Evert van der Zweerde, hoogleraar politieke filosofie, verkent de gedachtewereld van Merab Mamardasjvili, een dissident die vrijheid definieert als bewuste noodzaak. Hij legt uit wat de topologie van denken inhoudt en hoe Mamardasjvili’s unieke benadering verschilt van traditionele ideeën over keuzevrijheid. Met inzichten uit zijn recente reis naar Moskou bespreekt Van der Zweerde de kloof tussen dagelijks leven en internationale conflicten in Rusland. Ook reflecteert hij op de erfenis van Mamardasjvili binnen identiteitskwesties in heden en verleden.
Vrijheid is volgens Mamardasjvili een bewuste noodzakelijkheid die voortkomt uit het eigen zelf, niet slechts keuzevrijheid.
Zijn denkwijze, bekend als 'bewustzijn hardop', benadrukt het belang van vrijuit denken en kritiek op gevestigde ideologieën.
Het concept van de 'topologie van het denken' moedigt individuen aan om hun unieke route door betekenis en ideeën te verkennen.
Deep dives
De essentie van vrijheid
Vrijheid wordt niet enkel gezien als keuzevrijheid, maar als een bewuste noodzakelijkheid die voortkomt uit het eigen zelf. Dit idee werd treffend samengevat door Martin Luther, die zei: 'Hier sta ik, ik kan niet anders'. Volgens de filosoof Merab Mamadashvili is vrijheid een actieve inspanning om boven jezelf uit te stijgen en jezelf te overstijgen. Dit concept van vrijheid is niet alleen theoretisch, maar heeft ook praktische implicaties voor individuen die verantwoordelijk zijn voor hun keuzes.
Mamadashvili's invloedrijke denken
Merab Mamadashvili, een opmerkelijkedenker uit de Sovjet-Unie, wordt gekarakteriseerd door zijn unieke denkwijze die bekendstaat als 'bewustzijn hardop'. Hij geloofde dat genuine vrijheid voortkomt uit het hardop denken, een proces waarbij ideeën vrijelijk en zonder censuur worden uitgedrukt. Deze aanpak resulteerde in een kritische houding tegenover de gevestigde ideologieën van zijn tijd en droeg bij aan zijn populariteit onder intellectuelen. Zijn stijl van denken leidde tot een diepere exploratie van menselijke ervaringen en hun betekenis binnen de samenleving.
De topologie van denken
Mamadashvili introduceert het concept van de 'topologie van het denken', wat verwijst naar de manier waarop ideeën en betekenissen door de ruimte van de geest bewegen. Hij benadrukt dat individuen hun eigen unieke route door deze betekenissen moeten verkennen, vergelijkbaar met het maken van een plattegrond van een vertrouwde omgeving. Hierdoor blijft het denken altijd dynamisch en interactief, waarbij de mens voortdurend betrokken is bij zijn context en de wereld om hem heen. Dit maakt zijn benadering van filosofie niet alleen theoretisch, maar ook diep geworteld in de realiteit.
Relevantie van de Europese traditie
Mamadashvili positioneert zijn denken binnen een bredere Europese traditie, terwijl hij ook de specifieke culturele context van Rusland en Georgië erkent. Hij waarschuwt voor het gevaar van een te sterke identificatie met nationale of culturele identiteiten, die de universalisering van ideeën kan belemmeren. In plaats daarvan stelt hij dat de Europese cultuur een belangrijk fundament biedt voor humanistisch denken, en benadrukt hij de noodzaak om verbindingen te maken tussen ideeën en de realiteit. Dit stelt hem in staat om een kritische afstand tot zowel Russisch als Westers denken te behouden.
Mamadashvili als publieksfilosoof
Als publieksfilosoof zocht Mamadashvili bewust de interactie met zijn publiek op, waarbij zijn lezingen vaak een uitnodiging vormden voor anderen om actief deel te nemen aan het denken. Hij zat niet stil in academische cirkels; zijn ideeën werden eerder gepresenteerd in toegankelijke en spontane formats in verschillende samenlevingen. Deze stijl maakte hem tot een fascinerende figuur die mensen inspireerde om zelf na te denken over hun rol binnen de maatschappij. Zijn nalatenschap bestaat niet uit vastgelegde dogma's, maar uit een uitnodiging aan mensen om de mogelijkheden van hun eigen bestaan te verkennen.
“Vrijheid is niet hetzelfde als keuzevrijheid (..) Vrijheid is iets dat plaatsgrijpt in de vanzelfsprekende noodzakelijkheid van het eigen zelf, hetgeen betekent dat vrijheid bewuste noodzakelijkheid is. Deze notie werd veel beter uitgedrukt door Luther toen hij zei: ‘Hier sta ik, ik kan niet anders.’”
Deze manier van denken over vrijheid maakte Merab Mamardasjvili “de vrijste man van de Sovjet-Unie”.
Wat bedoelt Mamardasjvili met de topologie van het denken?
Wat houdt zijn eigen denkstijl, “bewustzijn hardop”, in?
En hoe was hij een dissident door juist niet een dissident te zijn?
Te gast is Evert van der Zweerde
De denker die centraal staat is Mamardasjvili
Remember Everything You Learn from Podcasts
Save insights instantly, chat with episodes, and build lasting knowledge - all powered by AI.
