Het Filosofisch Kwintet

Filip Gorski is hoogleraar aan Yale en onderzoekt de spirituele kant van autocratie, terwijl Bettina Stangnet zich richt op de morele vragen rondom goed en kwaad, vooral in de context van oorlogsmisdadigers. Hanno Sauer verdiept zich in de morele dilemma's binnen liberalisme en autoritarisme. Ze bespreken de psyche van autocratische leiders, de aantrekkingskracht van hun macht en de uitdagingen voor de liberale democratie. Ook gaat het over hoe chaos en apocalyptisch denken hen helpt aan de macht te komen.

Eeuwenlang plaatsten we in het Westen de mens naast en boven de natuur: de mens als rationeel wezen tegenover een grillige, onvoorspelbare wereld die getemd en geëxploiteerd kan worden. Maar is die scheidslijn zo scherp? De mens is ook natuur en daarmee onderhevig aan bepaalde natuurwetten, maar welke? Is de mens een roofdier tussen andere roofdieren, of is er toch iets uitzonderlijks aan de mens? En welke prijs betaalt hij voor zijn rooftocht? Zijn wij parasieten die niet weten hoe we onze gastheer moeten ontzien? En als dat zo is: hoe word je dan een goede parasiet? Onder leiding van Arnon Grunberg onderzoeken denkers waar de scheidslijn ligt tussen mens en natuur. Meer over de aflevering en de gasten vind je op onze site.

Iedere tijd baart zijn eigen monsters. Mensen die we afkeuren, buitensluiten en ontmenselijken. Kortom: vijanden. Hebben we monsters nodig om onze eigen menselijkheid te bewijzen? Wie bepaalt waar normaal ophoudt en abnormaal begint - en hoe wordt die grens in de samenleving bewaakt? En als we eenmaal een monster hebben gecreëerd, hoe ver reikt dan onze bereidheid om ermee samen te leven? Kun je monsters gedogen, misschien zelfs begrijpen - of moet je hen buitensluiten om zelf goed te kunnen te lijken? Onder leiding van Arnon Grunberg onderzoeken denkers hoe en waarom we anderen tot monsters bestempelen. Meer over de aflevering en de gasten vind je op onze site.

"Als iets de mensheid redden kan, dan is het wel het geheugen,” zei Auschwitz-overlevende Elie Wiesel. Een tijd is de Shoah het fundament geweest onder onze morele opvattingen, maar er lijkt betonrot in het fundament te zijn geslopen. Hebben we een gedeelde herinneringscultuur nodig om het enigszins met elkaar uit te houden? Als het geheugen een medicijn is kan een overdosis ook ziek maken. En als de politisering van herinneringscultuur onvermijdelijk is, is die herinneringscultuur dan niet gewoon een vorm van politieke strijd? Onder leiding van Arnon Grunberg onderzoeken denkers in een speciale aflevering het belang van pijnlijke herinneringen. Deze aflevering werd opgenomen tijdens de Nacht van de Filosofie Amsterdam. Meer over de aflevering en de gasten vind je op onze site.

Zonder speelse levenshouding verliezen we beschaving, waarschuwde Johan Huizinga in zijn boek Homo Ludens uit 1938. Spel vraagt om samenwerking, spel is een uitnodiging tot relativeren, spelen is een kenmerk van vrijheid en is alleen al daarom een onontbeerlijk element van een gezonde samenleving. Huizinga zag in zijn tijd - vlak voor de Tweede Wereldoorlog - het tegenovergestelde gebeuren: hang naar sensatiezucht en gemakkelijk te verteren meningen, een gebrek aan humor en onverdraagzaamheid tegenover groepsgenoten. Is er ruimte voor het spel in een samenleving waarin doelmatigheid koning is? Hoe spelen wij? Kunnen we de fluïditeit en dubbelzinnigheid van het spel nog accepteren? Welke rol spelen valsspelers en spelbrekers? En mag je nog spelen met je vijanden? In krap een uur onderzoekt presentator Arnon Grunberg deze vragen met Vlaamse en Nederlandse denkers. Deze aflevering van Het Filosofisch Kwintet is een samenwerking met deBuren die met het festival We zullen doorgaan het twintig-jarige bestaan viert.   Meer over de aflevering en de gasten vind je op onze site.

Intimiteit en seksualiteit zijn onderwerp van felle discussie. Wat is privé, wat is publiek? Is de rechtsstaat welkom in ons bed? Mag of moet de rechtsstaat zich bemoeien met onze persoonlijke levens? Zijn omgangsvormen rondom seksualiteit, fantasie, en grensoverschrijdend gedrag aan herziening toe? Kunnen we dit zelf onderling niet meer oplossen? Waar begint en eindigt consent? En is dit in wetten of regels te vangen, of raken we in onze wens tot veiligheid en bescherming ook iets kwijt? 

Migratie, klimaat, belastingontwijking... grote problemen van vandaag zijn vaak niet meer op nationaal niveau op te lossen. Machtige megabedrijven maken op internationale schaal de dienst uit, en beschikken over geldkassen die groter zijn dan sommige landen. Is de nationale rechtsstaat nog wel houdbaar?Wie beschermt dan de publieke ruimte? Wat heeft de nationale rechtsstaat nog te vertellen als problemen grensoverstijgend zijn? Brengt een ongelijk speelveld rechtsstatelijke principes in gevaar? En wie is de hoogste rechter in internationale disputen? Arnon Grunberg gaat in deze aflevering in gesprek met universitair hoofddocent rechtsfilosofie Tamar de Waal, hoogleraar rechtsfilosofie Hans Lindahl, hoogleraar International Governance Kutsal Yesilkagit en advocaat Channa Samkalden.

In deze aflevering wordt de opmars van autocratische leiders besproken en wat de aantrekkingskracht van deze leiders is. De rol van de rechtsstaat bij het beschermen van burgers tegen verleidingen wordt onderzocht. Verder wordt ingegaan op de verleidingen van autocratische leiders, de rol van retoriek en de opkomst van anti-liberale krachten. Ook wordt charisma in relatie tot autocratische leiders besproken en de dunne scheidslijn tussen idolatrie en ideologie.

Ondanks die vaak besproken scheiding tussen kerk en staat, zijn veel wortels van de rechtsstaat terug te voeren op religie. Wat houdt die scheiding eigenlijk in? Welk mensbeeld ligt ten grondslag aan de rechtsstaat? En wat is het fundament van de rechtsstaat zonder God?  Is religie een vloek of een zegen voor de rechtsstaat?In de derde aflevering spreekt Arnon Grunberg over de rechtsstaat en geloof, met onder andere antropoloog Pooyan Tamimi Arab, classicus Irene Zwiep en filosoof Theo de Wit.

Om conflicten onderling te voorkomen hebben we de staat een geweldsmonopolie gegeven. In ruil daarvoor worden wij beschermd. Wanneer is geweld geoorloofd, hoe ver mag de staat daarin gaan? Onder welke voorwaarde mag de burger geweld gebruiken? En wat betekent gehoorzaamheid in een democratische rechtsstaat?  Slaan we elkaar zonder rechtsstaat de hersens in?Arnon Grunberg spreekt in deze tweede aflevering met historicus Beatrice de Graaf, cultureel antropoloog Tine Molendijk, gedragswetenschapper Otto Adang en Ferd Grapperhaus, hoogleraar Rechtsstaat, Samenleving en Rechtspraktijk en ex-minister van Justitie en Veiligheid.