#108 - Filemon, de kortste en misschien wel meest radicale brief van Paulus
Nov 23, 2024
auto_awesome
Suzan Sierksma-Agteres, universitair docent Nieuwe Testament, duikt in de explosieve brief van Paulus aan Filemon. Ze bespreekt de radicale boodschap van gelijkheid tussen gelovigen, ongeacht sociale status, in een tijd van slavernij. Wat betekent het om Onesimus als broeder te accepteren? De impact van deze boodschap op de vroege kerk en de sociale dynamieken rond slavernij worden grondig geanalyseerd. Ook de ethische en retorische technieken van Paulus komen aan bod, waardoor het gesprek prikkelend en relevant blijft.
De brief aan Filemon benadrukt dat alle sociale identiteiten irrelevant zijn in Christus, wat bestaande hiërarchieën uitdaagt.
Paulus' verzoek om Onesimus als broer te ontvangen illustreert een radicale herziening van slaaf-vrijdynamiek in de vroege kerk.
De interpretatie van deze brief heeft door de tijd heen bijgedragen aan zowel slavernijrechtvaardiging als antislavernijbewegingen.
Deep dives
Identiteit en Gelijkheid in Christus
De brief aan Philemon, die door Paulus vanuit de gevangenis wordt geschreven, benadrukt dat alle vormen van identiteit in Christus irrelevant zijn. Paulus stelt dat slavernij en vrijheid in het licht van het evangelie niet langer betekenisvol zijn, waardoor de bestaande sociale structuren op hun kop worden gezet. Hij stelt dat zowel slaaf als vrije persoon gelijk zijn in Christus, wat een revolutionaire gedachte is, vooral in een samenleving die sterk is doordrenkt van hiërarchieën. Deze boodschap biedt een nieuwe kijk op hoe gelovigen elkaar zouden moeten zien en behandelen, ongeacht hun sociale status.
De Context van Slavernij
In de tijd van Paulus was slavernij een alledaags fenomeen in de Romeinse wereld, met grote sociale ongelijkheid. Ongeveer één op de vijf inwoners in het Romeinse Rijk was tot slaaf gemaakt, wat zorgde voor immense spanningen binnen de samenleving. De podcast bespreekt hoe deze brief niet alleen over een slaaf gaat, maar ook het grotere onderwerp van slavernij in die periode aanraakt. De verschillende rollen en omstandigheden van slaven variëren van hard werken in mijnen tot het hebben van belangrijke functies in elite huishoudens, maar allemaal deelden ze hetzelfde lot van eigendom.
De Rol van Onesimus
Onesimus, de slaaf, wordt in de brief als een geliefde broer van Paulus voorgesteld en zijn relatie tot Philemon wordt hergewaardeerd. Paulus vraagt Philemon om Onesimus niet alleen als slaaf te ontvangen, maar als een broer, wat een radicale verschuiving in de dynamiek van hun relatie betekent. Deze transformatie roept de vraag op wat het betekent om in Christus te leven, en hoe identiteiten in het licht van het evangelie opnieuw moeten worden gedefinieerd. De podcast verkent ook de mogelijke scenario's van hoe Onesimus bij Paulus terechtkwam, wat de implicaties van zijn terugkeer naar Philemon complexer maakt.
Strategie en Retoriek in de Brief
Paulus' benadering in de brief is diplomatiek en strategisch, wat duidelijk wordt in zijn verzoek aan Philemon om Onesimus te ontvangen. Hoewel hij formeel een verzoek doet, doorbreekt hij feitelijk de sociale hiërarchie door Philemon te herinneren aan hun onderlinge verantwoording. Elk woord in de brief is zorgvuldig gekozen, wat weergeeft hoe belangrijk deze kwestie voor Paulus is. De directe aanspreking en impliciete druk creëert een context waarin Philemon niet kan ontsnappen aan de verantwoordelijkheid om Onesimus als een broeder te aanvaarden.
Impact en Interpretatie van de Brief
De brief aan Philemon heeft door de eeuwen heen verschillende interpretaties en is soms als rechtvaardiging voor slavernij gebruikt. Toch biedt het ook belangrijke inzichten voor de antislavernijbeweging, omdat het de gelijkwaardigheid van individuen in Christus benadrukt. Deze brief nodigt mensen uit om na te denken over hun eigen machtsdynamieken en hoe ze relaties vormgeven in hun geloofsgemeenschappen. De oproep tot acceptatie en gelijkheid onderstreept de potentie van het christendom om sociale structuren uit te dagen en te transformeren.
Het is de kortste - maar misschien wel meest explosieve - brief die we van Paulus hebben: het Bijbelboek Filemon. Slechts 355 woorden, maar over elk woord is nagedacht. Vanuit de gevangenis schrijft Paulus aan Filemon over een zekere Onesimus: een slaaf die christen is geworden. En dat zet de verhoudingen nogal op zijn kop. Is Paulus hier - als het om slavernij gaat - revolutionair of niet? Wat heeft het evangelie in deze context te betekenen?
David Boogerd vraagt het theoloog en classicus Suzan Sierksma-Agteres. Zij is universitair docent Nieuwe Testament aan de Protestantse Theologische Universiteit.