Archiwum Edukacji #30 - Bojarska – Ratajczak – Wielgosz: Dyskusja o „Brutalizmie” Achille'a Mbembego

Oryginalna diagnoza współczesności dokonana z perspektywy Afryki łączy elementy teorii krytycznej, myśli postkolonialnej i psychoanalizy.

Tytułowy brutalizm to metafora naszej epoki, w której zachłanny kapitalizm w coraz bardziej bezwzględny sposób kruszy, rozszczepia i drenuje zarówno planetę, jak i ludzkie ciała. Paradoksalnie, technologie cyfrowe tylko pogłębiają politykę ekstrakcji, przyczyniając się do zagłady wszystkiego, co żywe. Umożliwiają też one uprawianie na niespotykaną dotąd skalę rasistowskiej polityki segregacji i sortowania ludzi, zmieniając ich w przemieszczające się ciała-granice i sprawiając, że nigdy nie będą mogli znaleźć się „u siebie”.

W chwili, gdy prawicowi populiści straszą widmem „wielkiego zastąpienia” białej populacji niebiałą, dokonuje się rzeczywisty proces wymiany ludzi na cyfrowe awatary i inteligentne maszyny. Ciało staje się teraz bowiem wyłącznie narzędziem w osiąganiu chwilowej rozkoszy albo obiektem poddanym obróbce termopolityki. Cyfrowy neoliberalizm doprowadził do tego, że to, co nieświadome, przestało być przedmiotem represji i wybucha w paroksyzmach narcystycznego hedonizmu i maskulinizmu.

Prawdziwym laboratorium tego rodzaju brutalistycznych praktyk przez wieki była i wciąż pozostaje Afryka, poddawana kolonialnej przemocy, ekstrakcji ciał, dóbr naturalnych i obiektów sztuki. I dlatego to właśnie w Afryce – w afrykańskiej myśli, historii i doświadczeniu – szuka Mbembe odpowiedzi na pytania, jak naprawić to, co zniszczone, jak wypracować nowe formy globalnego współistnienia.

Katarzyna Bojarska – adiunktka w Katedrze Kultury Uniwersytetu SWPS w Warszawie. Założycielka i kierowniczka Centrum Badań Porównawczych nad Kulturami Pamięci (CCRMC). Współzałożycielka i redaktorka www.pismowidok.org. Badaczka kultury wizualnej, sztuki współczesnej i kultur pamięci. Autorka książki „Wydarzenia po Wydarzeniu: Białoszewski - Richter - Spiegelman (Warszawa 2012). Członkini polskiej sekcji AICA.

Mikołaj Ratajczak – filozof, historyk idei, tłumacz i redaktor, adiunkt w Zespole Filozofii Kultury IFiS PAN. Autor pierwszego w języku polskim i jednego z pierwszych na świecie monograficznych opracowań historii rozwoju współczesnej radykalnej filozofii politycznej we Włoszech („Forma życia i dobro wspólne”, Warszawa 2020). Znawca i tłumacz myśli Karola Marksa, od 2017 roku współprowadzi ogólnopolskie, otwarte seminarium „Czytanie Marksa”.

Przemysław Wielgosz – dziennikarz, wydawca i kurator. Redaktor naczelny polskiej edycji „Le Monde diplomatique” oraz serii książkowych: Biblioteki „Le Monde diplomatique” i Biblioteki alternatyw ekonomicznych. W wydawnictwie RM jest redaktorem merytorycznym serii Ludowa historia Polski. Kurator cykli „Ekonomie przyszłości” w Biennale Warszawa, „Ludowa Historia Polski” i „Przeobrażenia” w Strefie WolnoSłowej oraz „Historie ludzi bez historii” w Teatrze Ósmego Dnia.