213 - Van Agt/Den Uyl/Terlouw (1981), de verschrikkelijkste kabinetsformatie ooit

Sep 14, 2021

Ask episode

Chapters

Transcript

Episode notes

Johan Remkes staat voor een heroïsche klus. Gelukkig kan hij heel veel inspiratie halen bij zijn voorgangers en de gebeurtenissen van precies 40 jaar geleden.

Jaap Jansen en PG Kroeger duiken in de verrassend actuele geschiedenis van de kabinetsformatie van 1981. Ook toen probeerde winnaar D66 een brugfunctie te spelen, ook toen was het CDA intern verdeeld en de PvdA gefrustreerd door een zwaar tegenvallende uitslag.

De verkiezingen van 1981 leverden een glasheldere uitslag op, leek het. De coalitie van CDA en VVD (Dries van Agt en Hans Wiegel) verloor nipt en de PvdA van Joop den Uyl verloor fiks. D66 blokkeerde voortzetting van de christendemocratisch-liberale alliantie: er kon er alleen een centrumlinks kabinet komen. De totstandkoming daarvan werd een episch drama, niet in het minst door bittere tegenstellingen tussen de charismatische persoonlijkheden aan de top.

De HJ Schoo lezing van Sigrid Kaag was niets vergeleken bij de frustratie en bitterheid bij Den Uyl over Van Agt en de weerzin bij die laatste tegen regeren met de PvdA. De net aangetreden koningin Beatrix stond meteen voor een vuurproef. Hoe haar 'verkennersduo' te werk ging is buitengewoon leerzaam en herkenbaar vanuit 2021. Je ziet hoe Mariëtte Hamer in 2021 de lessen trok van Jan de Koning en Ruud Lubbers toen…

Ook in 1981 was er gedoe rond 'functie elders'. De desastreuze effecten waren niet minder ernstig. De CDA-premier noemde die poging destijds vilein: 'Ni Agt, ni Uyl'. En ‘Joop meierde maar door’, schreef D66-leider Jan Terlouw in zijn dagboek.

Diezelfde Van Agt levert voor Mark Rutte nu een zeer wezenlijke les. Hij slaagde waarin de VVD-premier nu niet wil lukken. Hij verraste zijn eigen partij, de informateurs, de koningin en de onderhandelingspartners tot twee maal toe en trok zo het initiatief naar zich toe als de aanvoerder van de grootste partij. PG vertelt hierbij over zijn schelmenstreken als jonge medewerker van de CDA-fractie en over ‘de grote roerganger’ Mao Zedong als voorbeeld voor de formatietactieken van Van Agt.

Hoe het uiteindelijk allemaal in tranen eindigde, het Paard van Troje en de kroonprinsen werden binnengehaald en de bordjes in de vergaderzaal van de ministerraad ook letterlijk werden verhangen kan dan eigenlijk niet meer verrassen. Dit neemt niet weg dat de opmerkelijke visie van Johan Remkes over het voordeel van minderheidskabinetten een onverwachte brug vormt tussen 1981 en 2021.

***

Deze aflevering is mede mogelijk gemaakt door donaties van luisteraars via de site Vriend van de Show

Sponsoring of adverteren is ook mogelijk. Stuur een mailtje naar adverteren@dagennacht.nl en we nemen contact met u op!

***

Verder lezen

Jan Terlouw – Naar zeventien zetels en terug, politiek dagboek (Veen, 1983)

PG Kroeger – De rogge staat er dun bij (Balans, 1999)

Kabinetsformatie 2021

***

Verder kijken

Lijsttrekkersdebat Den Uyl en Van Agt in 1981 (Brandpunt)

Andere Tijden: kabinet in crisis