Radio Naukowe

- Przez tysiące lat ludzie myśleli albo, że Wszechświat istniał od zawsze, albo że został stworzony 6 tysięcy lat wcześniej, czy coś w tym rodzaju. Dopiero powstanie ogólnej teorii względności było przełomem – mówi w Radiu Naukowym dr Stanisław Bajtlik z Centrum Astronomicznego im. Mikołaja Kopernika PAN. * Przygotowanie każdego odcinka to wiele godzin pracy. Jeśli podobał Wam się ten podcast – możecie mnie wesprzeć w serwisie Patronite. Dzięki! https://patronite.pl/radionaukowe *- Już w latach 20. ubiegłego wieku odkryto, że z tej teorii wynika, iż Wszechświat miał początek, że musi się rozszerzać. Szybko potwierdzono to obserwacyjnie: zauważono, że galaktyki oddalają się od siebie i to z prędkością proporcjonalną do odległości między nimi. Jeżeli się oddalają, to znaczy że w przeszłości musiały być bliżej siebie – dodaje.Stąd dalej idące wnioski. – Jeżeli cofniemy się w głąb czasu, to zrozumiemy że kiedyś musiała być taka epoka, w której nie mogło być gwiazd, bo odległości miedzy nimi byłyby tak małe, że atomy z których są zbudowane nie wiedziałyby, do której gwiazdy należą. Jeszcze wcześniej musiały być taka epoka, w której nie mogło być atomów, bo odległości miedzy nimi byłyby mniejsze niż ich rozmiary – opowiada astrofizyk.Niemniej, koncepcja wielkiego początku, Wielkiego Wybuchu (nazwa „Big bang” została użyta ironicznie, ale się przyjęła) wywoływała dużą niechęć. Wiązało się z nią (i wiąże) sporo kłopotów. Dlaczego Wszechświat, gdzie nie spojrzeć, w dużej skali jest jednorodny? Dlaczego jego geometria jest płaska (czyli suma kątów w trójkącie wynosi 180 stopni)? To wcale nie jest oczywiste. Dziś zwykle tłumaczy się to zjawiskiem kosmicznej inflacji – ale ta wciąż nie została udowodniona.O samych początkach dużo jeszcze nie wiemy i niewykluczone, że nigdy się nie dowiemy. Nie powinniśmy jednak lekceważyć gigantycznego postępu nauki w ostatnich dekadach. Ile się dowiedzieliśmy odkąd dr Bajtlik zajmuje się nauką? – To jest nieporównywalne! Kiedy kończyłem studia, nie było teorii inflacji kosmicznej. Nie było żadnej hipotezy, która wyjaśniałaby jak powstały pierwotne fluktuacje gęstości, z których powstały galaktyki… - wylicza astrofizyk.W podcaście rozmawiamy o zmaganiach naukowców z odkrywaniem początków Wszechświata, zastanawiamy się nad tym czy w ogóle istniała chwila zero i dotykamy granic poznania – czy era Plancka jest granicą dla naszego pojmowania nie do przekroczenia? Posłuchajcie!https://radionaukowe.pl/https://patronite.pl/radionaukowe

