Welkom in het Antropoceen

Als klimaatverandering ter sprake komt, gaat het vaak over iets anders. In een grafiek met stijgende temperaturen of in een nieuwsbericht over een natuurramp zien we vaak de bevestiging van ons vermoeden: de teloorgang van de natuur, of het failliet van het kapitalisme, of een technisch probleem dat wacht op een ‘fix’. Het gaat niet zelden over emoties als schuld en schaamte, vermengd met een merkwaardige behoefte aan een apocalyps. Zo rationeel als we soms willen klinken, zo emotioneel zijn we den diepste. Journalist Jurgen Tiekstra is gefascineerd door de soms verhitte discussies over de opwarming van de aarde. Met zijn boek ‘Het klimaatdebat als lachspiegel’ wil hij een einde aan de polarisatie. Bovenal wil hij inzicht geven in wat we níet zeggen als we praten over klimaatverandering. Bestel het boek via tinyurl.com/mvr3ujpc

Met de ontwikkeling van de atoombom wilde Robert Oppenheimer de wereldgeschiedenis veranderen. Dat lukte. Daarna wilde hij een nucleaire wapenwedloop voorkomen. Dat lukte niet. Nog altijd gelden kernwapens als de meest afgrijselijke wapens die de mens ooit heeft gemaakt. Misschien juist daarom is de oorlogsdreiging sinds 1945 spectaculair afgenomen... Frans Kingma en Machiel Kleemans schreven Splinters van de zon, een boek over het leven en werk van Oppenheimer. Een gesprek over hun fascinatie, hun boek en natuurlijk de Hollywoodfilm. Een gesprek over de man die ons de bom bracht – en ons volgens sommigen het Antropoceen heeft ingeslingerd.

Een groep jongeren uit Europa is internationaal volop in het nieuws vanwege hun dringende oproep aan Greenpeace om de strijd tegen kernenergie op te geven. Met de steun van RePlanet willen deze jongeren aan de zijde staan van de Europese Commissie in een rechtszaak die Greenpeace heeft aangespannen vanwege een besluit om kernenergie te accepteren als duurzaam, zoals wordt onderbouwd door de wetenschap. Volgens de jongeren is de actiegroep blijven hangen in een strijd uit de jaren zeventig. In de studio praten we met een van deze jongeren, de Amsterdamse rechtenstudent Freek van der Heide, en met Olguita Oudendijk, directeur van RePlanet Nederland. Zij vertellen over de wensen van de jongeren, over hun eigen kijk op het klimaatbeleid en over wat Greenpeace kan doen, zodat de strijd wordt gericht op de energiebron die wél zorgt voor CO2-uitstoot: de fossiele brandstoffen. Meer informatie: www.deargreenpeace.org

In bepaalde kringen klinkt een steeds luidere roep om ‘degrowth’: een planmatige krimp van de economie, zodat we een einde maken aan vervuilende industrieën en veilig binnen de planetaire grenzen blijven. Economische groei zou zijn overgewaardeerd. Voor een goed leven hebben we die groei helemaal niet nodig, stellen de pleitbezorgers van degrowth. Daar is Jan Deschoolmeester het niet mee eens. De Vlaamse co-auteur van ‘De wereld red je niet met minder’ heeft sympathie voor de doelstellingen van degrowthers, maar volgens hem kloppen de aannames simpelweg niet. Er zou in de samenleving ook helemaal geen steun zijn voor stelselmatige krimp. Beter zou je enkele correcties op het kapitalisme doorvoeren, zodat de huidige trend van ontkoppeling - waarbij groei gepaard gaat aan een lagere impact op het milieu - zich sneller kan voortzetten.

Bart Coenen werkte bij Groen!, de milieupartij van Vlaanderen, en de Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren toen hij zich steeds meer stoorde aan de koppigheid in de ideologische milieubeweging. Hij wendde zich af en gaf mede vorm aan de jonge stroming van pragmatische ecomodernisten. Heilige huisjes over een leven in harmonie met de natuur schopte hij omver. Jaren later gooide Bart nogmaals het roer om. De eerste ecomodernist van Vlaanderen verhuisde naar een oude boerderij op het platteland, waar hij nu zoveel mogelijk zijn eigen voedsel verbouwt en moderne techniek vermijdt waar hij kan. Een persoonlijk gesprek over moeilijke, drastische keuzes. Over onze afhankelijkheid van technologie en de aantrekkingskracht van een eenvoudiger leven. Over het verlies van de menselijke maat in de moderne samenleving en de zoektocht naar een betekenisvol leven.

