerd in de 20 delen van de Gesammelte Schriften: H. Plessner (1980). Gesammelte Schriften Frankfurt am Main: Suhrkamp.De belangrijkste werken daarin zijn :Plessner, H. (2016). Die Stufen des Organischen und der Mensch. Einleitung in die philosophische Anthropologie. Gesammelte Schriften, In deel IV. Frankfurt am Main: Suhrkamp.Plessner, H. (1981). Macht und menschliche Natur. Ein Versuch zur Anthropologie der geschichtlichen Welt. In Gesammelte Schriften, In deel V. Frankfurt am Main: Suhrkamp.Plessner, H. (1981). Grenzen der Gemeinschaft : eine Kritik des sozialen Radikalismus. In Gesammelte Schriften, In deel V Frankfurt am Mail: Suhrkamp.Daarnaast zijn nog een aantal werken die niet in de Gesammelte schriften zijn opgenomen afzonderlijk gepubliceerd:Plessner, H. (2002). Elemente der Metaphysik (H.-U. Lessing Ed.). Berlin: Akademie Verlag.Plessner, H. (2019). Philosophische Anthropologie. Frankfurt a/M: Suhrkamp.Nederlandtalige uitgavenPlessner, H. (1961). Lachen en wenen. Een onderzoek naar de grenzen van het menselijk gedrag. Utrecht/Antwerpen: Aula.Plessner, H. (1976). Hoe de mens bestaan kan. Inleiding in de wijsgerige antropologie. Alphen aan de Rijn: Samsom.Plessner, H. (2021). Grenzen van de gemeenschap. Kritiek van radicale sociale bewegingen. Gorredijk: Noordboek.Engelse vertalingenPlessner, H. (1970). Laughing and Crying: A Study of the Limits of Human Behavior. Evanston,: Northwestern University Press.Plessner, H. (1999). The Limits of Community: A Critique of Social Radicalism (A. Wallace, Trans.). Amherst, N.Y.: Humanity Books.Plessner, H. (2018). Political anthropology. Evanston, Illinois: Northwestern University Press.Plessner, H. (2019). Levels of Organic Life and the Human (M. Hyatt, Trans.). New York: Fordham University Press.Secundaire literatuurInleidendJos de Mul, ‘Aan deze zijde van de utopie’. De wijsgerige antropologie van Helmuth Plessner, Inleiding in: Carola Dietze, Helmuth Plessner, leven en werk. Rotterdam: Lemniscaat, 2014. Gratis te downloaden : https://www.demul.nl/nl/publicaties/boekbijdragen/6380-aan-deze-zijde-van-de-utopieDietze, C. Plessner. Leven en werk. Met een inleiding door Jos de Mul. Rotterdam: Lemniscaat.Fischer, J. (2008). Philosophische Anthropologie. Eine Denkrichtung des 20.Jahrhunderts. Freiburg/München: Verlag Karl Alber.De Mul, J. ( ed.), Plessner's Philosophical Anthropology. Perspectives and Prospects. Amsterdam/Chicago: Amsterdam University Press/Chicago University Press, 2014, 498 p. Gratis te downloaden: https://www.demul.nl/nl/publicaties/boeken/5744-artificial-by-nature-plessners-philosophical-anthropology-perspectives-and-prospectsVoor gevorderdenDe Mul, J. (2013). Understanding Nature. Dilthey, Plessner and biohermeneutics. In G. D’Anna, H. Johach, & E. S. Nelson (Eds.), Dilthey, Anthropologie, und Geschichte (pp. 459-478.). Würzburg: Königshausen & Neumann. Gratis te dwonloaden: https://www.demul.nl/nl/publicaties/boekbijdragen/6288-understanding-nature-dilthey-plessner-and-biohermeneuticsDe Mul, J. The Emergence of Practical Self-Understanding. Human Agency and Downward Causation in Plessner’s Philosophical Anthropology. In: Human Studies, December 2018 (DOI: 10.1007/s10746-018-09483-2). Gratis te dwonloaden: https://www.demul.nl/nl/publicaties/artikelen-in-academische-tijdschriften/6539-the-emergence-of-practical-self-understanding-human-agency-and-downward-causation-in-plessner-s-philosophical-anthropologyDe Mul, J. Polyzentrizität und Poly(ex)zentrizität: neue Stufen der Positionalität? Zu Telerobotern, Craniopagus-Zwillingen und globalen Gehirnen. In: A. Henkel & G. Lindemann (Hrsg.) Mensch und Welt im Zeichen der Digitalisierung. Baden Baden: Nomos, 2019, 187-207. Gratis te downloaden: https://www.demul.nl/nl/publicaties/boekbijdragen/6538-polyzentrizitaet-und-poly-ex-zentrizitaet-neue-stufen-der-positionalitaet-zu-telerobotern-craniopagus-zwillingen-und-globalen-gehirnenDe Mul, J. The Political Task of Philosophical Anthropology in the Age of Converging Technologies. In Erik Norman Dzwiza-Ohlsen & Andreas Speer (Hrsg). Philosophische Anthropologie als interdisziplinäre Praxis. Max Scheler, Helmuth Plessner und Nicolai Hartmann in Köln – historische und systematische Perspektiven. Paderborn: Brill/Mentis, 2021, 305-326. Gratis te dwonloaden: https://www.demul.nl/nl/publicaties/boekbijdragen/6593-the-political-task-of-philosophical-anthropology-in-the-age-of-converging-technologies-1

