#202 - 'Het failliet van het vooruitgangsgeloof' (met Tim Fransen en Stefan Paas)
Jul 13, 2024
auto_awesome
Tim Fransen, een filosoof en cabaretier, en Stefan Paas, expert in religie en samenleving, duiken in het actuele debat over vooruitgangsgeloof en de gevolgen daarvan. Fransen stelt dat ons geloof in constante verbetering naïef is en zelfs schadelijk kan zijn. Ze discussiëren over de rol van morele waarden en pleiten voor een morele terugkeer in een tijd van crises. Ook wordt de relatie tussen vrijheid en verantwoordelijkheid binnen de samenleving kritisch belicht, evenals de invloed van religie, vooral het christendom, op hedendaagse morele kwesties.
Het vooruitgangsgeloof in onze Westerse samenleving blijkt naïef en schadelijk, wat resulteert in een gebrek aan morele verantwoordelijkheid.
De podcast benadrukt het belang van een gedeelde morele basis, essentieel voor een gezonde democratie en maatschappelijke betrokkenheid.
De nadruk op individuele vrijheid leidt tot een afname van collectieve verantwoordelijkheden, wat eerder tot verwaarlozing van gemeenschappelijke waarden leidt.
Deep dives
Het kalamiteitperk
Onze wereld wordt gekarakteriseerd door een tijd van crises en calamiteiten, wat wordt aangeduid als het 'kalamiteitperk'. Dit concept legt een link tussen technologische vooruitgang en de bijbehorende risico's, zoals klimaatverandering en cyberaanvallen. De paradox van een hoge levensverwachting en welvaart gaat hand in hand met bedreigingen zoals natuurrampen en oorlogen. Dit suggereert dat de vooruitgang een schaduwzijde heeft die vaak over het hoofd wordt gezien.
Vooruitgangsgeloof en de gevolgen
Het geloof in vooruitgang is diepgeworteld in de Westerse cultuur, maar dit geloof kan naïef en zelfs schadelijk zijn. Het idee dat technologie en markten automatisch voor oplossingen zorgen, leidt tot een verwaarlozing van morele verantwoordelijkheden. Dit vooruitgangsgeloof heeft ook geleid tot een mentaliteit van eigenbelang, waardoor maatschappelijke betrokkenheid afneemt. Voorbeelden zoals de uitvinding van de cotton gin tonen aan dat technologische vooruitgang niet altijd ten goede komt.
De rol van moraliteit
De podcast pleit voor de terugkeer van moraal als fundament voor onze samenleving, vooral in een tijd waarin individualisme heerst. Er wordt betoogd dat een gezonde democratie niet kan bestaan zonder een gedeelde morele basis. De aandacht voor persoonlijke vrijheden heeft geleid tot maatschappelijke onverschilligheid, waarbij mensen zichzelf vooropstellen boven het algemeen belang. Dit vraagt om een nieuw gesprek over wat een goede burger is en wat onze verantwoordelijkheden als individuen zijn.
De kwetsbaarheid van de democratie
De democratie wordt bedreigd door een gebrek aan moreel besef en gemeenschapszin. De nadruk op individuele vrijheid heeft geleid tot een afname van collectieve verantwoordelijkheden. Dit maakt het moeilijk om politieke besluiten te nemen die het welzijn van de samenleving vooropstellen. Hier is een verandering nodig, waarbij gemeenschappelijke waarden en solidariteit essentieel zijn.
De foutieve aannames van liberalisme
Het neoliberalisme stelt dat mensen enkel uit eigenbelang handelen, wat leidt tot de verwaarlozing van morele waarden. Deze benadering negeert het feit dat werkelijk samenleven draait om wederzijds begrip en zorg voor elkaar. De wedstrijd om het beste voor jezelf kan niet los worden gezien van de gemeenschap waarin je leeft. De podcast stelt dat mensen gemotiveerd moeten worden door een moreel kompas en gezamenlijke verantwoordelijkheid.
Grote verhalen en gemeenschappelijke waarden
Het zoeken naar nieuwe grote verhalen is cruciaal voor de samenleving, zeker in een seculiere context waar veel gedeelde verhalen verloren zijn gegaan. De natuur van onze verbindingen en de afhankelijkheid van elkaar moet worden erkend om samen te kunnen groeien. Dit impliceert dat rechtvaardigheid en solidariteit leidende principes moeten worden in onze interacties. De zoektocht naar een gedeeld moreel fundament is dus urgent, niet alleen om individuen te motiveren, maar om een veerkrachtige samenleving te bouwen.
Onze wereld is wankel geworden. We leven in een tijd van crises en calamiteiten, oftewel: het calamiteitperk. Dat stelt filosoof en cabaretier Tim Fransen in zijn nieuwe boek. Hij richt zich daarbij op een geloof dat misschien in de plaats lijkt te zijn gekomen voor traditionele religie: het vooruitgangsgeloof. Het dominante idee in onze politiek en samenleving dat de wereld alsmaar beter wordt, of wij ons nou goed gedragen of niet. En volgens hem ligt daar een oorzaak van onze problemen. Want is de vooruitgang wel zo groot als wordt gedacht? Is het niet naïef en zelfs schadelijk? Zeker als het samengaat met wat Tim 'een vrijheidsfetisj' noemt. Een kritisch betoog, maar Tim denkt ook in oplossingen. Zo pleit hij - geheel tegen de tijdgeest in - voor een terugkeer van moralisme. Maar uit welke bronnen moeten we die moraliteit halen? En is er in zijn betoog niet sprake van een olifant in de kamer, namelijk: het christendom? Het levert een mooie discussie op tussen Tim en Stefan.
Een gesprek met Tim Fransen en natuurlijk vaste gast, theoloog Stefan Paas, professor aan de VU in Amsterdam en de Theologische Universiteit Utrecht.
