Historische wortels: Meiji, modernisering en rivaliteit

Een slaande ruzie tussen de nieuwe premier van Japan Sanae Takaichi en het Chinese bewind van Xi Jinping zet een oud conflict op scherp. Dit raakt niet alleen de machtsverhouding in Oost-Azië, maar meteen ook de rol van de Verenigde Staten in de Stille Oceaan en die van Rusland in zijn eigen verre oosten. En omdat het uiteindelijk draait om het eiland Taiwan, raakt het ook de Europese Unie. En bovenal Nederland, als thuisbasis van ASML.

Jaap Jansen en PG Kroeger diepen drie vragen uit:

-Waarom provoceerde premier Takaichi meteen bij haar aantreden de grote buur? En waarom reageerde Trump, die 'groot respect' voor haar heeft, zo afhoudend?

-Waarom sloeg Xi zo fel terug?

-Welke diepe historische gevoeligheden, herinneringen en angsten maken deze explosie even begrijpelijk als riskant?

***

Deze aflevering is mede mogelijk gemaakt met donaties van luisteraars die we hiervoor hartelijk danken. Word ook vriend van de show!

Heb je belangstelling om in onze podcast te adverteren of ons te sponsoren? Zend ons een mailtje  en wij zoeken contact.

***

Het pacifisme werd Japan na 1945 opgelegd door president Harry Truman als prijs voor de terugkeer onder de 'fatsoenlijke  naties'. Maar in 1972 kwam de 'Nixon Shokku'. De opening naar China door Richard Nixon leek Japan in de kou te zetten en dwong tot herijking van de geopolitieke strategie. Premier Shinzo Abe zette de deur open naar 'zelfverdediging' als agressievere houding en stelde: “Een noodsituatie rond Taiwan is een noodtoestand voor Japan."

Dat zijn protegee Takaichi dit herhaalde toen zij Taiwan bezocht, alarmeerde Beijing. Haar coalitie werd direct vanuit  China onder druk gezet. Maar dit gaf haar populariteit alleen maar een impuls.

Het lijkt erop dat het Chinese bewind hier ook een onverwachte kans zag. Een overleg met een hoge ambtenaar uit Tokyo werd theatraal in scène gezet om hevige nationalistische en historische affecten op te jagen. Zowel militair als cultureel werd Japan in de ban gedaan. Popconcerten van JO1 werden geschrapt, toerisme opgeschort. Een herhaling van massale anti-Japan demonstraties van 2010 dreigde. De Japanse premier probeerde meteen te sussen. 

Xi Jinping kan deze opwinding goed gebruiken. Hij laat het volk stoom afblazen nu hij zijn nieuwe vijfjarenplan inluidt waarin hightech prioriteit heeft maar het platteland en de middenklasse moeten inleveren. En door Japan aan te pakken terwijl Trump hem schijnbaar bijvalt, laat hij Taiwan voelen dat het eiland nog verder in het isolement gedreven wordt.

Deze harde aanpak is in China niet zonder reden populair. Japan overtrof na 1870 de grote buur als nieuwe, moderne wereldmacht en veroverde Taiwan en Korea. Sleutelfiguur in deze razendsnelle ontwikkeling was keizer Meiji die zijn land opengooide naar het Westen als een soort Thorbecke of Deng Xiaoping van zijn tijd.

De gruwelen van Japanse agressie in China na 1930 en Mao's militaire triomf over Japan drukken een zwaar stempel op de relaties. Ten diepste is China nog steeds bevreesd voor een ambitieus Japan. Dat premier Takaichi zich als een soort beschermvrouwe van Taiwan zou profileren raakt een open zenuw.

Maar tegelijkertijd kan Xi dat eiland laten nu voelen hoe het alleen staat. Het kan zich maar beter in de open armen van China storten. Zijn droom van een 'vreedzame hereniging' naar het model van Dengs greep naar Hong Kong kan zo dichterbij komen. Hij zou dan de voltooier zijn van de nationale eenheid en als heerser voorgoed de gelijke worden van Mao en Deng.

***

Verder luisteren

458 - De gedroomde nieuwe wereldorde van Poetin en Xi https://art19.com/shows/betrouwbare-bronnen/episodes/7e62cdac-bdb9-450c-af23-a7f974ec3e42

453 – 75 jaar Volksrepubliek China, waar is het feestje? https://art19.com/shows/betrouwbare-bronnen/episodes/2268a339-e0ca-4d2a-85bd-2ec5c4b6a1ca

24 - Ties Dams over China's nieuwe keizer Xi Jinping https://art19.com/shows/betrouwbare-bronnen/episodes/796c8734-7866-4295-b672-335e345da39e

220 - China's nieuwe culturele revolutie https://art19.com/shows/betrouwbare-bronnen/episodes/3d52b1c2-d383-4e2c-991b-5531b6de78ae

245 - Oompje neemt de trein – de reis die China naar de 21e eeuw bracht https://art19.com/shows/betrouwbare-bronnen/episodes/8041cd16-d577-45e1-83a9-efd7676c226a

250 - Nixon in China: de week die de wereld veranderde https://art19.com/shows/betrouwbare-bronnen/episodes/bee983d6-1372-470a-8ce9-27ea6a2d3020

225 - Nixon in China: Henry Kissinger's geheime (en hilarische) trip naar Beijing

https://art19.com/shows/betrouwbare-bronnen/episodes/cff20ade-b4b1-47a8-b554-0fccc620e096

447 - Als Trump wint staat Europa er alleen voor https://art19.com/shows/betrouwbare-bronnen/episodes/eee9ebfb-042b-4753-b70d-a48e915b5beb

488 - Het Congres van Wenen (1814-1815) als briljant machtsspel https://art19.com/shows/betrouwbare-bronnen/episodes/1423134d-c671-4a71-805a-1d21ab9f7de6

***

Tijdlijn

00:00:00 – Deel 1

00:36:16 – Deel 2

00:54:06 – Deel 3

01:20:19 – Einde

See omnystudio.com/listener for privacy information.