Czy powstanie życie to coś, co się chemii po prostu zdarza? - Jestem przekonany, że życie gdzieś jeszcze powstaje. Pytanie, na ile się rozwinie - mówi w Radiu Naukowym dr Tomasz Zajkowski, astrobiolog z NASA i Polskiego Towarzystwa Astrobiologicznego. * Przygotowanie każdego odcinka to wiele godzin pracy. Jeśli podobał Wam się ten podcast – możecie mnie wesprzeć w serwisie Patronite. Dzięki! https://patronite.pl/radionaukowe *Jak dodaje, rozwiązania stosowane przez organizmy żywe wydają się powszechne, substraty również. - Najpopularniejsze cztery pierwiastki we Wszechświecie to wodór, hel, tlen i węgiel. Hel jest słabo aktywny, a wodór i tlen to woda. My jesteśmy węglem w wodzie, więc jesteśmy odzwierciedleniem tego najbardziej podstawowego składu pierwiastkowego Wszechświata – zauważa naukowiec.- Astrobiologia i początki życia w obrębie jej dają unikalną perspektywę na życie. Taką jednoczącą. Pozwala zdać sobie sprawę, jak jesteśmy nie tylko sobie bliscy, ale również jak jesteśmy bliscy Wszechświatowi, cząsteczkom, które z niego pochodzą – dodaje dr Zajkowski. Życie na Ziemi – składowe powstawały osobno?Jak to było z życiem na Ziemi? - Nie wiemy ile razy lub w ilu formach życie mogło powstać na Ziemi. (...) Wydaje się, że tylko jedna z form zdołała ustanowić z siebie takie trwałe zjawisko planetarne, które dzisiaj widzimy – mówi dr Zajkowski. Co ciekawe, wszystkie składowe życia niekoniecznie powstawały wspólnie. – Żeby życie mogło się rozwijać musi mieć zdolność wykorzystania dostępnej energii i konsekwentnego składania złożonych struktur z prostych materiałów, które są obficie dostępne w środowisku. To się nazywa metabolizm. I on może się zacząć niezależnie od ewolucji np. mechanizmu przechowywania informacji o tym, jak ten metabolizm utrzymywać – wyjaśnia badacz. - Wydaje się, że w początkach życia, w pewnym momencie w czymś bardzo pierwotnym doszło do połączenia różnych cech, które kojarzymy z organizmami. To coś nazywamy pierwotną komórką, czy też terminem wprowadzonym przez Carla Woese’a „progenote”, coś co jeszcze nie było organizmem – opowiada dr Zajkowski.W podcaście rozmawiamy również o tym, czy biologia mogłaby opierać się na krzemie (z inspiracji jednego z patronów, pana Łukasza), o tym czy organizmy żyjące w skrajnych warunkach na Ziemi, ekstremofile, poradziłby sobie na innych planetach (inspiracja pana Damiana) i dlaczego chemia miała „interes” w tym, żeby się mnożyć (dzielić?). Uwaga! Zajrzyjcie koniecznie na stronę Polskiego Towarzystwa Astrobiologicznego https://astrobio.pl/ W dniach 29.09-01.10 Towarzystwo organizuje konferencje o życiu we Wszechświecie https://astrobio.pl/life-and-space-2021/https://radionaukowe.pl/https://patronite.pl/radionaukowe

Finałowy, 9. odcinek LAMU! A w nim pytania podstawowe, fundamentalne, graniczne. Zapraszam!*Przygotowanie każdego odcinka to wiele godzin pracy. Jeśli podobał Wam się ten podcast – możecie mnie wesprzeć w serwisie Patronite. Dzięki! https://patronite.pl/radionaukowe *00:33 Skoro jest świat to musiał się kiedyś stworzyć. Jak to się stało? Wiktor (4 lata)Skąd się wziął Wielki Wybuch? Kazio (5 lat)Jak powstał Wszechświat? Klara, (9 lat )Odpowiada dr Stanisław Bajtlik z Centrum Astronomicznego im. Mikołaja Kopernika PAN6:47 Dlaczego kiedyś świat się skończy? Klara (4,5 roku)Odpowiada prof. Jean-Pierre Lasota z Centrum Astronomicznego im. Mikołaja Kopernika PAN9:16 Co jest poza granicami Wszechświata? Wiktor (10 lat)Odpowiada prof. Agnieszka Pollo, szefowa Zakładu Astrofizyki w Narodowym Centrum Badań Jądrowych14:57 Co to jest teoria strun? Ewa (11 lat)Odpowiada Mateusz Wielgosz, popularyzator nauki, autor bloga https://weglowy.blogspot.com/ I to już wszystko w tej edycji LAMU! Czy chcielibyście drugą edycję? Dajcie znać w komentarzu na Facebooku czy Instagramie i/lub na kontakt@radionaukowe.plDo usłyszenia!

