Vrije wil en retributieve rechtvaardiging in het strafrecht

Farah Focquaert is Doctor in de Wijsbegeerte en werkt op oneindig boeiende thema's zoals de filosofie van bestraffing en de ethiek van ingrepen in ons brein. Ze pleit voor het afschaffen van de gevangenis in haar huidige vorm.

Met Farah hadden we het over schuld, boete, misdaad en straf. Over morele verantwoordelijkheid en vrije wil. Over slachtoffers en daders, leed, haat en vergelding. Over de zin of onzin van filosofie en moraliteit.

Lees meer over het gesprek: https://zwijgenisgeenoptie.be/farah-focquaert

Hoofdstukken

(01:21) Hoofdstuk 1: Vrije wil
Farah brengt twee versies van haar vrije wil standpunt (spoiler: ze is vrije wil skepticus). Een softe en een hardere versie. Ze meanderen door het filosofische moeras van het vrije wil debat, maar wanneer het daarna over morele verantwoordelijkheid gaat, wordt het plots wél maatschappelijk relevant.

(08:01) Hoofdstuk 2: Het retributieve denken
Een korte analyse van wat de gevolgen zijn van een geloof in vrije wil voor ons strafrecht. Wat is de geest van het huidige strafrecht en hoe zou het anders kunnen?

(11:00) Hoofdstuk 3: Legalisering van drugs en klassieke muziek
Farah neemt een zijweg en heeft het over de reden waarom mensen vandaag in de gevangenis zitten. Zo komt ze bij druggebruikers en kleine drugdealers terecht. Ze houdt een enthousiast en overtuigend pleidooi voor legalisering. 

(14:56) Hoofdstuk 4: Persoonlijke verantwoordelijkheid
Ze gaan in op het meer algemene beeld dat we hebben van gedetineerden. Over het ontmenselijken en het neerkijken op. En nog breder over persoonlijke verantwoordelijkheid voor je leefstijlgedrag, over het voorwaardelijk maken van de gezondheidszorg en het voortdurend moreel veroordelen van elkaars gedrag. Over de klimaatcrisis als catalysator van die veroordeling.

(23:05) Hoofdstuk 5: Voedingsbodem voor crimineel gedrag
Farah heeft het over de invloed van Kant op ons denken over straf en boete. Over de worsteling met haar eigen positie als vrije wil skepticus, maar de voordelen van die positie om het schulddenken te counteren. Over de kwalijke impact van dat schulddenken.

(26:52) Hoofdstuk 6: De functie van straf
Farah heeft het over haar visie op straf. Enerzijds moet die toekomstig crimineel gedrag proberen voorkomen en anderzijds moet ze een antwoord bieden op slachtoffers. Over herstelrecht en het afschaffen van de gevangenis in haar huidige vorm.

(29:13) Hoofdstuk 7: We kunnen het niet weten
Anthony past Farahs vrije wil skepticisme toe op mensen die stemmen voor strenge straffen. Ook zij hebben daar niet voor gekozen. Ze praten eerlijk over de zin en onzin van haar activisme en de strijd tegen het cynisme. Over de beperkingen van onze kennis en hoe daar mee om te gaan.

(33:24) Hoofdstuk 8: Preventieve detentie
Farah praat open over mensen die doorschieten in het vrije wil skepticisme en alles trachten te weten en te voorspellen. Dat brengt ons bij het moeilijke thema van preventieve detentie. Het is iets dat heel erg sciencefiction klinkt, maar dat eigenlijk niet zo veraf is als je zou denken.

(42:41) Hoofdstuk 9: Leed is leed
Over de strenge blik op mensen in detentie en op onszelf. Over Farahs onzekerheid over haar eigen positie en de kans dat haar denken niet tot een meer humane wereld zou leiden. Over de dingen die ze wél zeker weet.

(52:21) Hoofdstuk 10: Slachtoffers
Over het recht op gevoelens van haat en vergelding. Over wat slachtoffers zelf willen als straf. Over Farahs persoonlijke gesprekken met slachtoffers.