349 - Woensdag gehaktdag: de regering zakt door het ijs, waarschuwen Rekenkamer en Raad van State

May 19, 2023

01:05:18

forum

Ask episode

view_agenda

Chapters

auto_awesome

Transcript

info_circle

Episode notes

Verantwoordingsdag, de derde woensdag in mei heet in de wandelgangen van de macht ook wel 'Gehaktdag'. Dit jaar was-ie ronduit spectaculair, omdat zowel de Algemene Rekenkamer bij monde van waarnemend president Ewout Irrgang als de Raad van State onder leiding van vicepresident Thom de Graaf met een zeer kritische rapportage kwamen over de ontwikkelingen binnen de Rijksbegroting. Het kabinet schampt langs de vangrail, hangt boven de afgrond en meer van zulke metaforen klonken. Jaap Jansen en PG Kroeger belichten de rapportages van deze Hoge Colleges van Staat. Conclusie: minister Sigrid Kaag (Financiën) en de andere ministers moeten aan het werk – vooral die van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.

***

Op sommige podcast-apps kun je niet alles lezen. De complete tekst vind je altijd hier

***

Rekenkamer en Raad van State hebben veel begrip en ook nuancering bij hun harde oordelen en waarschuwingen. Dat ons land van de ene existentiële crisis in de volgende duikelden - pandemie, oorlog in Oekraïne, sancties en het staken van energie-import uit Rusland - poetsen zij niet weg. Sommige ministeries en bewindslieden krijgen zelfs nadrukkelijk complimenten voor hun crisismanagement. In het bijzonder Sociale Zaken en Werkgelegenheid.

Maar ook en juist in crisisomstandigheden komt het aan op stevigheid en gedegen beheer van publieke middelen. Daar werd bij een reeks van departementen al jaren voor gewaarschuwd en nu blijkt dat men op vele punten ‘door het ijs zakt’. De Rekenkamer waarschuwt dat de rijksbegroting een volgende crisis niet aan zal kunnen. Jaap en PG noteren dat het kabinet feitelijk al in zo'n noodscenario zit. De oorlog in Oekraïne en zijn wereldwijde effecten zijn immers geen tijdelijke verstoring van het evenwicht in Europa.

Bij VWS signaleren Rekenkamer en Raad van State verlies van greep en sturing bij uitgaven, programma's en begroting. "In gewonemensentaal: het is niet belangrijk genoeg binnen dat ministerie”, klinkt het ijzig uit de mond van Irrgang. De noodmaatregelen - zoals voorschotten, noodaankoop van medische middelen en andere uitgaven – tijdens de pandemie kan men niet of nauwelijks correct verantwoorden. Eigenlijk hebben maar drie departementen hun zaken adequaat op orde hebben: naast SZW het kleine Algemene Zaken van de premier en Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking.

Jaap en PG hopen op forse debatten over de bevindingen van Irrang en De Graaf. Zo zijn allerlei ministeries binnen korte tijd gewend geraakt via 'ISB’s' - incidentele suppletoire begrotingen - grote bedragen buiten hun eigen budget van Prinsjesdag om als spoeduitgaven te regelen. En vaak ook nog buiten het parlement om. Van het bedrag wat daarmee in 2022 extra is uitgegeven had het kabinet een jaar lang élke week de complete renovatie van het Binnenhof kunnen betalen en dan nog geld overgehouden.

In de recent gepresenteerde Voorjaarsnota blijkt minister Kaag zeer grote nieuwe uitgaven en plannen nog niet te hebben verwerkt. En de wel opgeschreven dekking van gaten en ombuigingen is vaak buitengewoon kwetsbaar.

Bovendien kan het kabinet in Brussel en bij heel wat EU-partners rekenen op opgetrokken wenkbrauwen. Want ons land - dat anderen zo graag de maat nam en neemt - blijkt nu zelf tot tenminste 2031 de marges en de mazen van de wet van de EU-begrotingsdiscipline op te zoeken. Daarmee is de houdbaarheid van de overheidsfinanciën op middellange en lange termijn in gevaar.

Interessante aspecten stippen Jaap en PG ook nog aan wat betreft de toepassingen van algoritmen in beleid - waarover de Venetië Commissie in Betrouwbare Bronnen al bezorgd bleek - de serieuze meetbaarheid van de effecten van energie- en klimaatmaatregelen, de dreigende verlamming van de arbeidsongeschiktheidswet en het ook nu nog ontbreken van een samenhangend ‘integraal overzicht van de totale dekkingsopgave’ voor het kabinet. En of het wel voldoende inzicht heeft in hoe de grote fondsen als die voor stikstof, wonen en klimaat feitelijk zullen functioneren en wat voor concreet effect ze zullen hebben, is voor de Rekenkamer een raadsel, zo blijkt.

Dat Hoge College voelt zich daarom herinnerd aan een roman van Louis Couperus over ‘een geheim, een last uit het verleden’ die een chique Haagse familie blijft achtervolgen. Jaap en PG vragen zich daarbij af of het kabinet ‘Eene Illuzie' of 'Noodlot' najaagt uit Couperus’ rijke literaire oeuvre, dan wel 'Langs Lijnen van Geleidelijkheid' voor 'De Kleine Zielen' in het land 'Wereldvreede' dichterbij gaat brengen.

***

Deze aflevering is mede mogelijk gemaakt met donaties van luisteraars die we hiervoor hartelijk danken. Word ook vriend van de show!

Als vriend kun je met 30% korting naar het Beethoven-concert op 24 mei in Het Concertgebouw waarover we in aflevering 346 vertelden. In de pauze willen Jaap en PG graag met de vrienden van de show klinken op Beethoven en Betrouwbare Bronnen! Vervoeg je daartoe in de Museumfoyer.

30% korting krijg je via deze link

En je kunt ook met 30% korting naar het concert van 23 mei, waarin Beethovens prachtige vioolconcert wordt uitgevoerd door Alena Baeva!

Heeft u belangstelling om in onze podcast te adverteren of ons te sponsoren? Stuur een mailtje naar adverteren@dagennacht.nl, dan neemt onze advertentie-afdeling contact op.

***

Verder lezen

Voorjaarsnota 2023

Raad van State – Voorjaarsrapportage begrotingstoezicht 2023

Algemene Rekenkamer – Staat van de rijksverantwoording 2022 – Van de dingen die niet voorbijgaan

***

Verder luisteren

344 - Nederland in Europa: een masterclass door Tom de Bruijn

337 - Een pauzeknop om te versnellen. Het bijna-einde van Rutte IV

330 – Politieke paradoxen. Lessen uit de kabinetsformatie van 2021

324 - Nederland loopt vast door tekort aan jongeren met technische opleiding, hoe lossen we dit op?

323 - Paul Frissen en het gevaarlijke verlangen naar de integrale oplossing