152 - De 19e-eeuwse wortels van Forum voor Democratie

Dec 1, 2020

Ask episode

Chapters

Transcript

Episode notes

Scheuringen en gedoe. Wat leren ons de historische wortels van Forum voor Democratie, de SP, 50Plus en andere partijen waar het voortdurend hommeles is, met machtsstrijd en radicale erupties?

Het was de voorbije dagen helemaal raak. Ook president Trump maaide wild om zich heen, ontsloeg ministers en hoge adviseurs en foeterde partijgenoten uit die hem niet loyaal genoeg waren. Binnen 50Plus wilde alle Tweede-Kamerleden niet langer verkiesbaar op de lijst. De jongerenclub van de SP werd uit de rode gelederen verstoten. Maar bovenal bleek in het door Thierry Baudet opgerichte Forum voor Democratie het onderlinge kannibalisme en de opmars van extreemrechtse geluiden ontstuitbaar. Jaap Jansen analyseert met PG Kroeger hoe dit kan en waar het – historisch - vandaan komt.

De patronen in deze groeperingen hangen samen met hun intrinsiek autoritaire denkwijzen en structuren. Of ze nu ‘links’ worden geacht of ‘rechts’ maakt daarbij weinig uit. De processen en handelwijzen zijn veelal identiek. Zelfs als sprake is van formele democratie binnen de organisatie verdwijnt deze zodra er een serieus beroep op wordt gedaan. Zowel het ‘democratisch centralisme’ op links als de door Henk Otten en Jan Nagel bewust doorgevoerde centralistische partijstructuur van hun initiatieven FvD, Leefbaar Nederland en 50Plus zijn daar uitvloeisels van. Daarbij speelt in ons land altijd weer een belangrijk, panisch motief: ‘Géén LPF 2.0!’

PG Kroeger schetst de wortels van deze politieke fenomenen. Die zijn te vinden diep in de 19e eeuw, met de komst van massamedia, massa-politiek en -partijen en de opmars van de Industriële Revolutie en de globalisering die juist in die eeuw zo ongekend waren. De behoefte om de toen allernieuwste, wetenschappelijke inzichten en wetmatigheden en daarmee objectief, rationeel bewijsbare analyses de politiek te laten bepalen werd toen voor het eerst dominant. Dit was echt iets heel nieuws en vormde natuurlijk ook een fundamentele verwerping van de wijze waarop tot dan geregeerd, geredeneerd en macht uitgeoefend werd onder het motto ‘Troon en Altaar’.

De grote namen uit die tijd zijn Karl Marx en Charles Darwin. Beide denkers van de buitencategorie. De een legde de grondslag voor een wetenschappelijk gebaseerde, economische analyse van de samenleving en hoe de objectieve, rationele wetten van de economie een heel nieuwe toekomst zouden realiseren. De ander verklaarde hoe het leven en de natuur zich ontwikkelden en dat daarin wetenschappelijk bewijsbare wetmatigheden van selectie en destructie essentieel waren. Dat zulke wetmatigheden door hun navolgers politiek werden ‘vertaald’ en als dominante waarheden uit de wetenschap toegepast op maatschappij en politiek, noemt PG Kroeger ‘niet direct hun schuld’. De gevolgen waren niettemin enorm.

Met het marxisme en sociaal darwinisme kwamen nieuwe ideologische stromingen op die een absolute, onweerlegbare analyse op basis van bewezen menselijk vernuft verkondigden. Wie die waarheid en de leiders die deze belichaamden ter discussie stelden waren al snel verraders, leugenaars en erger. Hun tegenstanders stonden de noodzakelijke, wetmatige vooruitgang van de mensheid en de wetenschappelijke waarheid daarover in de weg. Hen vernietigen werd dan ook een plicht en zelfs ‘een daad van hogere menselijkheid’. Ideologische discipelen van dit denken als Lenin, Stalin en de nazi's maakten hier hun concrete beleid en revolutionaire visioenen van.

PG Kroeger vertelt daarbij over de grondlegger van het sociaal darwinisme dat als 'biologisch determinisme' uitgebouwd werd in rassentheorieën en antisemitisme. De Britse bioloog Houston Stewart Chamberlain werd een hiervan de profeet in de Duitstalige wereld. Vereerd in de hoogste kringen als ziener en filosoof van een nieuwe ‘Germanentum’. Uit zijn pen vloeiden beschouwingen over superieure volkeren, verering van oude goden en waarden, Arische voorouders en boreale theorieën die ons juist dezer dagen opnieuw verbluffen.

De hieruit voortvloeiende autoritaire, extreme opvattingen en manier van politiek bedrijven klinken door in partijen die hierin hun wortels hebben. Van het onderling kannibalisme in FvD, de ‘strijd tegen ‘zolderkamercommunisten’ in de SP, de weigering van elk compromis bij Trump tot de permanente stroom afscheidingen, zuiveringen en machtsstrijd in 50Plus en andere splinters. De processen en cultuur daarbinnen zijn kinderen van de illusie van ‘de bewezen, wetenschappelijk onweerlegbare waarheid’ uit de 19e eeuw.

***

Deze aflevering is mede mogelijk gemaakt door Weee Nederland en door donaties van luisteraars via de site Vriend van de Show

***

Verder lezen

Chris Aalberts – De partij dat ben ik, de politieke beweging van Thierry Baudet

Harm Ede Botje – Mijn meningen zijn feiten, de wording van Thierry Baudet

Jürgen Osterhammel – De metamorfose van de wereld

Brief Nicki Pouw-Verweij over Thierry Baudet

GeenStijl: Het onverholen antisemitisme van Thierry Baudet - Een tijdlijn van getuigenissen

Leo Lucassen - Antisemitisme gedijt in boreale ideologie van Baudet

***

Verder kijken