Podcast Filosofie

"Alleen het absolute is waar en alleen het ware is absoluut". Dit is een van de vele hersenkrakers van de Duitse filosoof Georg Wilhelm Friedrich Hegel. Hij wordt gezien als een van de meest complexe filosofen allertijden, die meende dat we we de absolute waarheid kunnen kennen. Dat gaat een hoop vragen opleveren, en daar gaan we het de komende drie kwartier hebben. Te gast is Jaap Embregts. De denker die centraal staat is Hegel

"Gehoor geven aan de ellende die om gerechtigheid schreeuwt, bestaat er niet in zich een beeld voor te stellen, maar zich verantwoordelijk te stellen, tegelijk als meer en als minder dan het zijnde dat zich aandient in het gelaat.” Met deze woorden drukt Levinas uit dat het niet alleen om het ik, maar om de ander draait, die een appel op ons doet. Welke rol kende Levinas toe aan de ander? Wat was zijn kritiek op de westerse filosofische traditie? En hoe kan de ander ons bevrijden van onszelf? Te gast is Renée van Riessen De denker die centraal staat is Levinas

“God oftewel de natuur” Zo zag de Nederlandse filosoof Baruch Spinoza de werkelijkheid: dat alles bestaat uit één substantie en dat die substantie gelijk is dus aan God en aan de natuur. Wat zijn de consequenties van deze gedachte? Waarom vond Spinoza de ratio zo belangrijk? En wat betekent dit voor zijn ethiek? Te gast is Maarten van Buuren De denker die centraal staat is Spinoza

“Wat ik beoog is heel eenvoudig. Het pretendeert niet meer te zijn, dan een nadenken over wat wij doen.” Deze woorden schreef Hannah Arendt aan het begin van haar boek De Menselijke Conditie uit 1958. Hoe dacht Arendt over wat wij doen? Waarom legt ze een nadruk op Vita Activa? En hoe kijkt ze aan tegen actuele kwesties als identiteit, consumentisme en duurzaamheid? Te gast is Hans Achterhuis De denker die centraal staat is Arendt

"Wie ervan uitgaat dat er sprake is van een abnormale situatie (..) zal het probleem van politiek, moraal en recht anders oplossen dan wie overtuigd is van de principiële, slechts door kleine storingen vertroebelde normaliteit." Met deze woorden drukte de Duitse rechtsgeleerde en politiek filosoof Carl Schmitt uit dat eeuwige vrede een illusie is. Wat bedoelt hij met de tegenstelling tussen vriend en vijand? Hoe keek hij aan tegen staat en macht? En hoe zou hij onze hedendaagse politieke situatie bekijken? Te gast is Theo de Wit. De denker die centraal staat is Carl Schmitt.

Het verlangen van de mens speelt een cruciale rol in ons leven, zoals Jacques Lacan betoogt. Hoe definiëren anderen ons en wat willen we echt? De impact van taal op onze identiteit komt aan bod, evenals de ontwikkeling van kinderen. Er wordt ingegaan op de spanningen tussen natuur en cultuur in sociale wetenschappen en de cultstatus van Lacan. Zijn complexe gedachten beïnvloeden zowel psychoanalyse als filosofie, en we verkennen de reis door onzekerheid en onvervuld verlangen naar zelfontdekking.

“Als je de relativiteitstheorie aanvaardt, dan moet je ook aanvaarden dat punten complexe en onderling verbonden entiteiten zijn. Het is deze implicatie die het fundamentele verschil maakt tussen het nieuwe en het oude wereldbeeld.” Met deze woorden drukte Alfred North Whitehead uit dat de relativiteitstheorie van Einstein ook revolutionaire filosofische gevolgen heeft. Wat zijn die gevolgen? Wat betekent het dat de wereld ook uit relaties bestaat? En wat doet dat met hoe we naar onszelf, anderen en de natuur kijken? Te gast is Paul Schenderling. De denker die centraal staat is Whitehead.

In deze aflevering wordt de filosofie van Jean-Paul Sartre grondig verkend. Sartre's idee dat de mens een 'niet' is dat zichzelf moet definiëren, staat centraal. De complexiteit van menselijke identiteit en rolverdeling komt aan bod, evenals de spanning tussen vrijheid en verantwoordelijkheid. De thema's van existentiële angst en de druk om te conformeren worden besproken, met de nadruk op de zoektocht naar authentieke zelfidentiteit. Het concept van 'kwade trouw' biedt een intrigerende blik op de manier waarop mensen hun eigen vrijheid beperken.

Gerard Versluis, onderzoeker aan de Universiteit Leiden en specialist in Aristoteles, duikt in de diepgang van de oude filosoof. Hij verkent de deugdethiek en de idee van doelmatigheid in het bestaan. Wat zegt Aristoteles over de mens als rationeel wezen? Versluis legt de kern van deugd uit als een balans tussen extremen. Ook komen Aristoteles' politieke opvattingen aan bod, waaronder zijn kritieken op democratie en de vormen van staatsbestuur. De praktische relevantie van Aristoteles voor hedendaagse ethiek komt helder naar voren.

“Wat het individu, het subject, het zelf is, is eeuwig problematisch. De mens weet niet wat hij is.” Met deze opbeurende woorden omschreef Karl Jaspers in 1925 de staat waarin de mens zich bevindt. Wat zegt dit over het mensbeeld van Jaspers? Hoe verhield hij zich tot tijdgenoten als Heidegger, Arendt, Camus en Sartre? En wat kunnen we vandaag de dag nog met zijn ideeën over metafysica? Te gast is Jozef Waanders. De denker die centraal staat is Karl Jaspers.