Popularne myślenie o Biblii Hebrajskiej nieco rozmija się z ustaleniami naukowców. - Nie ma żadnego dowodu archeologicznego na obecność Izraelitów w Egipcie. My to wiemy od końca lat 80. XX wieku, ale w podręcznikach szkolnych nadal znajdziemy informacje, że Mojżesz wyprowadził z Egiptu Izraela, że po drodze nadał im prawa, stąd jest Tora i dekalog – mówi w Radiu Naukowym prof. Łukasz Niesiołowski- Spanò, dziekan Wydziału Historii Uniwersytetu Warszawskiego.* Przygotowanie każdego odcinka to wiele godzin pracy. Jeśli podobał Wam się ten podcast – możecie mnie wesprzeć w serwisie Patronite. Dzięki! https://patronite.pl/radionaukowe *Co również istotne, jak mówi historyk, autorzy Biblii i jej odbiorcy byli elitą. - To nie są opowieści ludowe zebrane na targu przy łuskaniu fasoli. To nie tak. Tak uważano 100 lat temu – podkreśla. W ostatnim czasie trwają dyskusje na temat zmiany datowania tekstów biblijnych. – W tej chwili wiele hipotez datujących np. Pięcioksiąg przenosi czas jego powstania na V-IV wiek p.n.e, epokę perską. Jak przymierzymy autora tekstu biblijnego do tej epoki to mamy do czynienia z Jerozolimą w której mieszka 300-400 osób. Z których czytać umie może połowa. To jest twór wewnątrz grupy elitarnej – opowiada badacz. Prof. Łukasz Niesiołowski- Spanò bada niedoceniane wcześniej wpływy kultury greckiej na autorów Biblii. Zwraca uwagę np. na opowieść o Hiobie. - U Homera w Iliadzie mamy opowieść o micie, który czytelnicy Homera muszą znać, bo autor pisze o tym, jak o dobrze znany wątku. Chodzi o Niobe, która została pozbawiona potomstwa. W Biblii mamy podobną postać, która traci dzieci. To Hiob. Proszę zwrócić uwagę, Niobe i Hiob, mają tę samą etymologię – mówi naukowiec. - Nie wierzę w możliwość, żeby te same narracje używały tego samego imienia niezależnie od siebie. To jedno musiało na siebie wpływać – ocenia. Jak dodaje wiemy, że opowieść o Niobe jest starsza niż księga Hioba. – I to otwiera ogromne pytanie jak mogło dość do inspiracji ze strony greckiej na autorów biblijnych – mówi historyk.W podcaście rozmawiamy o tym, jak się bada Biblię, dlaczego na stan naszej wiedzy ma wpływ to jaki jest podział uczelni… na wydziały. A także szukamy odpowiedzi na pytanie najważniejsze: po co napisano te teksty.Polecam!https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%81ukasz_Niesio%C5%82owski-Span%C3%B2,https://radionaukowe.pl/https://patronite.pl/radionaukowe

Letnia Akademia Młodych Umysłów – LAMU! Odcinek numer 8. Tym razem hasło przewodnie: wynalazki!*Przygotowanie każdego odcinka to wiele godzin pracy. Jeśli podobał Wam się ten podcast – możecie mnie wesprzeć w serwisie Patronite. Dzięki! https://patronite.pl/radionaukowe *00:40 Jak zrobiły się klocki?Pyta Franio (4 lata)Odpowiada Przemysław Krystian, Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach04:50 Z czego wszystkiego składa się auto elektryczne?Pyta Henryczek (5 lat)Odpowiada Bartłomiej Derski, wysokienapiecie.pl08:49 Kiedy wymyślono czytanie?Pyta Marcelina (13 lat)Odpowiada prof. Łukasz Niesiołowski-Spano, dziekan Wydziału Historii Uniwersytetu Warszawskiego12:52 Czemu kiedyś fotografie były czarno-białe?Pyta Ewa (11 lat)Odpowiada dr inż Krzysztof Petelczyc z Politechniki Warszawskiej16:46 Czym jest istota ognia? Jak tworzy się siła Słońca i jak możemy jej używać do zrobienia steka?Pyta Benio (8 lat)Odpowiadają prof. Agnieszka Pollo, prof. Jacek Rzadkiewicz z Narodowego Centrum Badań Jądrowych i prof. Joanna Kargul z Uniwersytetu Warszawskiego, szefowa Laboratorium Fotosyntezy i Paliw Słonecznychhttps://radionaukowe.pl/https://patronite.pl/radionaukowe

