43 - Binnenhof: eeuwenoud ratjetoe ** Borstlap en de nieuwe sociale kwestie ** Liberaal denker Witteveen

In Betrouwbare Bronnen aflevering 43:

• Historicus PG Kroeger: de eeuwenoude geschiedenis van het Binnenhof
• VVD-Kamerlid Jan Middendorp: het liberale denken van Johannes Witteveen
• Hans Borstlap: de kloof tussen flex en vast als 'de nieuwe sociale kwestie'

Tijdlijn:

00:00:00 - Intro met quotes PG en Borstlap

00:04:02 - PG Kroeger (deel 1)

00:55:51 - PG Kroeger (deel 2)

01:24:10 - Jan Middendorp

02:08:53 - Hans Borstlap

03:13:57 - Uitro

03:14:45 - Einde

***

Het Haagse Binnenhof is een uniek complex van gebouwen en gebouwtjes dat sinds 1240 ongeveer permanent in verbouwing is. PG Kroeger vertelt over de historie van die verbouwingen, de architectuur en de kunst die het Binnenhof hebben gemaakt wat het nu is. En daarbij prikt hij meteen een hele hoop mythes en legendes door. 

In zijn historische rubriek laat PG zien dat er tijdperken zijn geweest dat Den Haag en het grafelijk complex van het Binnenhof een soort Washington DC van Europa was, het brandpunt van de wereldpolitiek. Misschien wel geheel vergeten is de bijna 50 jaar dat Holland geregeerd werd door de zeer krachtdadige en machtige heerser Graaf Albrecht van Beieren. Hij resideerde niet in München of in Luxemburg – waarvan hij ook de adellijk heer was – maar in zijn favoriete jachtslot op het Binnenhof. Dankzij Frits van Oostrom weten wij meer over deze bijzondere man uit de 2e helft van de 14e eeuw dan over heel wat andere heersers van ons land voor en na zijn tijd. We weten hoe zijn Binnenhof er uit zag en wat daar gebeurde. En dat is bijna identiek aan het politieke en diplomatieke centrum dat Den Haag nu, 650 jaar later, opnieuw is. De bebouwing van het huidige Binnenhof zou de Beierse graaf zonder veel moeite herkennen.

‘Sober en doelmatig’ was zijn kleurrijk bewind overigens allerminst. Beierse barokke zwierigheid en grandeur was Albrecht niet vreemd. Het verhaal over ‘the Royal Wedding’ van 1369 en het ongelooflijke feest dat hij voor zij dochter Catharina organiseerde getuigt daarvan. Zelden zal de Ridderzaal zo chique en feestelijk gevuld zijn geweest met zulke hoge gasten uit heel Europa!

De gebouwen aan het Binnenhof zijn door alle bouw en renovatie-activiteiten door 7 eeuwen heen een ratjetoe geworden. Typisch Nederlands, vindt PG. Zonder veel artistieke visie of architectonisch elan werd er gebroken, verbouwd, kapotgemaakt en herbouwd dat het een lieve lust was. En intussen werd er vergaderd, gekonkeld, gemarchandeerd, besloten en bestuurd. Al in de 14e eeuw was het Plein achter de Ridderzaal de hotspot voor lobbyisten, diplomaten, journalisten, assistenten en ambtenaren van de graaf. Die plek werd druk gebruikt en bezocht, want het heette toen ‘De Kooltuin’ en was dus het veld waar de verse groenten en fruit voor het hof en de herbergen daaromheen werd verbouwd.

In de 18e eeuw was een Duitse prinses in ons land achter de schermen de baas. Zij had een buitengewoon begaafde muzikale dochter, Caroline. Deze twee vrouwen zorgden in 1765 voor misschien wel het hoogtepunt van de rol van het Binnenhof in de cultuurgeschiedenis van Europa. PG vertelt het spannende en aangrijpende verhaal van het bezoek aan de Balzaal op het Binnenhof – en aan de Loterij, een soort casino dat gevestigd was in de Ridderzaal - van een van de grootste genieën van de klassieke muziek en opera, de toen 9-jarige Wolfgang Amadeus Mozart. De kranten schreven er grote stukken over en wie een kaartje wilde voor een van zijn concerten moest daar liefst 3 gulden - toen een heel hoog bedrag! - voor betalen.

Nu het Binnenhof enkele jaren op de schop gaat, omdat de gebouwen min of meer uitgewoond zijn en de brokken van de plafonds in de SP-burelen naar beneden vallen, is het goed te beseffen hoe onze voorouders met zulke plannen omgingen.

