Formatie: centrumrechts als logische vertaling

Marnix van Rij heeft een hele loopbaan in politiek en bestuur achter de rug. Raadslid, wethouder, CDA-partijvoorzitter, Eerste-Kamerlid, nog een keer partijvoorzitter ad interim, staatssecretaris fiscaliteit en Belastingdienst in Rutte IV en nu plaatsvervangend bewindvoerder bij het IMF in Washington.

Zijn nieuwe boek Reflecties van een politieke optimist gaat over de voorbije vijf jaar en de vele perikelen die hij in die partij en dat kabinet van zeer dichtbij meemaakte. Jaap Jansen en PG Kroeger praten met hem over de lessen uit die troebelen en de mensen en momenten die daarvoor bepalend waren.

***

Deze aflevering is mede mogelijk gemaakt met donaties van luisteraars die we hiervoor hartelijk danken. Word ook vriend van de show!

Heb je belangstelling om in onze podcast te adverteren of ons te sponsoren? Zend ons een mailtje  en wij zoeken contact.

***

Begin 2021 viel hij in als CDA-voorzitter nadat Rutger Ploum de verantwoordelijkheid voor de missers in de verkiezingscampagne op zich had genomen. Een verlies van 19 naar 15 zetels bleek nog het minste pijnpunt.

Van Rij ontdekte dat de partijtop en de organisatie overladen waren met een reeks conflicten, frustraties en pijnpunten. Het leiderschap van Wopke Hoekstra was aangeslagen, bewindslieden communiceerden niet meer met elkaar, Mona Keijzer werd door Mark Rutte zelfs ontslagen. De achterban roerde zich, niet in het minst de mensen en afdelingen die zich vooral thuis voelden bij Pieter Omtzigt. Maar die was overspannen afgehaakt, hield hof in Enschede en richtte uiteindelijk een eigen partij op.

In retrospectief ziet Van Rij dat Omtzigt zijn partij gijzelde door vaag te blijven over zijn intenties, zijn mate van loyaliteit en de behoefte om zijn gekwetste gemoed te laten strelen. Daarbij merkte hij dat Omtzigt niet was wie hij meende te zijn. Bij hem was sprake was van een radicalisering waarin hij ontkoppeld raakte van de christendemocratie.

Ook Van Rij slaagde er niet in een dialoog zonder wantrouwen te laten ontstaan - ook al omdat Omtzigt zich ondanks zijn slechte toestand in hoge mate bleef mengen in het Haagse en interne CDA-debat. Toen uit zijn kring van medestanders een geheim evaluatiedocument gelekt werd, was zijn rol uitgespeeld, ondanks alle pogingen hem 'bij de club te houden'.

Terugblikkend stelt Van Rij dat het vertrek van Omtzigt – en ook van Mona Keijzer, die naar BBB overstapte – uiteindelijk bevrijdend werkte. Een nieuwe generatie met een eigentijds wereldbeeld kon het CDA nu nieuw perspectief geven.

Terwijl hij in Rutte IV als staatssecretaris zijn handen vol had, werd hij in de kabinetsformatie van 2023-2024 juist door Omtzigt en diens NSC intensief geraadpleegd. Geert Wilders polste hem daarop als informateur, om Ronald Plasterk op te volgen. Van Rij vond Plasterks werkwijze onzuiver en de uitkomst tamelijk funest. Niettemin werd hij door NSC alvast gepolst of hij niet zou willen aanblijven op Financiën, gelet op de grote problemen daar en de afhandeling van de toeslagenellende. Hij zei niet meteen nee, zo blijkt.

In de volgende fase van de kabinetsformatie tussen PVV, VVD, NSC en BBB werd het nog gekker. Omtzigt nodigde Van Rij uit voor een gesprek en vertelde ‘dat dit een dag zou worden die ik nooit zou vergeten’. Want nadat Plasterk zich wegens een integriteitskwestie onmogelijk had gemaakt, zou Wilders hem gaan polsen voor het premierschap. Hoewel de nieuwe CDA-leider Henri Bontenbal helder had gesteld geen CDA'ers in het nieuwe kabinet te willen zien, ging Van Rij toch praten.

Het gesprek met formateur Richard van Zwol en de vier fractieleiders duurde een uur. Duidelijk werd dat een premier van buiten de coalitie meer een etalagepop zou worden dan een leider. Het hoofdlijnenakkoord was bovendien zo anti-Europees dat Van Rij daar toch wel buikpijn van kreeg. En: “Als democraat vond ik dat Wilders zélf premier had moeten worden." Toen werd het Dick Schoof, de laatste in het rijtje potentiële premiers.

Voor de huidige kabinetsformatie komt Van Rij met nuttige wenken. En uit zijn werk in Rutte IV heeft hij twee cruciale agendapunten waar een nieuw kabinet direct 'meters kan maken'. Het saneren van ondoelmatige fiscale regelingen is helder in kaart gebracht. Hier is een ruimte van tientallen miljarden belastinggeld die veel effectiever ingezet kunnen worden. Als wezenlijke les uit de enquêtes en rapportages over het falen van overheidsinstanties zou een nieuw kabinet een Nederlandse versie van het Amerikaanse 'Handvest voor de rechten van belastingbetalers en toeslagengerechtigden' kunnen vaststellen. Burgers en uitvoeringsorganisaties weten dan wat zulke rechten zijn en hoe burgers met respect en helderheid bejegend moeten worden. "Zo bouw je aan herstel van vertrouwen."

***

Verder luisteren

382 - 250 jaar Verenigde Staten: de Boston Tea Party en de rechtsbescherming van belastingbetalers in Nederland 

291 – De dubbele jaren van staatssecretaris Marnix van Rij 

545 - Het verfijnde advies van Wouter Koolmees en de struikelpartij van Hans Wijers, die de toekomstagenda al in z'n hoofd had 

543 – Kabinetsformatie: Hoe verkenner Wouter Koolmees een ‘nieuw moment’ kan creëren

541 - De terugkeer van het politieke midden 

501 - Den Haag zonder Omtzigt en een Voorjaarsnota zonder beleid 

491 - De voortdurende twijfels van Nieuw Sociaal Contract 

448 - Premier zonder kompas 

410 - De Pirouette van Putters 

398 - Kabinetsformatie 2024: de lege stoel van Pieter Omtzigt 

386 – Ronald Plasterk, een verkenner met passie 

212 - Het CDA zoekt zichzelf, Richard van Zwol en Pieter Jan Dijkman wijzen de weg 

***

Tijdlijn

00:00:00 – Deel 1

00:39:39 – Deel 2

01:03:30 – Deel 3

01:21:24 – Einde

See omnystudio.com/listener for privacy information.