Frans van Peperstraten, filosoof met een achtergrond in sociale en politieke filosofie, duikt in het gedachtegoed van Jean-François Lyotard. Hij ontrafelt de essentie van postmodernisme en de afwijzing van grote verhalen. Van Peperstraten bespreekt hoe kind-zijn onder Lyotards ideeën een centrale rol speelt en gaat dieper in op het sublieme in avant-gardistische kunst. Ook de spanning tussen affectiviteit en onmenselijkheid komt aan bod, wat nieuwe inzichten biedt over de menselijke ervaring in een pluralistische samenleving.
Lyotard introduceert postmodernisme met de nadruk op het afwezig zijn van grote verhalen in de moderne tijd.
Hij distantieert zich van de term postmodernisme omdat hij de conceptuele beperkingen ervan inzag en pleit voor pluraliteit.
Het sublieme in avant-gardistische kunst daagt onze conventionele opvattingen uit en stimuleert diepere reflectie over schoonheid en rationaliteit.
Deep dives
De Winactie en Inleiding van het Thema
In de aflevering wordt een winactie aangekondigd voor het boek 'De Droom van het Genot' van Martijn Meijer, dat ingaat op het thema genot aan de hand van filosofen zoals Schopenhauer, Lacan en Zizek. Het onderwerp van de aflevering betreft de postmodernisme zoals ontwikkeld door Jean-François Lyotard, die de term introduceerde in de filosofie. Met een focus op de afwezigheid van grote, samenhangende verhalen in de moderne tijd, wordt de nadruk gelegd op de fragmentarische benadering van kennis en betekenis. De aflevering belicht de overgang van grote narratives naar kleinere, individuele verhalen, wat essentieel is voor het begrijpen van postmodern denken.
Lyotard en het Postmodernisme
Lyotard wordt niet gezien als de bedenker van de term postmodernisme; deze werd eerder in de jaren dertig gebruikt in de literatuurkritiek. Hij gaf een filosofische invulling aan het idee, maar distantieerde zich later van de term omdat hij de conceptuele beperkingen ervan inzag. In plaats daarvan noemde hij het een herschrijving van de moderniteit en benadrukte hij de kritiek op de grote verhalen die de geschiedenis kunnen domineren. Dit benadrukt het belang van pluraliteit en het luisteren naar verschillende, vaak subaltern perspectieven, in plaats van te vertrouwen op algemene narratieven.
Grote Verhalen en Pluriformiteit
Lyotard's kritiek op de grote verhalen, zoals die van Hegel en Marx, is dat ze kunnen leiden tot gevaarlijke totalitaire gevolgen omdat ze de geschiedenis en de mensheid willen afsluiten in rigide structuren. Hij pleit in plaats daarvan voor het erkennen van kleinere, heterogene verhalen die ruimte bieden voor diversiteit en pluriformiteit. Dit ideeënlandschap bevordert het begrip dat er niet één ultieme waarheid is, maar dat er vele waarheden en perspectieven existentiëel naast elkaar kunnen bestaan. Deze verschuiving van het denken helpt de gevaarlijke gevolgen van het modernistische denken uit te schakelen en stelt ons in staat om het pluralistische karakter van de hedendaagse samenleving te omarmen.
De Esthetische Ervaring en het Sublime
In de esthetische visie van Lyotard speelt het concept van het sublieme een centrale rol, vooral in de context van avant-gardistische kunst zoals die van Karel Appel. Het sublieme verwijst niet naar een schoonheid die harmonie oplevert, maar naar ervaringen die ons voorbij onze conventionele opvattingen trekken, ons overladen en ons aanzetten tot diepere reflectie. Voor Lyotard zijn deze ervaringen niet enkel subjectief; ze roepen een gevoel van onzekerheid op dat ons uitdaagt om onze begrippen van schoonheid en rationaliteit te herzien. Deze benadering van kunst benadrukt de noodzaak van een open publiek debat waarin verschillende esthetische en ethische overwegingen kunnen worden uitgedrukt en erkend.
Kritiek op Technocratie en Sociale Heterogeniteit
Lyotard's latere werk offert een scherpe kritiek op technocratie, die hij ziet als een systeem dat humaniteit onderdrukt en individuen reduceert tot economische waarden binnen een rigide structuur. Hij pleit voor het omarmen van diversiteit, niet alleen in kunst en kennis, maar ook in ons sociaal-economische leven. De uitdaging is om een ethische en politieke sfeer te creëren die het mogelijk maakt om met de inherente verschillen in onze samenleving om te gaan, zonder te lijken op een technocratische orde. Dit sluit aan bij het idee dat de kindheid en affectiviteit in ons bestaan erkend moeten worden, als elementen van een breder en dieper begrip van menselijkheid.
'Met een extreme simplificatie noemen we "post-modern": het ongeloof aan de meta-vertellingen. (...) De narratieve functie verliest haar functoren: de grote held, de grote gevaren, de grote omzwervingen en het grote doel. Ze valt uiteen in wolken van narratieve, maar ook denotatieve, prescriptieve, descriptieve en andere taalelementen.'
Op deze manier introduceerde de Franse filosoof Jean-François Lyotard de term postmodernisme in de filosofie.
Waarom brengt Lyotard het postmodernisme naar de filosofie, maar stapt zelf al snel weer van die term af?
Hoe ziet hij het sublieme terug in de avant-gardistische kunst?
En welke rol speelt het kind-zijn in zijn filosofie?
Te gast is Frans van Peperstraten
De denker die centraal staat: Lyotard
Get the Snipd podcast app
Unlock the knowledge in podcasts with the podcast player of the future.
AI-powered podcast player
Listen to all your favourite podcasts with AI-powered features
Discover highlights
Listen to the best highlights from the podcasts you love and dive into the full episode
Save any moment
Hear something you like? Tap your headphones to save it with AI-generated key takeaways
Share & Export
Send highlights to Twitter, WhatsApp or export them to Notion, Readwise & more
AI-powered podcast player
Listen to all your favourite podcasts with AI-powered features
Discover highlights
Listen to the best highlights from the podcasts you love and dive into the full episode