Welk cultureel symbool begeleidde de overgang naar vrijheid?

Het zijn bijzondere dagen. Koning Juan Carlos publiceert bittere memoires. Het Spaanse volk herdenkt de dood van dictator Francisco Franco en de troonsbestijging van die jonge prins – nu 50 jaar geleden. En staat stil bij het mirakel van democratisering, economische bloei en politieke impact in Europa.

Jaap Jansen en PG Kroeger duiken in de bloederige, soms wanhopige historie van de tirannieke Franco-jaren. Maar ook in de verrassende en opportunistische kanten van de wrede generaal en de onverwachte aspecten van zijn repressieve bewind. De ruzie over het volkslied, de promotie van de Flamenco en de snelle onttakeling van zijn dictatuur.

***

Deze aflevering is mede mogelijk gemaakt met donaties van luisteraars die we hiervoor hartelijk danken. Word ook vriend van de show!

Heb je belangstelling om in onze podcast te adverteren of ons te sponsoren? Stuur ons een mailtje en wij zoeken contact.

***

Francisco Franco (1892-1975) was door en door soldaat. Hield zonder scrupules huis in de koloniën, kreeg hoge rangen en werd door de linkse regering van de nieuwe democratische republiek opzij gezet. Hij steunde een staatsgreep die mislukte en ertoe leidde dat hij als enige topmilitair overbleef om een burgeroorlog daarna uit te vechten. Die won hij in drie jaar dankzij steun van Benito Mussolini en Adolf Hitler en de funeste verdeeldheid van zijn opponenten.

Als overwinnaar ging hij beestachtig tekeer. 'De Witte Terreur' vermoordde ruim 300.000 mensen en waarschijnlijk meer. Nog altijd worden massagraven gevonden en herleeft de angst, de wanhoop en het verdriet van die jaren.

Franco's bewind was repressief en hij regeerde als een potentaat zonder grondwet, staatsstructuur of parlement - feitelijk bij decreet. Maar was hij een fascist pur sang? De historici debatteren daar nog steeds over. Van huis uit reactionair-katholiek was hij allesbehalve democraat. Evenmin was hij vies van complottheorieën over bolsjewieken, vrijmetselaars, joden en links die volgens hem het ware Spanje ondermijnden.

De steun van Hitler en Mussolini tijdens de Burgeroorlog incasseerde hij moeiteloos, maar erg veel  dankbaarheid hoefden zij niet te verwachten. Franco voerde een bewust ondoorzichtige politiek, waardoor hij iedereen op afstand hield. Churchill en Roosevelt knuffelden hem opportunistisch, Hitler wantrouwde hem diep.

Na de oorlog verzette hij de bakens. Hij herstelde de monarchie zonder een koning op de troon te zetten, liet zich propagandistisch vieren als redder van vluchtelingen en joden en legde een grondwet op die zijn almacht bezegelde. Probleem was wel het dreigend bankroet en de schrijnende armoede. Economische hervormingen kostten tijd, maar na 1959 werd Spanje vele jaren groeikampioen van de wereld, samen met Japan.

Repressie, massale emigratie - feitelijk 'export van menselijk kapitaal' - en economische bloei ondermijnden uiteindelijk het regime. Franco moest de teugels loslaten, ook vanwege ouderdomsziekten. Achter zijn rug werd een snelle transitie naar een eigentijds, Europees en democratisch bewind ontworpen. Zijn dood in 1975 viel samen met het eind van de dictatuur in Portugal en Griekenland en gaf een enorme impuls aan de democratisering van Zuid-Europa.

Juan Carlos maakte daarbij als koning veel tempo. De technocraat Adolfo Suarez werd de Thorbecke van Spanje. De inzet en prestaties van deze eerste vrije premier maakten hem een icoon van democratie en vernieuwing. Zonder Juan Carlos en Suarez was de vreedzame transitie waarschijnlijk veel minder succesvol verlopen.

***

Verder kijken

Franco probeert Engels te spreken (1936)

Franco dankt andere landen voor steun in de Spaanse burgeroorlog (1937)

Het leven van Franco

De laatste toespraak van Franco (1975)

Jarcha - Libertad Sin Ira (1977)

***

Verder luisteren

355 - 2023: modern en succesvol Spanje wordt EU-voorzitter en houdt verkiezingen

312 - Schurend verleden - over cancelculture, politiek en geschiedenis (en Spaanse pijn)

311 - De wereld volgens Simon Sebag Montefiore (over de wereldoorlog tussen Spanje en sultans)

414 – Portugal: 50 jaar Anjerrevolutie

158 - Portugal: aan zee is een land nooit klein

478 - Was Hitler een socialist?

314 - Prins Heinrich XIII en het verlangen naar een autoritair Duisland

451 - 75 jaar Duitse Democratie

242 - Adrianus van Utrecht, de Nederlandse Paus (en eerst regent van het Spaanse wereldrijk)

49 - De koningen van Hispanje die wij altijd hebben geëerd

***

Tijdlijn

00:00:00 – Deel 1

00:28:39 – Deel 2

00:53:12 – Deel 3

01:34:10 – Einde

See omnystudio.com/listener for privacy information.