De Europese Rekenkamer kraakte eerder deze week de opzet en ook de uitvoering van het coronaherstelfonds. Macro-econoom Arnoud Boot sluit zich daar bij aan, en kijkt vooral naar uitspraken van toenmalig minister van Financiën en huidig Eurocommissaris Wopke Hoekstra (CDA). 'Dat was wat mij betreft het dieptepunt van de Nederlandse diplomatie van de afgelopen decennia.’
Zeg nog even, wat is het coronaherstelfonds.
Dit gaat over dat oorspronkelijke pakket van ruim 720 miljard euro dat ruim een half jaar na het begin van de coronapandemie in werking is getreden om Europa een groene en digitale toekomst te geven. Dat was heel vrijblijvend opgezet, we wisten dat dit er aan zou komen.
‘We mogen het woord verspillen niet In de In de mond nemen, dat doet de Europese Rekenkamer ook niet, maar ze zijn onvoorstelbaar ontevreden.'
Waar zit de kritiek precies in?
De Rekenkamer heeft nog geprobeerd het een beetje fatsoenlijk op te schrijven. Deze organisatie bestaat uit 27 leden, één per land. Voor Nederland is dat voormalig minister Stef Blok. Je kunt je voorstellen dat wat al die landen uiteindelijk opschrijven, toch redelijk diplomatiek zou klinken.
De eerste conclusie klinkt bijna cynisch: het fonds was een nieuwe benadering die losstond van de werkelijke kosten — een nieuwe approach, staat er letterlijk. Maar dit is een benadering die niets meer te maken heeft met de kosten die daadwerkelijk nodig zijn. Dat is nogal vernietigend.
Daarnaast zegt de Rekenkamer, in de understatement van de dag, dat er onvoldoende focus was op wat het fonds uiteindelijk zou opleveren. Er was een hele slechte controle op de besteding van de middelen. De Europese Rekenkamer stelt dan ook dat er bij een volgende keer beter rekening moet worden gehouden met de kosten, en dat er beter gemeten en gecontroleerd moet worden. Precies het tegenovergestelde van wat er nu is gebeurd.
Dus het niet zo gek dat die zuinige Nederlanders zo argwanend zijn over meer geld naar Brussel?
Dat snap ik wel, ja. Het is belangrijk om te zien waar het vandaan komt. Het komt niet voort uit een behoefte om geld te verspillen, maar uit de wens van een groot aantal lidstaten en van het hele apparaat in Brussel om eigen middelen te hebben en die ook zelf te kunnen aanwenden.
Dat staat op gespannen voet met performance. Wat eruit komt, wordt sterk gemeten, en er is strikte controle op uitgaven — en dat wordt als vervelend ervaren. Er is dus een tendens in Europa, zowel bij veel lidstaten als bij het Brusselse apparaat, om te bewegen richting een soort transferunie, waarbij Brussel over beperkte middelen beschikt, maar wel de bevoegdheid krijgt om die tussen lidstaten te alloceren.
Daar komt het uit voort. Het komt voort uit een fundamenteel verschil van inzicht over hoe je de Europese Unie effectief maakt én het draagvlak behoudt. Nederland staat aan de kant van: wij hebben de brug naar de Verenigde Staten van Europa niet gemaakt. Er is dus geen draagvlak voor een groot federaal budget — en dan krijg je de huidige situatie.
Waar heeft Wopke Hoekstra dan destijds zo gefaald in jouw ogen?
Een aantal instanties in Nederland heeft zichzelf aardig in de voet geschoten. We weten namelijk dat Brussel meer geld wil, terwijl lidstaten dat geld naar eigen inzicht willen uitgeven — zonder daar verantwoording over af te leggen. Het probleem ligt bij het ministerie van Financiën. Dat heeft gefaald in de eigen diplomatie, waardoor Nederland niet meer aan tafel zit.
Het draait om twee momenten. Het eerste is vlak na het begin van de coronacrisis. De doden lagen op straat in het Italiaanse Bergamo, en Italië vroeg om hulp uit het noodfonds — een relatief klein bedrag. Waarop Hoekstra zei, terwijl de doden op straat lagen: laat ze eerst hun begroting maar op orde brengen. Iedereen viel over Nederland heen, en terecht. Nederland kwam volledig buitenspel te staan.
Toen het zes maanden later écht om geld ging — het coronaherstelfonds — bleek dat Hoekstra zijn kruit op het verkeerde moment had verschoten. En toen is het misgegaan. We hadden op zijn minst aan tafel moeten zitten. Daar hadden we veel invloed kunnen uitoefenen. Misschien niet genoeg, maar in elk geval: we hadden aan tafel gezeten.
Het tweede moment draait om diplomatie. Grote delen van Europa hebben er belang bij om Nederland buitenspel te zetten; er worden zelfs valstrikken opgezet om Nederland uit de toon te laten vallen.
Zo’n val werd een aantal jaar later gezet voor de toenmalige minister van Financiën, Sigrid Kaag, in een interview met de Financial Times. Een prachtig, goed interview — in de week na de inval van Rusland in Oekraïne.
De bedoeling van de Financial Times was om één uitspraak uit te lokken: dat Nederland hecht aan begrotingsdiscipline in Europa. Precies een week na de inval, op een moment waarop medeleven en actie richting Oekraïne nodig waren, zegt Nederland opnieuw dat er begrotingsdiscipline moet zijn. En dát staat dan bovenaan het artikel in de Financial Times.
Juist dan is diplomatie wat Nederland nodig heeft. We zijn onderdeel van de Europese Unie, en zonder diplomatiek gevoel zullen we buitenspel gezet worden.
See omnystudio.com/listener for privacy information.
