In deze aflevering gaan we op reis naar Jena, een kleine universiteitsstad in Sachsen. Tussen 1785 en 1805 gistte het daar. Dichters en denkers, mannen en vrouwen, jonge wilden en oude wijzen knokten met elkaar over de nieuwste ideeën, de radicaalste politiek, de innovatiefste wetenschap en de vurigste dromen van vrijheid en democratie. Andrea Wulf schreef Rebelse Genieën over 'de eerste romantici en de uitvinding van het ik'. Jaap Jansen en PG Kroeger praten met haar over die fascinerende jaren en hun belangrijke erfenis, ook voor onze 21e eeuw.

Voorde luisteraars van Betrouwbare Bronnen is Andrea Wulf geen onbekende. Haar monumentale biografie van Alexander von Humboldt is vanaf het eerste seizoen (2018-2019) regelmatig aangehaald en geroemd. In deze editie vertelt zij hoe zij tijdens de research voor dat boek in Jena rondliep en verbluft werd door de herinneringen aan al de vrienden en vriendinnen van de geniale wetenschapper. Zo ontstond dit groepsportret van een onstuimige generatie.

Het gesprek gaat zowel over de kleurrijke persoonlijkheden als de revolutionaire tijd waarin deze generatie haar weg moest vinden. En over de ongekende impact die zij had op de Europese en mondiale cultuur, filosofie en politiek sindsdien. Ontdek in Jena de vrijgevochten feministe avant la lettre Caroline Böhmer-Schlegel-Schelling, maar ook de nogal pittige Dorothea Veit-Schlegel die zich nimmer liet wegzetten. Ontdek met Johann Gottlieb Fichte en Friedrich Schelling waarom de mens een 'Ich' heeft – een filosofie waardoor onze kijk op de werkelijkheid voorgoed is veranderd.

De consequenties van deze denkers en dichters raken de kern van onze samenleving van nu. Want die radicale vrijheid van het 'Ik' kon al in hun tijd leiden tot politieke gruwelen als daaraan geen 'moreel besef' verbonden werd. Maar hoe doe je dat? Juist dit bediscussieerden ze fel. En gold die vrijheid dan ook voor vrouwen? Voor mensen uit de arme klassen? En is het 'Ik-tijdperk' van nu de uitwas van Jena?

De jonge radicalen zochten elkaar voortdurend op. "Ik ben op mijn best in een dialoog", zei de romantische dichterprins Novalis. Hun beschermheer Johann Wolfgang von Goethe kwam op de schaats van Weimar naar hun Jena om zich te laten inspireren en zich van een schrijfblokkade te bevrijden. Debatten, drinkgelagen, liefdesavonturen, vurige poëzie en literaire hoogstandjes vulden hun dagen. Heftige discussies over het bloedbad van Robespierre in naam van de Liberté werden gevolgd door minstens zo felle over die jonge korporaal uit Corsica die toch wel het ultieme 'Ich' van hun generatie werd. Was Napoleon de redder of de tiran?

Andrea Wulf laat zien hoe diep dit nu nog doorwerkt. Als wij over Rusland praten komt het Jena-debat meteen terug, want is het volk daar wel toe aan vrijheid en morele verantwoordelijkheid of is een tsarenknoet nodig? En de moderne visie op onderwijs en kennisontwikkeling is gebaseerd op Humboldts Jena-ideaal van Bildung van ieder mens tot een volwaardig burger. Mensenrechten en vrouwenrechten, politiek en moraal, het heeft allemaal wortels bij deze jonge denkers en dichters daar aan de rivier Saale.

En we horen onverwachte dingen als het verhaal over Napoleon in het bed van Goethe, over Madame de Staël die de woede van de Empereur opwekte met haar boek over Jena en over de kaarsen die Friedrich Schlegel aanstak bij zijn filosofie-colleges.

***

Hieronder nog meer informatie. Op Apple kun je soms niet alles lezen. De complete tekst vind je altijd hier

***

Deze aflevering is mede mogelijk gemaakt door donaties van luisteraars die we hiervoor hartelijk danken. Word ook vriend van de show!

Vrienden kunnen meedingen naar twee exemplaren van het boek, beschikbaar gesteld door uitgeverij Atlas Contact. Hoe je dat doet, lees je – alleen voor vrienden – op die site.