Według WHO antybiotykooporność jest jednym z dziesięciu największych zagrożeń dla globalnego zdrowia publicznego. Jeśli problem nie znajdzie rozwiązania, jak szacują eksperci, do 2050 roku rocznie z tego powodu może umierać nawet 10 mln osób. - To jest poważne zagrożenie, ale nie odczuwamy go, kiedy jesteśmy w dość dobrym stanie zdrowia. Najbardziej narażeni są pacjenci w szpitalach, osoby które przeszły operację, mają obniżoną odpornością – mówi w Radiu Naukowym dr Maria Górna, biolożka molekularna i strukturalna z Centrum Nauk Biologiczno-Chemicznych oraz Wydziału Chemii Uniwersytetu Warszawskiego. * Przygotowanie każdego odcinka to wiele godzin pracy. Jeśli podobał Wam się ten podcast – możecie mnie wesprzeć w serwisie Patronite. Dzięki! https://patronite.pl/radionaukowe *Rzecz w tym, że w szpitalach dochodzi czasem do pojawienia się ognisk tzw. superbakterii. – Czyli bakterii, które są odporne na wiele rodzajów antybiotyków na raz. One stanowią dla takich pacjentów zagrożenie. W takich przypadkach sięga się po antybiotyki trzymane na czarną godzinę, takie które się rzadko stosuje mając nadzieję, że te bakterie jeszcze się z nim nie zetknęły. Ale takich antybiotyków mamy stosunkowo niewiele – wyjaśnia badaczka. – Nadciąga więc kryzys, bo te bakterie nieubłaganie wypracują odporność również na antybiotyki rezerwowe – podkreśla dr Górna. Aby poradzić sobie z tym wyzwaniem potrzebne są rozwiązania kompleksowe, przede wszystkim zaprzestanie nadużywania antybiotyków. Równocześnie poszukuje się preparatów alternatywnych. Tak robi właśnie dr Górna, która wraz z zespołem w ramach Go!RNA Lab, któremu szefuje. Pracują tam nad degraderami. - Degradery to zupełnie inny typ leków. Tradycyjne skierowane są na wybrane białko (…), hamują jego aktywność. Degradery zamiast okupować białko powodują jego degradację i to jest proces nieodwracalny – mówi badaczka. Z degraderami wiązane są duże nadzieje, dr Górna skupia się na ich użyciu właśnie przeciwko bakteriom. Przy czym nie jest to jedyny obszar, w których mogą się przydać: mają potencjał do walki z nowotworami i chorobami neurodegeneracyjnymi. W podcaście rozmawiamy o tym jak konstruuje się tradycyjne leki, szczegółowiej o wyjątkowości degraderów, a także o tym jak ogląda się biologiczny mikroświat i ile można się z niego nauczyć. A jest to, zapewniam Was, wielka przygoda. Polecam!https://gorna.uw.edu.pl/enhttps://radionaukowe.pl/https://patronite.pl/radionaukowe

Letnia Akademia Młodych Umysłów – LAMU! Odcinek numer 7. Głównymi bohaterkami są czarne dziury!*Przygotowanie każdego odcinka to wiele godzin pracy. Jeśli podobał Wam się ten podcast – możecie mnie wesprzeć w serwisie Patronite. Dzięki! https://patronite.pl/radionaukowe *Jak działają czarne dziury i skąd to wiadomo, skoro nie można tego doświadczalnie zbadać?Pyta: Hela (14 lat)Odpowiada: prof. Jean-Pierre Lasota z Centrum Astronomicznego im. Mikołaja Kopernika PANCo się stanie jak czarna dziura spotka się z czymś większym od siebie?Pyta: Ewa (11 lat)Odpowiada: dr Stanisław Bajtlik z Centrum Astronomicznego im. Mikołaja Kopernika PANCzy w Wielkim Zderzaczu Hadronów można zrobić czarną dziurę?Pyta: Kazio (5 lat)Odpowiadają: prof. Agnieszka Zalewska, była przewodnicząca Rady CERN i prof. Paweł Brückman z Instytutu Fizyki Jądrowej PANhttps://patronite.pl/radionaukowehttps://radionaukowe.pl/

Koniec fantazjowania. Nie jesteśmy Sarmatami ani Wikingami. - Jesteśmy po prostu Europejczykami – mówi w Radiu Naukowym dr Paula Dobosz, genetyczka z MNM Diagnostics. Takie wnioski wynikają z badań, jakie firma przeprowadziła i opublikowała pod nazwą NaszeGenomy.pl* Przygotowanie każdego odcinka to wiele godzin pracy. Jeśli podobał Wam się ten podcast – możecie mnie wesprzeć w serwisie Patronite. Dzięki! https://patronite.pl/radionaukowe *Projekt polegał na zsekwencjonowaniu (przeanalizowaniu) ponad 1000 całych genomów Polek i Polaków. Badanie zostało zrealizowane we współpracy z Centralnym Szpitalem Klinicznym MSWiA w Warszawie. – To jeden z pierwszych takich projektów na świecie i największy, do tej pory ukończony, obejmujący sekwencjonowanie całego genomu dla homogennej populacji – opowiada dr Dobosz.Po przeanalizowaniu genomów okazało się, że m.in. że osoby z naszej populacji mają większe szanse (w porównaniu do populacji generalnej) na bycie blondynem/blondynką, mężczyźni z większym prawdopodobieństwem wyłysieją. Z kolei nie jest prawdą, że mamy jakieś genetyczne zdolności do przyjmowania większych ilości alkoholu. To ciekawe wyniki otrzymane niejako przy okazji. Motywacje badania były medyczne i naukowe. – Baza powstała jako referencja do prawidłowej interpretacji wyników badan. Ma być pomocą dla klinicystów i diagnostów. Chcemy też, żeby baza służyła naukowcom do badań porównawczych – podkreśla dr Dobosz. Badacze są zachęcani do kontaktu z MNM Diagnostics ws. korzystania z bazy danych. W podcaście rozmawiamy o rosnącym znaczeniu genetyki w medycynie, w farmacji. Na naszych oczach dzieje w tej sprawie prawdziwa rewolucja. Posłuchajcie koniecznie, żeby wiedzieć co nas czeka w najbliższych latach!Dr Paula Dobosz jest również redaktor naczelną pisma „Genetyka. Fakty i mity”, który znajdziecie na stronie genetyka.bio; śledźcie też koniecznie profil https://www.facebook.com/FaktyMityGenetykihttps://patronite.pl/radionaukowehttps://radionaukowe.pl/

