Macro met Boot en Mujagić | BNR

Het rentecomité van de Amerikaanse centrale bank, de Federal Reserve, komt vandaag bijeen. Voorheen was zo'n vergadering over de Amerikaanse economie volgens macro-econoom altijd een groot feest, omdat de economie van de Verenigde Staten goed presteerde. ‘Maar die tijden zijn voorbij.’ See omnystudio.com/listener for privacy information.

Er heerst een steeds groter afnemend gevoel van solidariteit in de samenleving, vindt macro-econoom Arnoud Boot. ‘Fiscalisten zijn in de loop der jaren steeds vaker ingehuurd met één specifiek doel: het vinden van gaten in de wet om zo min mogelijk belasting te betalen.’ Hoe zette dit onderwerp jou aan het denken? Dit weekend stond er in het FD een uitgebreid interview met fiscalist Leo Stevens, een invloedrijke adviseur én een van de bedenkers van box 3. In zijn verhaal kwamen twee belangrijke zaken naar voren: ten eerste, belastingen dienen te worden gebruikt om te investeren in de gemeenschap waarin wij leven. En ten tweede, als je keuzes puur maakt op basis van fiscale overwegingen, kan dit niet alleen financieel schadelijk zijn, maar ook leiden tot een sociaal verarmd leven.  Maar is het niet heel menselijk om manieren te zoeken om zo min mogelijk belasting te betalen?  Natuurlijk. Voor veel mensen is dat begrijpelijk, vooral als ze het financieel moeilijk hebben. Iedereen wil er immers voor zorgen dat ze niet onterecht veel belasting betalen, wat volkomen terecht is. Maar wie huren de dure belastingadviseurs in? Het zijn vaak niet de mensen met een laag inkomen, maar juist de mensen met veel te besteden. En daar begint het morele vraagstuk. Het is te begrijpen dat mensen in een maatschappij die vaak draait om zoveel mogelijk geld behouden, niet verwachten dat fiscalisten hen adviseren om meer belasting te betalen. Maar het wordt problematisch wanneer belastingontwijking ten koste van de samenleving gaat. Binnen de grenzen van de wet blijven, betekent namelijk niet automatisch dat je ook binnen de grenzen van moraliteit blijft. Als je belastingen enkel als een kostenpost ziet, ben je echt bezig met een onzinnige manier van denken. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Eind vorig jaar was de Nederlandse pensioenpot goed voor 1.900 miljard euro. Pensioenfondsen beleggen veel in Amerikaanse, niet-financiële aandelen, zelfs meer dan in Europese. Toch beleggen ze, als je naar de gehele pot kijkt, nog steeds meer in Europa, wat logisch is gezien de nationale context. Maar dit roept volgens macro-econoom Edin Mujagic een belangrijke vraag op: Is de traditionele verdeling tussen risicovolle aandelen en risicovrije staatsobligaties nog wel houdbaar in de huidige economische situatie?  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoewel het gros van de Tweede Kamer er weinig voor voelt, is de kans toch zeer aannemelijk dat er vanuit Europa 800 miljard euro wordt geïnvesteerd in defensie. De grote vraag blijft wel hoe het uiteindelijk moet worden gefinancierd. Maar het staat buiten kijf dat er flink in moet worden geïnvesteerd, zegt macro-econoom Arnoud Boot. ‘Het gaat nu over de veiligheid van Europa, dus dit is als Nederland zijnde niet het moment om veto's uit te spreken, dat is onverantwoordelijk.    See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is weer zover: de jaarlijkse ‘ECB and Its Watchers’-conferentie, waar inderdaad weer heel veel centralebankbestuurders in het wild te zien waren, zegt macro-econoom Edin Mujagic. En als klap op de vuurpijl mocht president Christine Lagarde de aanwezigen toespreken, met een inkijkje in hoe de ECB werkt en wat de ECB gaat doen. Om kort te gaan: de mate van onzekerheid is zo enorm, dit hebben we eigenlijk nog nooit meegemaakt.  