Donald Trump brengt niet alleen de geopolitiek in rep en roer. Hij provoceert ook binnenslands een revolutie in het overheidsapparaat. Elon Musk gaat met een kettingzaag door de instituties waar veel burgers en bedrijven afhankelijk van zijn; hij ontslaat ambtenaren zonder pardon en zonder duidelijke onderbouwing.

Nina Olson voert een proces tegen Elon Musk en zijn DOGE, het Department of Goverment Efficiency. Dit doet zij namens haar eigen Centrum voor de Rechten van de Belastingbetaler, vakbonden van overheidspersoneel en een organisatie van het midden- en kleinbedrijf.

Jaap Jansen en PG Kroeger praten met haar over de strijd voor fundamentele burgerrechten, de ondermijning daarvan door Musk en DOGE en de chaos die nu dreigt in het Amerikaanse overheidsapparaat.

***

Deze aflevering is mede mogelijk gemaakt met donaties van luisteraars die we hiervoor hartelijk danken. Word ook vriend van de show!

Heb je belangstelling om in onze podcast te adverteren of ons te sponsoren? Zend een mailtje naar adverteren@dagennacht.nl en wij zoeken contact.

Op sommige podcast-apps kun je niet alles lezen. De complete tekst plus linkjes en een overzicht van al onze eerdere afleveringen vind je hier

***

Als de eerste Taxpayer Advocate van Amerika (2001-2019) was Nina Olson meteen op haar qui vive toen Musk en DOGE van start gingen.

Zonder een gedegen wettelijke grondslag brak DOGE in bij enkele van de meest gevoelige informatiesystemen, die honderden miljoenen burgers, bedrijven en organisaties in Amerika raken. Olson wijst op de databestanden van de Belastingdienst, sociale zekerheid en pensioenen, de ministeries van gezondheidszorg en arbeid en alle personeelsgegevens van individuele ambtenaren.

"Alle financiële en persoonlijke gegevens van elke burger en elke organisatie die belasting betaalt zijn nu vogelvrij. De consequenties daarvan voor de privacy-rechten en burgerlijke vrijheden zijn ongekend”, zegt ze. “Dit is huiveringwekkend.”

Olson wijst erop dat DOGE is ingericht als deel van het budgetbureau van het Witte Huis. “Er is geen formele basis in een wet die het Congres heeft aangenomen. Het is dus puur vanuit het formeel gezag van de president dat DOGE toegang opeist in de databestanden. De juristen van de regering bleken bij de start van onze zaak niet te kunnen melden wie de officiële chef van DOGE was en hoe de organisatie is opgebouwd." Zelfs voor een expert als Nina Olson was dit onthutsend. Pas na aandringen kreeg de rechter meer inzicht.

Alle alarmbellen gingen af bij Olson en haar collega's. Precies die greep van het budgetbureau op de rest van de overheid bleek tijdens de geruchtmakende Watergate-affaire zeer problematisch. De toenmalige president Nixon liet van alles uitzoeken over mensen en organisaties op zijn ‘lijst van vijanden’.

Het Congres heeft ingegrepen en wettelijke waarborgen doorgevoerd om elke burger tegen zulke privacy-schendingen te beschermen. DOGE voldoet volstrekt niet aan die waarborgen. De vaak jeugdige IT'ers die voor Musk aan de slag zijn kunnen zo bij elk denkbaar bedrijf of individu inbreken in persoonlijke gegevens. Nina Olson waarschuwt met concrete voorbeelden voor de effecten hiervan.

Vermogensgegevens van Musks zakelijke concurrenten, data over politieke donaties door burgers en nog veel meer – ze zijn nu vogelvrij en kunnen worden misbruikt. Geen burger kan nog vertrouwen op de privacy van haar of zijn gegevens die in de burgerrechten is gegarandeerd.

Nina Olson maakt zich grote zorgen over de logistieke en technologische gevolgen van gerommel in de datasystemen en bestanden. "Veel overheidsinstanties benutten computertalen die vaak al decennia oud zijn. Als je die niet beheerst is het risico levensgroot dat de computerbestanden van bijvoorbeeld de Belastingdienst onherstelbaar beschadigd raken."

Deze ontwikkeling staat in schril contrast met de 'Taxpayer Bill of Rights' die door Nina Olson is bedacht en door de Belastingdienst is ingevoerd. Privacy en het recht op vertrouwelijkheid staan voor elke Amerikaan nu fundamenteel op het spel.

Tijdens President Trumps speech tot het Congres op 4 maart 2025 bleek al dat hij geheel ongefundeerde DOGE-gegevens over fraude en slordigheden bij de pensioenen benutte, die het gevolg waren van ernstige fouten bij het ondeskundig hanteren van de databestanden. "Je kunt helemaal niet spreken van 'fraude, knoeiboel en foutief handelen' als je niet snapt hoe die systemen en hun dataverkeer überhaupt werken," benadrukt Olson.

Naast de schade aan de overheidsgegevens - waarvan bijna elke burger en elk bedrijf afhankelijk is - dreigt het werk van DOGE ook onderdelen van het regeringsapparaat te ontmantelen als overbodig, geknoei of 'woke'. Ook op dit terrein heeft die organisatie geen enkele bevoegdheid, omdat wettelijk het Congres verantwoordelijk is.

Vorige week bleek dat ministers in Trumps regering in verzet komen tegen de greep van DOGE. De president moest ingrijpen, maar zoals vaak sprak hij zichzelf tegen zodat nog steeds niemand weet waar hij aan toe is. Wel is duidelijk dat Olsons rechtszaak nu al impact heeft.

In Nederland praat de Tweede Kamer over een variant van de 'Taxpayer Bill of Rights'. Nina Olson ziet in haar ervaringen met DOGE en de fundamentele gevaren voor de burgerrechten een extra aansporing om dit bij ons grondig te regelen. De kindertoeslagaffaire liet zien dat ook hier overheden niet onfeilbaar zijn en burgers kwetsbaar.