Betrouwbare Bronnen 208 - Max Weber: wetenschap als beroep en politiek als beroep
Het vierde seizoen van Betrouwbare Bronnen begint met een echte jaaropening. Logisch, want ook het nieuwe parlementaire jaar gaat van start, er komt – daar gaan we ten minste van uit – binnenkort een nieuw kabinet, het nieuwe collegejaar begint en ook een heel nieuw tijdperk voor Europa en Duitsland, het ‘post-Angela Merkel Zeitalter’.
Alle reden om de start te maken met de grote denker over politiek, kennis en wetenschap én Duitsland in Europa: Max Weber (1864-1920). Kort voor zijn dood publiceerde hij twee redevoeringen over die onderwerpen als essay. En deze zijn onlangs in onze taal heruitgegeven: Wetenschap als Beroep en Politiek als Beroep. Jaap Jansen en PG Kroeger duiken in het soms adembenemende werk en leven van dit multitalent.
Weber was heel veel en doet daarin verrassend genoeg denken aan zijn tijdgenoot Abraham Kuyper. Hij las alles, schreef over alles, bereisde de wereld, deed aan politiek en kende ongeveer iedereen die er in zijn tijd toe deed. PG vertelt over zijn vriendschap met de belangrijkste zwarte geleerde en denker over de emancipatie van zijn lotgenoten in Amerika, zijn scherpe kritiek op Otto von Bismarck, zijn kritische bewondering voor zowel Marx als Nietzsche en zijn unieke rol in de wording van de democratie in Duitsland na de nederlaag in 1918 en het daaropvolgende Verdrag van Versailles.
De twee essays moeten dan ook bovenal worden begrepen in het kader van die dramatische politieke achtergrond, een tijd waarin ook nog de verwoestende pandemie van de Spaanse Griep woedde. Het maakt Webers woorden soms profetisch en vaak onthutsend actueel. Zie zijn felle aanval op de sociaaldarwinisten en de rassenleer van die tijd.
In de lezingen komt een reeks van de cruciale gedachten en definities van essentiële Weberiaanse begrippen voor de maatschappijwetenschappen aan de orde. Van ‘Gemeinschaft’ en ‘Gesellschaft’ tot kernachtige en provocatieve definities als die van ‘de politiek’. Dat hij bij al die zéér Duitse en wetenschappelijk hoogwaardige ‘Gründlichkeit’ als spreker vol humor en soms ook meeslepend in zijn retoriek kon zijn, blijkt eveneens. Zijn colleges waren een evenement voor de studenten en de media en dat wist hij zelf dondersgoed. Weber was in Duitsland en Europa een ster.
Bijzonder is dat de lezer en de luisteraar van deze aflevering van Betrouwbare Bronnen allengs meekrijgt dat tussen die twee geheel nieuwe beroepen van wetenschapper en politicus in de visie van Weber essentiële verbindingen bestaan wat betreft hun ethische grondslagen en professionele standaarden. Ook laat hij zien hoe in de loop van decennia die twee beroepen waren gegroeid van aristocratisch tijdverdrijf naar krachtige, eigensoortige professies die hoge opleiding, intellect en doorzettingsvermogen vereisen. Uiteraard kijkt Weber de wereldreiziger daarbij nadrukkelijk naar de Verenigde Staten als het voorland voor het oude bestel in Europa. Ook hierin is hij profetisch en uitdagend voor zijn studenten en collega’s.
Met de lezingen van Weber in de hand komen Jaap en PG tot ook voor onze tijd nog zeer prikkelende conclusies. Waarom de Europese Unie geen superstaat is en ook niet zal worden, bijvoorbeeld. Waarom juist Nederland een bakermat werd van eigenwijze democratische instellingen, partijen en zuilen én van het kapitalisme. En waarom studenten geen grotere fout kunnen maken dan geleerden op een voetstuk te zetten en te denken dat zij grote leiders zouden zijn of moeten willen zijn. Het is soms of Weber de figuur van Pim Fortuyn al zag opdoemen.
Weber stierf kort na de uitkomst van deze bundel met twee essays en lezingen aan de gevolgen van de Spaanse Griep. Hierdoor is hem bespaard dat hij in zijn vaderland de ondergang van de democratie heeft moeten meemaken. Want ook voor de democratie en het denken over vrijheid in verantwoordelijkheid was hij van cruciale betekenis. Politiek noemde hij zijn ‘stiekeme geliefde’. Max Weber was een ideale gast geweest voor Betrouwbare Bronnen, dat is wel zeker.
***
Deze aflevering is mede mogelijk gemaakt door donaties van luisteraars via de site Vriend van de Show. Sponsoring of adverteren is ook mogelijk. Stuur een mailtje naar adverteren@dagennacht.nl en we nemen contact met u op!
***
Verder lezen
Max Weber - Wetenschap als beroep & Politiek als beroep (vertaling: Hans Driessen, Uitgeverij Boom)
Nationale Coalitiepartij (Finland)
***
Verder luisteren
205 – Bondsdagverkiezingen 2021: invloedrijke liberaal Otto Fricke blikt vooruit
149 - De zeven levens van Abraham Kuyper, een ongrijpbaar staatsman
***
Tijdlijn
00:00:00 – Intro
00:01:32 – Deel 1 (Wetenschap als breoep)
00:44:41 – Deel 2 (Politiek als beroep)
01:32:57 – Uitro
01:33:42 – Einde
See omnystudio.com/listener for privacy information.