Letnia Akademia Młodych Umysłów – LAMU! Odcinek nr 6. O ludziach. Zapraszam!*Przygotowanie każdego odcinka to wiele godzin pracy. Jeśli podobał Wam się ten podcast – możecie mnie wesprzeć w serwisie Patronite. Dzięki! https://patronite.pl/radionaukowe *0:30 Skąd się wziął gatunek ludzki?Pyta: Klara (9 lat)Odpowiada: dr Magdalena Babiszewska, antropolożka fizyczna i biolożka ewolucyjna, autorka bloga https://zbetonowejdzungli.pl/6:34 Dlaczego boimy się ciemności?Pyta: Kazio (5 lat)Odpowiada: prof. Tomasz Maruszewski, psycholog z Uniwersytetu SWPS9:53 Ile straciliśmy, tracąc kulturę Majów, Inków i Azteków? Jakie są różnice w postrzeganiu świata przez te kultury w porównaniu z nami? Pyta: Wiktor (10 lat)Odpowiada: prof. Katarzyna Dembicz z Instytutu Studiów Iberyjskich i Iberoamerykańskich Uniwersytetu Warszawskiegohttps://patronite.pl/radionaukowehttps://radionaukowe.pl/

- Mamy historie, które nie mają początku, a tylko środek; a najczęściej mają koniec, ale są bez początku – mówi w Radiu Naukowym prof. Michał Kopczyński, historyk z Wydziału Historii Uniwersytetu Warszawskiego. – Z tych urywków, według kryteriów jakie w historiografii obowiązują w danym okresie, układamy sobie pewien ciąg wydarzeń, który jest konstruktem w umyśle piszącego – przyznaje badacz.Praca historyka nie jest łatwa. To często dość żmudne poszukiwania, analizy. Ale warto – bo dzięki temu można dosłownie odkrywać nieznane. *Przygotowanie każdego odcinka to wiele godzin pracy. Jeśli podobał Wam się ten podcast – możecie mnie wesprzeć w serwisie Patronite. Dzięki! https://patronite.pl/radionaukowe *Przez lata o osobach z dolnych warstw społecznych wiedziano niewiele, bo i historycy nie specjalnie się tym interesowali. - Świadomość tego, że masy mają jakieś znaczenie pojawia się XIX wieku. I to mniej może nawet w historiografii, ile w takiej nauce, która miała łączyć ścisłość nauk eksperymentalnych z humanistyką. Mam na myśli socjologię – mówi prof. Kopczyński. W samej historii z czasem pojawiły się nowe narzędzia, dzięki którym można było odtwarzać życie chłopów. - Przełom następuje w XX wieku. Pojawiła się demografia historyczna. Ona zajmuje się obliczaniem podstawowych parametrów populacji: trwanie życia, płodność, umieralność. Poszukuje człowieka średniego. Kolejny przełom to nurt nowej historii kultury. To jest ostatnia ćwierć XX wieku – dodaje.W odcinku rozmawiamy o tym, jak można wyłuskiwać fragmenty biografii osób, które nie były możnymi czy królami. Jest o zapisach ksiąg parafialnych, o niezwykłych historiach sądowych. Rozmawiamy też o współczesnym szerszym zainteresowaniu historią inną, niż tylko tą pisaną z perspektywy szlachty i królów.Nawiązujemy także do książki prof. Kopczyńskiego „Studia z dziejów biologicznego standardu życia na ziemiach polskich”, książka jest dostępna bezpłatnie tutaj: https://depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/16729/Historia%20gospodarcza%20cia%C5%82a_z%20ok%C5%82adk%C4%85_1%20i%202.pdfProf. Michał Kopczyński był już gościem Radia Naukowego w odcinku nr 33 - o dawnych epidemiach. Zapraszam do odsłuchu!https://patronite.pl/radionaukowehttps://radionaukowe.pl/