Thijs Lijster, universitair docent kunst- en cultuurfilosofie aan de Rijksuniversiteit Groningen, duikt diep in de ideeën van Walter Benjamin. Hij bespreekt hoe Benjamin de illusie van vooruitgang ter discussie stelt en de esthetisering van politiek onderzoekt. Lijster onthult de impact van technische reproductie op kunst en de emancipatoire kracht van massasculptuur. De rol van dromen in de hedendaagse samenleving en de betekenis van consumptie worden ook belicht, waarbij hij benadrukt dat we wakker moeten worden uit de 'droomslaap' van het kapitalisme.
Walter Benjamin betoogt dat de geschiedenis geen lineaire vooruitgang is, maar een onafgebroken cyclus van catastrofes en vernietiging.
De esthetisering van de politiek creëert een emotionele verbinding tussen kunst en politiek, wat gevaarlijk kan zijn voor de democratie.
Benjamin pleit voor de democratisering van kunst, waardoor iedereen kan deelnemen aan creatie en interpretatie, wat emancipatoire mogelijkheden biedt.
Deep dives
De Engel van de Geschiedenis
De engel van de geschiedenis, zoals beschreven door Walter Benjamin, kijkt naar het verleden en ziet geen vooruitgang, maar een opeenstapeling van catastrofes. Voor hem is het een voortdurend proces van vernietiging en ellende die ons inhaalt. Hoewel de mens streeft naar vooruitgang, kijkt de engel om en ziet de ruin van de geschiedenis voor zich. Dit illustreert Benjamin's kritiek op het idee dat de geschiedenis ons uiteindelijk naar het goede leidt.
Esthetisering van de Politiek
Benjamin introduceert het concept van de esthetisering van de politiek, waarbij politieke leiders en het volk zichzelf presenteren als kunstwerken. Dit resulteert in een emotionele en affectieve band met de politiek die parallellen vertoont met de wereld van de kunst. Dit fenomeen is vooral zichtbaar in fascistische regimes, waar massa media worden ingezet om een betoverende en sublieme autoriteit te creëren. Deze verbinding van kunst en politiek noemt hij gevaarlijk, omdat het leidt tot een ongecontroleerd en meeslepend machtsvertoon.
Democratisering van Kunst
Gekoppeld aan de esthetisering van de politiek is Benjamin's idee van de politisering van de esthetiek, die zich manifesteert in een democratisering van kunst. Dit betekent dat kunst niet langer exclusief toegankelijk is voor een elite, maar dat iedereen kan deelnemen aan het creëren en interpreteren van kunst. Benjamin ziet hierin emancipatoire mogelijkheden, waarbij mensen de controle krijgen over hun eigen verbeelding. Dit staat in scherp contrast met de elitair ingestelde kunstvormen die voorheen bestonden.
De Dialectiek van de Droom en Ervaring
Benjamin analyseert de verschuiving van ervaring naar 'erlebnis', waarbij de traditionele manier van levenservaring verandert door de schokken van de moderniteit. Deze verschuiving wordt onder andere belicht in de poëzie van Baudelaire, die schrijft over schokkende juxtapositie van beelden en ervaringen. Dit leidt tot een nieuwe manier van waarnemen en ervaren, waar schokervaringen de overhand krijgen. Benjamin stelt dat we de ideale elementen uit deze dromen moeten gebruiken om ons te ontwaken uit de betovering van het kapitalisme.
Kritiek op Lineaire Geschiedenis
In zijn geschiedsfilosofische theses verzet Benjamin zich tegen het lineaire vooruitgangsdenken dat prevalent was onder zijn tijdgenoten, zoals Hegel en Marx. Hij stelt dat deze opvatting ons een misplaatst vertrouwen geeft in de geschiedenis, alsof we als vanzelf naar een betere toekomst bewegen. Deze blinde vooruitgang heeft geleid tot catastrofes zoals de Eerste Wereldoorlog en de opkomst van fascisme, wat blijkt uit de metaforische 'lokomotief' waar mensen in zitten zonder controle. Volgens Benjamin zouden we in plaats daarvan de 'handrem' van de revolutie moeten trekken om echte verandering tot stand te brengen.
“Zo moet de engel van de geschiedenis eruitzien. Hij heeft het gelaat naar het verleden toegekeerd. Waar voor ons een aaneenschakeling van gebeurtenissen verschijnt, ziet hij één grote catastrofe die onafgebroken puinhoop op puinhoop stapelt en ze hem voor de voeten smijt. Hij zou wel willen stilstaan, de doden wekken en het verpletterde samenvoegen. Maar een storm waait uit het paradijs die in zijn vleugels blijft hangen en zo sterk is, dat de engel ze niet meer kan sluiten. Die storm drijft hem onstuitbaar de toekomst in, die hij de rug toekeert, terwijl de puinhoop vóór hem tot de hemel rijst. Wat wij de vooruitgang noemen is die storm.”
Zo drukte de Duitse filosoof Walter Benjamin uit dat denken dat de geschiedenis als vanzelf naar het goede toe beweegt, een illusie is.
Wat bedoelt Benjamin met esthetisering van de politiek en politisering van de esthetiek?
Wat is het utopisch potentieel van dromen?
En wat kunnen de flaneur, de prostituee en de verzamelaar ons leren?
Te gast is Thijs Lijster
De denker die centraal staat: Benjamin
Remember Everything You Learn from Podcasts
Save insights instantly, chat with episodes, and build lasting knowledge - all powered by AI.