Het vreemdste was het plan dat een combinatie van twee grote persoonlijkheden in 1863 op tafel legde. Ook al omdat die twee elkaar hartgrondig haatten. Willem III - 'Koning Gorilla' - en Johan Rudolf Thorbecke. Was gebeurd wat de koning toen voorstelde, dan had aan de Hofvijver nu niet het Torentje van Mark Rutte gestaan, maar een reusachtig neobarok paleis, waarvan de ontwerpen PG vooral doen denken aan de Mariinski Opera in Sint Petersburg. Dat was immers de stad van de familie van de koning, waar de autocratisch ingestelde, onbehouwen en ruige persoonlijkheid zich aan spiegelde - de Tsarenfamilie van de Romanovs. ‘Sober en doelmatig’ was dat dus allemaal niet.

Nu oud D66-leider en Alexander Pechtold de scepter zwaait over de verbouwingsplannen en misschien wel uitgroeit tot 'renovatie-tsaar - moedigt PG hem aan net als nota bene Koning Gorilla en de liberale staatsman in 1863 vooral niet klein en pietepeuterig te denken. Het minste dat er toch zou moeten komen in de oude Balzaal van het Hof - nu de oude vergaderzaal van de Tweede Kamer – is een prachtige herinnering aan dat glorieuze moment uit de geschiedenis van kunst en cultuur, het concert voor viool en klavier en orkest, dat Wolfgang Amadeus Mozart en zijn zus Nannerl gaven voor de 18e verjaardag van de prins van Oranje.

***

Op 23 april 2019 overleed Johannes Witteveen. Hij was voor de VVD minister van Financiën in twee kabinetten en daarna president van het Internationaal Monetair Fonds.

VVD Tweede-Kamerlid Jan Middendorp werkt aan een proefschrift over onder meer zijn economisch denken. Hij praat in Betrouwbare Bronnen over de bijzondere rol van Witteveen in de na-oorlogse periode van de wederopbouw.

Witteveen is een van de meest vooraanstaande liberale economische denkers die ons land gekend heeft. Een liberaal bovendien, die er Keynesiaanse opvattingen op nahield: de overheid moest volgens hem op de juiste momenten een stimulerende rol spelen. Witteveen stond - met mensen als Tinbergen - aan de wieg van instituties als het Centraal Planbureau. Hij was een van de architecten van de welvaartsstaat.

Wie zich verbaast over de oproep van premier Mark Rutte aan werkgevers om de lonen te verhogen en wie zich verbaast over de nieuwe koers van VVD-fractievoorzitter Klaas Dijkhoff om de middenklasse beter te beschermen - in dit gesprek blijkt: ze staan in een lange traditie waarvoor Johannes Witteveen al tekende.

***

In Nederland is de kloof tussen vast werk en flexwerk te groot geworden. Hans Borstlap noemt dit 'de nieuwe sociale kwestie' die een aanpak vergt zoals aan het einde van de 19e eeuw het gebrek aan sociale bescherming van arbeiders moest worden verkleind. De commissie-Borstlap schreef er in samenwerking met de OESO een rapport over: In wat voor land willen wij werken? In november komt hij met concrete beleidsaanbevelingen.

Borstlap is voormalig topambtenaar van onder meer premier Ruud Lubbers en de ministers Jan de Koning, Bert de Vries en Ad Melkert.

"We hebben in dit land een sociaal en economisch probleem", waarschuwt Borstlap. "Bij de eerste de beste recessie zal je zien wie er het eerste werkloos wordt en het eerste richting armoede gaat. Dan komen de flexibele arbeidskrachten en de zzp'ers als eerste in de verdrukking. We hebben dit in Nederland zelf veroorzaakt, door het beleid. Dat betekent dus dat je er ook beleidsmatig iets aan kan doen. De OESO heeft voor ons uitgerekend; een werkgever betaalt voor een vaste arbeidskracht bruto 65.000 euro en voor een flexibele 41.000 euro. Het is scheefgegroeid! We kunnen niet lang meer wachten, want de flexibilisering neemt toe met ongeveer 1-procentpunt per jaar. Bij ongewijzigd beleid hebben we over 10 jaar in Nederland 50 procent flexwerkers. De trend wijst naar een lage lonenland, werkende armoede. Terwijl bij ons type land hoogproductieve arbeid hoort, met goede sociale voorzieningen."

De oud-topambtenaar verbaast zich er achteraf over, dat 20 jaar geleden 'zonder veel discussie' de algemene arbeidsongeschiktheidsverzekering is afgeschaft. "Wat wij als commissie eigenlijk bepleiten, is terugkeer van die AAW."

See omnystudio.com/listener for privacy information.