“Als we een boek ter hand nemen, over religie of metafysica bijvoorbeeld. Laten we ons dan afvragen: bevat het enig abstract denken over kwantiteit of cijfers? Nee. Bevat het experimenteel redeneren over feiten en het bestaan? Nee. Vertrouw het dan toe aan de vlammen, want het kan niets anders bevatten dan drogredenen en illusies.” Op deze manier drukte de Schotse filosoof David Hume uit dat alle oordelen die niet een analytische of empirische basis hebben, op voorhand zinloos zijn.  Waarom stelt Hume dat causaliteit uiteindelijk een geloof is, geen feit?Welke plek neemt irrationaliteit in in zijn denken?En op welke manier was Hume van invloed op Darwin? Te gast is Carla Rita PalmerinoDe denker die centraal staat: Hume

“[Klassiek burgerschap is] de verbinding van het particuliere en het algemene: Elke burger moet zich vanuit zijn eigen standpunt het standpunt van het geheel eigen maken. Maar in de nieuwe gestalte die zich aftekent, krijgt de scheiding de overhand: iedereen moet zijn particulariteit laten gelden tegenover een algemene instantie, zonder dat ooit van hem wordt gevraagd om het standpunt van de instantie te delen. De ambtsbekleders moeten zich maar zien te redden” Op deze manier drukte de Franse hedendaagse filosoof Marcel Gauchet uit dat in de politiek de autonomie het vandaag de dag volledig heeft gewonnen van de heteronomie.  Waarom kan volgens Gauchet ook ons hedendaagse politieke bestel niet zonder een vorm van transcendentie?Waarom moeten we onze politieke instituties niet zomaar voor lief nemen?En hoe komt het dat we vandaag de dag niet meer met het verleden of de toekomst bezig zijn, maar alleen met het nu? Te gast is Donald LooseDe denker die centraal staat: Gauchet

“’Maar’, zei Filosofie, ‘dit moment vraagt eerder om therapie dan om een klaagzang.’ Toen keer ze me strak en indringend aan en zei ze: ‘Ben jij echt de man die ooit mijn melk dronk, mijn voeding tot zich nam om uit te groeien tot volwassen geestkracht? Ik heb je toch van krachtige wapens voorzien die je onverslaanbaar hadden kunnen maken als je ze niet zo snel had neergegooid? Herken je me niet? Waarom zeg je niets? Is het uit schaamte of door verlamming dat je bent stilgevallen? Schaamte zou beter zijn, maar ik zie dat het verlamming is die zich van je heeft meester gemaakt.’ En toen ze zag dat ik dat ik niet alleen zweeg, maar zelfs helemaal geen taal meer tot mijn beschikking had en met stomheid geslagen was, beklopte ze mijn borst zachtjes en sprak: ‘Het is niets gevaarlijks – hij lijdt aan een depressie, een gebruikelijke kwaal wanneer het denken zich heeft laten misleiden. Hij is zichzelf een beetje kwijt, en hij zal wel weer bij zinnen komen zodra hij mij herkend heeft. Laat ik, om dat te bewerkstelligen, de wolk van sterfelijke besognes die zijn ogen verduistert wegvegen.’ Dat zei ze, en ze greep een slip van haar gewaad om mijn ogen te drogen, die een vloed van tranen lieten lopen.” Op deze manier drukt 6e eeuwse filosoof Boethius hoe het gesprek met de filosofie een therapeutische werking kan hebben. Is de filosofie volgens Boëthius uiteindelijk wel troostrijk?Op welke manier vormt hij een brug tussen de antieke wereld en het christendom?En hoe ligt zijn opvatting van tijd in lijn met hedendaagse natuurkundige inzichten? Te gast is Piet GerbrandyDe denker die centraal staat is Boëthius

“Ik is een ander” Deze woorden uit 1871 van de Franse dichter Arthur Rimbaud zijn symbool komen te staan voor de ongrijpbaarheid van het individu. Toch zijn we vandaag de dag geobsedeerd met het vinden of verdedigen van ons “authentieke ik”. Waarom is “jezelf zijn” tot een van de belangrijkste doelen van onze tijd geworden?Is er eigenlijk wel zoiets als een “ik” en waar is die dan te vinden?En welke rol spelen tegenslag en beheersing bij de zoektocht naar het ik?  Te gast is Rico SnellerHet thema dat centraal staat: authenticiteit