Haar Franse collega voegde daaraan toe dat het niet alleen de onvoorspelbaarheid is, maar ook de irrationaliteit van de beleidsmakers die die onzekerheid veroorzaken, zegt Mujagic. ‘Het is een zeer lastige omgeving waar de ECB in zit. Juist omdat er zoveel onzekerheden in zitten, is het volgens Lagarde belangrijker dan ooit om als ECB je vastberadenheid te tonen dat je zorg wilt dragen voor een lage inflatie; in die zee van onzekerheid zou de centrale bank juist een baken van zekerheid moeten zijn. Dat is precies wat je wilt horen, maar daarna haalde de rest van haar verhaal toch wel alle glans ervan af.’  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Nu Duitsland de traditionele Schuldenbremse overboord lijkt te gooien, vragen economen in de Financial Times zich af wat Duitsland gaat doen met al het geld dat vrijkomt nu het financiële hek van de dam is. ‘Er zal honderden miljarden euro's geïnvesteerd worden in infrastructuur en defensie. Maar er is ruimte voor veel meer investeringen’, zegt macro-econoom Edin Mujagic. En daar hangt een groot gevaar aan vast. De Financial Times heeft een groep van bijna 30 economen gevraagd naar wat Duitsland moet gaan doen. Duidelijk is dat er veel achterstallig onderhoud is wat betreft de infrastructuur. Daar gaat veel geld naartoe, maar veel economen zeggen ‘heel leuk’ die 400 miljard euro, maar Duitsland heeft eigenlijk ruimte voor 2000 miljard euro voor de komende tien jaar, zonder dat er zand in de wielen van de economie komt.  Dus ook dan komt de Duitse staatsschuld niet dusdanig in de problemen dat men in het buitenland zich daar zorgen om gaat maken. Volgens de berekeningen zal de staatsschuld dan oplopen van 60 procent nu naar rond de 85 procent over een decennium. Je kunt een hele discussie voeren over de vraag of dat veel of weinig is, maar het is in elk geval behapbaar.  Ik heb deze rubriek ondertussen meerdere keren uit verschillende landen gedaan: Zwitserland, Bosnië, Zweden. Daar kun je gewoon, als ik jou aan de lijn heb, rondbewegen zonder dat je bang hoeft te zijn dat de verbinding wegvalt. Dat is anders in Duitsland. Er zal daar geïnvesteerd moeten worden.  Maar laten we geen discussie voeren over de kritieke grens voor staatsschuld. Dat is echt gefriemel in de marge. Ik heb twee dingen toe te voegen aan de mening van die economen, die beweren dat Duitsland ruimte heeft voor 2000 miljard euro.  Het is namelijk niet zo dat wanneer je ergens genoeg geld tegenaan gooit, het dan per definitie allemaal goedkomt. Zo werkt het niet. Als je 2000 miljard euro in de Duitse economie stopt, dan moet je afvragen of daardoor ook allerlei nieuwe bedrijven ontstaan. Ik denk het niet, want die bedrijven schreeuwen om minder regels, lagere belastingen.  Daarnaast lees ik dat de aanstaande coalitie vooral van plan is de pensioenen te verhogen. De omvang van deze belofte kost ongeveer 350 procent van de Duitse economie. Het potje dat ze daarvoor opzij hebben gelegd, is goed voor om en nabij 10 procent van de economie. Do the math, zou ik zeggen: Er is een gapend gat in de financiering en ik kan me moeilijk voorstellen dat men op die beloftes gaat terugkomen. Dus die rekening zal betaald worden door de schulden op te laten lopen.  Als je de schulden zo hard laat oplopen, zonder dat je een grootscheepse deregulering in de economie gaat doorvoeren, dan komt er dus een enorme pensioenrekening op je af met het risico dat de staatsschuld gigantisch gaat oplopen. Die vliegt dan in de komende 10 á 20 jaar voorbij die 100 procent. En dan heb je echt een groot probleem.  Duitsland was altijd een soort bastion dat de Europese begrotingsregels overeind hield. Met deze ontwikkeling in Duitsland kan de champagne in Parijs open. Want het economisch beleid van de Europese Unie is op Franse leest geschoeid, net als het begrotingsbeleid en het monetaire beleid. De Europese Unie is een Franse Unie, een hele oude wens van Frankrijk komt hiermee uit. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het kabinet presenteert binnenkort zijn voorjaarsnota. Intussen draait de Nederlandse economie op volle toeren. En dat is heel positief, zegt macro-econoom Arnoud Boot. ‘Er zijn weinig mensen werkloos, en het gaat beter dan ooit.’ Maar wat is dan verstandig beleid, in een situatie waarin de economie volledig bezet is?  Er is weinig tot geen ruimte voor nieuwe initiatieven, omdat de economie al op volle kracht draait. Dit betekent dat elke druk vanuit de politiek om mensen of bedrijven te helpen meteen leidt tot meer bestedingen, en dat werkt niet, omdat het inflatie en andere fricties in de hand kan werken en bovendien nieuwe initiatieven onmogelijk maakt. Je kunt bijvoorbeeld geen nieuw personeel aantrekken, omdat er al zoveel vraag is naar werkenden.  Een lastige situatie voor de overheid, dus.  Zeker. Terwijl de overheid zelf de financiële situatie goed kan overzien, is het voor politici moeilijker. Politici denken vaak aan de volgende verkiezingen en willen zoveel mogelijk kiezers tevredenstellen. Dit leidt ertoe dat elke partij die extra geld vraagt – bijvoorbeeld voor compensatie of om bedrijven te helpen – ook vaak de kans krijgt om dat te ontvangen. De minister van Financiën, Eelco Heinen, komt daarom in een lastige positie. Nederland heeft namelijk grote financiële overschotten, waardoor er meer geld beschikbaar is dan verwacht. De begrotingen vallen altijd mee, en de staatsschuld is laag, waardoor Nederland er financieel goed voor staat. Nederland is het ‘beste jongetje van de klas’. Dit maakt het voor de minister moeilijk om keuzes te maken die het budget beperken: er lijkt altijd wel ruimte lijkt te zijn voor extra uitgaven. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het Amerikaanse handelstekort is de afgelopen maanden naar recordhoogte gestegen. Heel verwonderlijk is dat niet als je kijkt naar de manier waarop president Donald Trump te werk gaat, zegt Menno Middeldorp, hoofd van Raboresearch. ‘Als je heel hard gaat roepen dat je straks allerlei importen duurder gaat maken, is het logisch als mensen en bedrijven dat nu vast gaan inslaan.’  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Op de Eurotop in Brussel gaat het vandaag onder meer over de plannen van EU-commissievoorzitter Ursula von der Leyen om als EU gezamenlijk fors meer in defensie te investeren. De Europese Commissie wil als onderdeel van dat plan de Europese begrotingsregels versoepelen voor defensie-uitgaven. Een uitermate slecht plan, zegt macro-econoom Edin Mujagic. ‘Dit is het einde van de Europese begrotingsregels.’ Wat schort er aan de plannen van Von der Leyen? ‘Het gaat om een plan ter waarde van 800 miljard euro. Dan is de vraag in Europa altijd: hoe ga je dat financieren? Ze hebben het in twee stukken opgeknipt: 150 miljard euro worden een soort leningen van de Europese Commissie aan de lidstaten, en er is een stuk van 650 miljard, wat komt uit een clausule van de Europese begrotingsregels. Die clausule gaan we voor vier jaar activeren, maar wij weten wel beter: het blijft echt niet bij die vier jaar. Dit betekent dat de uitgaven die de lidstaten doen in het kader van defensie niet worden meegeteld voor de begrotingstekorten die je inlevert bij de EU. Dat is gewoon jezelf voor de gek houden, want die begrotingstekorten lopen wel degelijk verder op. Het is een soort creatief boekhouden op Europees niveau.’See omnystudio.com/listener for privacy information.

Als de term ‘Zeg n’s Aaa’ valt, denkt macro-econoom Edin Mujagic niet, zoals het overgrote deel van de Nederlanders van boven de veertig, aan Mien Dobbelsteen, maar aan ratings. ‘Het kan komen doordat ik pas sinds 1992 in Nederland ben, of doordat ik een hardcore macro-econoom ben.’  Sinds jaar en dag zit Nederland in een heel klein groepje met de hoogst mogelijke rating: AAA. En eens in de zoveel tijd wordt die status bevestigd in een updaterapport, in dit geval door Moody’s, één van de drie relevante ratingbureaus. ‘Het is een heerlijk stuk macro-proza, in een wereld waarin verder heel veel dingen misgaan: de hoogste rating wordt bevestigd, de outlook is stabiel en Nederland kent een zeer hoog niveau van economische stabiliteit en financiële kracht.’  See omnystudio.com/listener for privacy information.