Het verlangen naar telkens meer spullen, meer geld, meer succes, meer macht, meer roem: het richt onze planeet ten onder en vergroot de maatschappelijke ongelijkheid. Niet voor niets is hebzucht al vroeg herkend als een hoofdzonde. Politiek filosoof Remko van Broekhoven schuift aan voor zijn beschouwing op hebzucht. Zit hebzucht ingebakken in de mens of wordt het aangewakkerd door de economie? Zit er ook iets goeds aan hebzucht? Is het misschien een compensatie voor een gebrek aan geestelijke voldoening? Het gesprek met Remko gaat verder over wie bepaalt waar de grens ligt naar hebzucht en waarom het altijd ánderen zijn die er last hebben van, maar wijzelf nooit. En: hoe kan het dat de oude socialisten die streden voor de arbeidersklasse ooit het ‘evangelie van overvloed’ predikten, maar tegenwoordig, in koor met de Randstedelijke elite, oproepen tot matiging?

Tientallen jaren nam de armoede in de wereld af – en daarmee de honger ook. We hadden het vaak niet door, want het nieuws gaat meestal over rampen en crises. Maar terwijl de wereldbevolking groeide met miljarden, waren er steeds minder mensen met chronische honger. Helaas, die trend stagneert. De Covid-pandemie en de energiecrisis slaan diepe wonden, juist in arme landen. Daarom moeten we het hebben over honger – en wat we eraan kunnen doen. Evelijne Bruning, directeur van The Hunger Project, zet zich al haar hele werkzame leven in voor armoedebestrijding. Wat werkt? En: hoe maken we het oplosbare probleem van armoede meer urgent? Meer informatie: www.thehungerproject.nl

Even leek het zo goed te gaan met het klimaatbeleid. Het aandeel van hernieuwbare energie bleef stijgen, de prijs van windmolens en zonnepanelen bleef dalen. Maar dan stort Poetin de wereld in een energiecrisis. De afhankelijkheid van fossiele brandstoffen uit Rusland blijkt een groot probleem. Urgente vragen dringen zich op. Wie is er verantwoordelijkheid voor deze crisis? Kunnen we zonder fossiel? Zijn we niet te afhankelijk van China voor de grondstoffen voor windmolens en zonnepanelen? Journalist Roy op het Veld schreef De strijd om energie: Hoe we klem kwamen te zitten tussen energiecrisis en klimaatschade. Met hem praten we over hoe we in deze crisis terechtkwamen en hoe we eruit kunnen komen, ooit. Een gesprek over naïeve politici, drammerige activisten en gekrenkte Groningers. Bestel het boek: tinyurl.com/377rwmm6

Is het toeval dat de milieubeweging opkwam toen het geloof in God wegkwijnde? Verklaart dit waarom we de natuur zijn gaan vereren, of zien we sindsdien juist de mens als goddelijk? Is er in onze hedonistische cultuur sprake van een spirituele leegte die moet worden gevuld met een omvattend idee over het behoud van de aarde? Over deze en andere vragen gaan we in gesprek met Gijs Zwartsenberg, een filosoof met een interesse in duurzaamheid. Tijdens zijn inleidingen in filosofie voor het Humanistisch Verbond doceerde hij zowel over de traditionele milieubeweging als over de opkomst van het ecomodernisme. In deze podcast tast Gijs de verschillen en de raakvlakken af, zoekend naar een manier om bruggen te bouwen. Een podcast over God, Nietzsche, Star Trek en de grote uitdagingen van de eenentwingste eeuw. Extra filosofisch, dus de aflevering is extra lang!

Mark Boode schrijft boeken voor tieners. Hij liet zich al eens inspireren door een ecomodernistisch getinte techno-utopie. Onlangs verscheen zijn nieuwste jeugdroman, ‘Winnen van de wereld’, over een scholier die betrokken raakt bij de klimaatbeweging en een uitdagende actie organiseert. Al jarenlang kent Mark de klimaatjongeren van dichtbij. Hij is mede-oprichter van Teachers for Climate en mede-organisator van een succesvolle klimaatstaking. Ook doet hij geregeld mee aan acties van Extinction Rebellion. In dit gesprek vertelt Mark over hoe hij zich onderdompelde in de wereld van de jonge klimaatactivisten en wat hij van hen leerde. Wat moeten wij over de activisten weten, zodat wij hen beter begrijpen? Hoe past zijn affiniteit met het pragmatisme van de ecomodernisten bij de oproep om massaal onze levensstijl te veranderen? En wat kunnen onderwijzers en leerlingen doen om het onderwijs te verduurzamen? Bestel het boek: tinyurl.com/y5pfdusf