520 - De radicaaldemocratische erfenis van Pieter Vreede
Betrouwbare Bronnen
De invloed van politiek in de samenleving en de kracht van retoriek
In dit hoofdstuk wordt de impact van politieke tijdschriften en het publieke debat op de samenleving belicht, met bijzondere aandacht voor de actieve deelname van vrouwen ondanks hun gebrek aan stemrecht. Daarnaast wordt de invloed van een beroemde spreker besproken, die met zijn krachtige retoriek de publieke opinie wist vorm te geven.
14 juli 1789. Het volk in Parijs kwam in opstand en de Bastille viel. Na rebellie in Amerika kwam de revolte in Frankrijk. In de Republiek jubelden velen en bovenal de Leidse lakenfabrikant Pieter Vreede. Hij snakte naar radicale democratie en speelde een sleutelrol bij de val van Oranje-stadhouder Willem V.
Pieter Vreede (1750-1837) was lang geheel vergeten. Zijn periode werd weggezet als 'de Franse tijd', een soort anti-nationale bezetting en overheersing vanuit Parijs. Maar een indrukwekkende biografie door Dirk Alkemade zorgt voor een heel nieuwe, gedurfde en uitdagende blik op die tijd met zijn politieke revoluties, hun inspiratiebronnen en de dichter, zakenman en oproerkraaier Pieter Vreede. Jaap Jansen en PG Kroeger duiken met de jonge doctor in de turbulente jaren rond 1800.
***
Deze aflevering is mede mogelijk gemaakt met donaties van luisteraars die we hiervoor hartelijk danken. Word ook vriend van de show!
Heb je belangstelling om in onze podcast te adverteren of ons te sponsoren? Zend een mailtje en wij zoeken contact.
Op sommige podcast-apps kun je niet alles lezen. De complete tekst plus linkjes en een overzicht van al onze eerdere afleveringen vind je hier
***
De troebelen toen waren deel van omwentelingen wereldwijd. Patriotten als Vreede waren net zo vurig voor verandering als Thomas Jefferson en Benjamin Franklin in Amerika, Lafayette en Condorcet in Parijs, de jonge filosofen en dichters in Jena en Weimar en Beethoven in de muziek. Alkemade schetst de intensieve verbindingen tussen deze vernieuwingsbewegingen en hoe men succesmodellen uit elkaars revoltes overnam.
In de Republiek begon de politieke crisis door een hopeloze oorlog van stadhouder Willem V tegen de Britten. Die was rampzalig voor handel, vloot en leger. In de steden broeide het verzet, mensen als Vreede gingen zich politiek én militair organiseren. In 1787 lieten de Oranjes hun zwager uit Berlijn met zijn machtig leger ingrijpen. Een hardhandige interventie van buiten.
Die brute repressie was voor de rebelse geesten een beslissend moment. Toen de Franse revolutie uitbarstte en radicaliseerde waren de dagen van Willem V geteld. Met Franse steun grepen zij de macht en installeerden een heel nieuw bewind.
Vreede ging dit allemaal lang niet ver genoeg. Hij schrok van de Franse pressie tot 'moderatie' en de weerklank die dat meteen kreeg bij verlichte regentenclubs. Fel trok hij van leer. Pieter Vreede werd zo de eerste radicale oppositieleider in een parlement in ons land. Zijn poëtisch vuur in debatten, zijn felle gedichten, manifesten en krantenstukken sloegen aan. Met zijn Republikeinen partij, vaak ‘Vreedianen’ genoemd, overrompelde hij de Moderaten in het parlement en hun gematigde grondwetontwerp. Een kiene campagne liet het voorstel sneuvelen in het eerste Nederlandse referendum.
De politieke impasse die zo ontstond leidde tot een staatsgreep, gesteund vanuit Parijs, met behulp van corrupte betalingen. Vreede was in 1798 de sterke man van het Uitvoerend Bewind. Zijn vijanden noemden hem 'de Hollandse Robespierre' en zijn zuiveringen in het overheidsapparaat riepen die vileine analogie ook wel op. Alkemade vertelt vol adembenemende details over Vreedes daadkrachtige aanpak, waarin een beetje Lenin en een vleugje Mao school. Tot bloedvergieten kwam het overigens nooit.
Hij slaagde erin een radicaaldemocratische Grondwet door te drukken, de Staatsregeling voor het Bataafse Volk. Ook agendeerde Vreede met hartstocht de afschaffing van de slavernij. De oude Republiek met zijn Zeven Provinciën en hun eeuwenoud particularisme werd afgeschaft, een sterk uniform bewind doorgevoerd (met voor het eerst een gelijkwaardige rol voor Brabant). De politieke discussies van deze jaren zijn dan ook sterk beïnvloed door die Amerika en voor het Europa van nu verrassend actueel.
De radicale zuiveringen ontlokten fel verzet. Na een half jaar werd Vreedes bewind door een tegencoup afgezet. De Fransen drongen aan op 'amnestie' en niet te veel afrekeningen, ook om de corrupte rol van Parijse machthebbers zoveel toe te dekken.
Vreedes macht was voorgoed voorbij. Alkemade laat zien hoe verrassend en diep de impact van zijn werk niettemin bleef. Na 1801 was de radicaliteit gesaneerd, regenten en hun netwerken en ook de Oranjes keerden terug. Maar het staatsbestel bleef fundamenteel Vreediaans. Ook Thorbecke bouwde er bewust op voort.
Vreedes idealen van radicale democratie en afschaffing van slavernij kregen daarbij overigens geen kans. Met nota bene antirevolutionairen als Abraham Kuyper en linkse bewegingen als die van Domela Nieuwenhuis en Pieter Jelles Troelstra kwamen zulke ideeën pas weer op in de jaren 1880. En pas vanaf 1919 – met het algemeen vrouwenkiesrecht – Was Vreedes droom ten volle gerealiseerd.
***
Verder lezen
***
Verder luisteren
519 - Thomas Jefferson, de revolutionaire schrijver van de Onafhankelijkheidsverklaring
397 - Benjamin Franklin, Zijner Majesteits meest loyale rebel
115 - Thomas Paine en De Rechten van de mens
190 - Napoleon, 200 jaar na zijn dood: zijn betekenis voor Nederland en Europa
11 - Gerlacus Buma, soldaat van Napoleon, maar ook van Willem I
28- De relatie Nederland-Frankrijk
373 - Nederland en België: de scheiding die niemand wilde
346 - Alle Menschen werden Brüder!
359 - Nederland en de slavernij, 150 jaar na de afschaffing
149 - De zeven levens van Abraham Kuyper, een ongrijpbaar staatsman
231 - Geschiedenis als politiek wapen
***
Tijdlijn
00:00:00 – Deel 1
00:31:11 – Deel 2
01:00:49 – Deel 3
01:46:26 – Einde
See omnystudio.com/listener for privacy information.
The AI-powered Podcast Player