 Deze bonusaflevering van de Podcast Filosofie verschijnt ter gelegenheid van de 400e geboortedag van Blaise Pascal. In je podcastfeed vind je een reguliere aflevering over deze wiskundige, natuurkundige, theoloog en filosoof, met als gast Hanna Vandenbussche. Hierin zet zij, zoals je van ons gewend bent, systematisch het denken van Pascal uiteen. In deze bonusaflevering het gesprek dat Cees en Allard hadden met Willem Jan Otten over zijn relatie met Pascal. Zoals je zult horen hebben zijn Pensées op verschillende momenten een heel diverse uitwerking op zijn leven gehad.  Willem Jan Otten is veelvuldig bekroond schrijver, dichter en essayist. Hij kreeg voor het boek Specht en zoon in 2005 de Libris Literatuurprijs. Heeft een eredoctoraat gekregen van de Universiteit Utrecht. En in 2014 kreeg hij de P.C. Hooft-prijs. Voor zover bekend niet bekroond maar wel de reden dat we hem gevraagd hebben voor de podcast - in 2006 verscheen de bundel Waarom komt u ons hinderen; 12 essays die hij schreef voor NRC over zijn literaire helden, onder andere over Pascal.Muziek: Sonata a 12 in D Minor van Marc-Antoine Charpentier

“Wat een hersenschim is de mens. Wat een nieuw wezen, wat een monster, wat een chaos, wat een vat van tegenstrijdigheden, wat een wonder! Rechter over alle dingen, stomme aardworm; drager van de waarheid, beerput van onzekerheid en dwaling; glorie en uitvaagsel van het heelal” Op deze manier drukte de op 19 juni 2023 400 jaar geleden geboren natuurkundige, wiskundige, theoloog en filosoof Blaise Pascal uit wat een paradoxaal wezen de mens is. Wat voor verstrooiingen bedenkt de mens om niet aan zijn misère te hoeven denken?Waarom moeten we niet vanuit de verbeelding leven, maar vanuit het hart?En waarom leidt de vrije wil niet tot een resolute zelfverzekerdheid om mee door het leven te stappen, zoals tijdgenoot Descartes meende? Te gast is Hanna VandenbusscheDe denker die centraal staat is Pascal 

“Goed is wat ons vitale verlangen bevredigt, en kwaad is wat het niet bevredigt.” Op deze manier drukte de Spaanse filosoof Miguel de Unamuno uit dat in de filosofie niet het verlangen naar kennis, maar het verlangen naar het leven leidend moet zijn. Waarom wordt Unamuno de Spaanse Kierkegaard genoemd?Wat betekent in zijn denken het tragische levensgevoel?En waarom is volgens hem naast ratio ook verbeeldingskracht een kennisinstrument? Te gast is Timo SlootwegDe denker die centraal staat: Unamuno  

“De fuik bestaat omwille van de vis. Als de vis gevangen is, kun je de fuik vergeten (..). Woorden bestaan vanwege hun betekenis. En als je de betekenis gevangen hebt, dan kun je de woorden vergeten. Waar zal ik iemand vinden die de woorden vergeten is, zodat ik een woordje met hem kan spreken?” Op deze manier drukte Zhuang Zi, in de geest van Lao Zi, uit dat je de tao nooit met woorden kunt fixeren. Wie was Lao Zi en waarom legde hij zich erop toe om verborgen te blijven?Welke betekenis heeft ‘niet doen’ bij hem en waar is dat niet hetzelfde als ‘niets doen’?En waarom is volgens hem de zachte kracht de sterkste? Te gast is Michel DijkstraDe denker die centraal staat: Lao ZiMet grote dank aan Filmhuis MIMIK in Deventer.

“Het ter-sprake-komen van wat in de overlevering gezegd is, maakt het eigenlijke hermeneutische gebeuren uit, dat toe-eigening en uitleg tegelijk is” Op deze manier drukt de Duitse filosoof Hans-Georg Gadamer uit dat de betekenis  van een tekst of kunstwerk niet statisch is, maar mede door het verstaan van de lezer of kijker wordt bepaald. Waarom moeten we een tekst of kunstwerk niet van een afstand beschouwen, maar als een gesprekspartner zien? Waarom zijn vooroordelen onvermijdelijk en bovendien niet altijd slecht?Waarom speelt traditie een onmisbare rol in de manier waarop wij de wereld begrijpen? Te gast is Gert-Jan van der HeidenDe denker die centraal staat is Gadamer