Betrouwbare Bronnen 359 - Nederland en de slavernij, 150 jaar na de afschaffing
Koning Willem-Alexander spreekt op 1 juli 2023 tijdens de viering van Keti Koti, 'het verbreken van de ketenen' van de totslaafgemaakten in het Koninkrijk der Nederlanden. Dit jaar 150 jaar geleden.
Pas 150 jaar geleden, blijkt uit de emoties die het oproept en de behoefte om er samen over te praten, pijn te delen en - zoals premier Mark Rutte deed op 19 december 2022 - excuses te maken.
Over dat slavernijverleden en die koloniale geschiedenis praten Jaap Jansen en PG Kroeger met Gert Oostindie, emeritus-hoogleraar in Leiden. Hij schreef tientallen boeken hierover en leidt nu het onderzoek naar de rol van het Oranjehuis in die historie. Zojuist verscheen zijn nieuwste boek Rekenschap. Het koloniale verleden, excuses en herstel.
***
Deze aflevering is mede mogelijk gemaakt met donaties van luisteraars die we hiervoor hartelijk danken. Word ook vriend van de show!
En we danken onze sponsor Missie H2, want Nederland moet in 2030 hét waterstofland zijn! Ga voor meer informatie naar MissieH2.nl en zet jezelf op de Waterstofkaart!
Heeft u belangstelling om in onze podcast te adverteren of ons te sponsoren? Zend een mailtje naar adverteren@dagennacht.nl
Op sommige podcast-apps kun je niet alles lezen. De complete tekst vind je altijd hier
***
Elk optreden van het staatshoofd is van nature ingekaderd in de staatsrechtelijke rollen en beperkingen van die functie. Gert Oostindie wijst erop dat de koning ook hier niet spreekt als privépersoon, maar dat de voorbije twintig jaar wel duidelijk is geworden dat deze geschiedenis voor hem veel betekent. Het was zelfs een van de allereerste dingen waarover hij – toen nog kroonprins - een opvallend kritisch geluid liet horen op een minstens zo opvallende plek, het Fort Elmina aan de kust van West-Afrika.
Daar begonnen Nederlandse ondernemers verenigd in de West-Indische Compagnie (de WIC) de handel in slaven naar de Suikereilanden in de Caraïben. Tegelijkertijd is men zich er nog nauwelijks van bewust dat ten oosten van Kaap de Goede Hoop de Vereenigde Oostindische Compagnie (de VOC) een nog veel grotere handelaar in slaven was.
Het wijst erop dat de geschiedenis tussen 1500 en 1949 niet één, maar vele koloniale perioden, tradities en exploitatievormen kende. Oostindie laat zien dat de economische exploitatie van totslaafgemaakten vanuit Afrika een specifieke, gruwelijke variant is daarbinnen, maar niet de enige vorm van onderwerping en uitbuiting. Dit verklaart waarom de herinneringen aan de koloniale tijd zo sterk verschillen tussen miljoenen landgenoten uit allerlei bevolkingsgroepen met wortels hier en in verre landen.
Scherpe definities van wat slavernij eigenlijk was en is en wat koloniaal verleden in de kern inhoudt zijn voor onze tijd en voor de discussie nu essentieel. Zoals elk 'historisch verleden' is dit per definitie een reconstructie van latere generaties en van wetenschappelijke aandacht daarvoor. In de 16e tot 19e eeuw was dit vooral een realiteit in Holland en Zeeland. Pas in de 19e eeuw werd de impact in heel het land merkbaar.
Het heeft lang geduurd voordat besef van de gruwelijke kant van dit verleden breed ging leven. Er zijn ook nu nog mensen die het kolonialisme verheerlijken als beschavingsmissie van een superieur Europa. Zowel Pim Fortuyn als Thierry Baudet deden daarover onthutsend onhistorische uitspraken. De combinatie van economisch eigenbelang en sociaal darwinistische biologische analyses vormden eeuwenlang de legitimatie van slavernij en koloniale onderwerping.
Het blijkt dat de noodzakelijke wetenschappelijke onafhankelijkheid bij onderzoek hiernaar soms tot spanningsvolle gesprekken met opdrachtgevers kan leiden. Ook voor de wetenschap zelf is de voorbije decennia hier sprake geweest van een leerproces, zelfs in de taal die ze daarbij hanteert.
De verhalen over de mensen van toen bieden veel dat ons kan inspireren. Slavenopstandleider Tula op Curacao bijvoorbeeld, confronteerde de heren van zijn tijd met zeer actuele politieke en filosofische argumenten uit de Verlichting. Peggy Wijntuin citerend zegt Oostindie: “Het is ‘geschied-en-is.”
***
Verder lezen
Staat & Slavernij. Het Nederlandse koloniale slavernijverleden en zijn doorwerkingen (hier in boekvorm verkrijgbaar)
***
Verder luisteren
339 – De geopolitiek van de 19e eeuw is terug. De eeuw van Bismarck (de kanselier die kolonies verfoeide)
336 - Timothy Garton Ash: Hoe Europa zichzelf voor de derde keer opnieuw uitvindt (late dekolonisatie met wrede oorlogen, over Europa en zijn identiteit)
312 - Schurend verleden - over cancelculture, politiek en geschiedenis
311 - De wereld volgens Simon Sebag Montefiore
309 - Acht miljard aardbewoners
300 - Ethische politiek: het bijzondere Nederland met zijn 'moreel hoogstaande opvattingen'
296 - Doe effe normaal man! De macht der gewoonte in de Nederlandse politiek
262 - Waarom India - ook voor Nederland - steeds belangrijker wordt
258 - De kille vriendschap tussen Rusland en China (over het koloniale imperium van de tsaren)
231 - Geschiedenis als politiek wapen
228 - De Amerikaanse Burgeroorlog (2): hoe Abraham Lincoln onvoorbereid de strijd in ging
263 - De Amerikaanse Burgeroorlog (3): de overwinning van Abraham Lincoln en Ulysses Grant
152 - De 19e-eeuwse wortels van Forum voor Democratie
115 - Thomas Paine en De Rechten van de mens
***
Tijdlijn
00:00:00 – Deel 1
00:59:40 – Deel 2
01:46:00 – Einde
See omnystudio.com/listener for privacy information.