91 - Van Zwarte Dood tot Spaansche Griep - pandemieën in de historie

VVD-fractieleider Klaas Dijkhoff hoest en kucht. Hij blijft voor alle zekerheid maar even in Noord-Brabant, zoals geadviseerd. Premier Rutte kondigt stap-voor-stap nieuwe maatregelen aan, zoals ‘niet meer handen schudden’. Het coronavirus beheerst het nieuws van China tot Iran, van Italië tot Amerika. Ook in ons land zijn burgers, medici en bestuurders er druk mee. Evenals de fakenews en samenzweringstheoretici, die weer een nieuw object gevonden hebben.

PG Kroeger analyseert deze ontwikkelingen vanuit het historisch perspectief. Kunnen we leren van pandemieën in vroeger eeuwen? Reageerden mensen toen zoals nu of zijn wij tegenwoordig minder paniekerig en weloverwogen in onze houding en aanpak?

In deze Betrouwbare Bronnen kijken we naar vier grote ziektegolven in de geschiedenis. Elk van hen had ingrijpende gevolgen voor de samenleving, het bestuur, de geopolitiek en ook voor het culturele en geestelijke klimaat.

Allereerst de wereldwijde pestepidemie tussen 1347 en 1353, beter bekend als 'de Zwarte Dood'. Ook die begon in China. Dankzij de toenmalige globalisering teisterde ze ook de Nederlanden. PG Kroeger vertelt over de opvallende gevolgen daarvan die in enkele opzichten door werken tot in onze tijd, zowel bestuurlijk als cultureel.

Een tweede pandemie met enorme effecten vond plaats begin 16e eeuw op het Amerikaanse continent. Ook die raakte de Nederlanden, indirect. Het waren immers de Habsburgse heersers van onze gewesten die als veroveraars van de Nieuwe Wereld geconfronteerd werden met de gevolgen. Er is zelfs een verrassende analogie met wat er in hun Nederlandse domeinen gebeurde aan onrust en rebellie.

Dichter bij onze tijd zijn de cholera-epidemie van 1866 die in ons land vreselijke gevolgen had en de 'Spaansche Griep' van 1918-1920 die wereldwijd tientallen miljoenen slachtoffers maakte. Beide hadden grote gevolgen, juist ook politiek en bestuurlijk. Zo is het politieke einde van de liberale leider Thorbecke er nauw mee verbonden, net als de instorting van grote keizerrijken in Midden- en Oost-Europa.

PG Kroeger wijst op opmerkelijke analogieën met onze tijd, die leerzaam kunnen zijn en wellicht ook een waarschuwing. De pestuitbarsting in de 14e eeuw was bijvoorbeeld aanleiding tot paniek en pogroms tegen 'buitenstaanders' die men verdacht van besmettingsgevaren, zoals Joden. En dat epidemische ziekten ook in kunst en cultuur doorwerkten kan niet verbazen. Enkele van de meest geliefde, aangrijpende opera's uit de 19e eeuw gaan niet toevallig over verlies en verdriet door epidemische ziektes als tbc…

***

Deze aflevering is mede mogelijk gemaakt door Wee Nederland

***

Verder luisteren

Afl. 82 - Edward Glaeser: Why we should love cities

Afl. 60 - Coen Brummer & Daniël Boomsma: De canon van het sociaal-liberalisme

Afl. 27 - Rob Jetten (D66) wil muren slopen

***

Tijdlijn

00:00:00 - Intro

00:02:16 - Deel 1

01:01:56 - Deel 2

01:40:49 - Uitro

01:41:37 - Einde

See omnystudio.com/listener for privacy information.