De impact van Thomas Mann's 'Achtung Europa' en zijn strijd tegen het naziregime

Dit hoofdstuk belicht het boek 'Achtung Europa' van Thomas Mann en zijn historische betekenis. De sprekers bespreken de eerste Nederlandse vertaling, Mann's relatie met Duitse uitgevers, en de gevolgen van zijn kritiek op het naziregime.

Transcript

chevron_right

Play full episode

chevron_right

Transcript

Episode notes

Deze zomer is er hopelijk genoeg tijd om uit te puffen en op te laden voor een spannend politiek najaar. Jaap Jansen en PG Kroeger dienen je geestelijke vitaminen toe om er straks vol inspiratie en nieuwe energie weer tegenaan te gaan!

***

Op 21 september live in Het Concertgebouw! Betrouwbare Bronnen: muziek en tirannie. Kom ook!

Deze aflevering is mede mogelijk gemaakt met donaties van luisteraars die we hiervoor hartelijk danken. Word ook vriend van de show!

Heb je belangstelling om in onze podcast te adverteren of ons te sponsoren? Zend een mailtje naar adverteren@dagennacht.nl en wij zoeken contact

***

1] Adolf Hitler – Mein Kampf (1925) / Mijn Strijd (Prometheus, 2018)

Het eerste boek is honderd jaar oud. En het is echt heel slecht geschreven, vond ook de Italiaanse journalist Benito Mussolini. Maar Mein Kampf is opnieuw actueel. De wordingsgeschiedenis, de titel, het verdienmodel en de worstelingen ermee na 1945 zijn een boek op zichzelf waard.

Zonder de Britse sociaal-darwinistische schrijver Houston Stewart Chamberlain was het boek er nooit gekomen. Zijn schoonfamilie regelde zelfs dat Hitler in de cel het schrijfpapier ervoor kreeg. Jaap en PG duiken in diens merkwaardige leven, werk, netwerk en impact rond 1900 en in diens hysterische verering voor de jonge Führer.

2] Benjamin Duerr – De Droom van Den Haag (Atlas Contact, 2024)

Het tweede boek gaat over de dromen van wereldvrede rond 1900 en de unieke rol daarin van Den Haag. Het begon met een jonge tsaar die zichzelf een vredesvorst waande. Zijn ministers hadden heel nuchtere, geopolitieke argumenten om decennia geen oorlogen te willen. Zijn nichtje, de net ingehuldigde koningin Wilhelmina, vond dat mystieke pacifisme maar lariekoek. Haar minister Willem Hendrik de Beaufort zat klem tussen deze twee Romanovs.

Tegen vele klippen op kwamen er twee vredesconferenties op rij en Den Haag werd juist vanwege de saaiheid opvolger van Wenen 1814-1815. Niet alleen de tsaar spande zich in. Ook president Roosevelt van Amerika, zeker nadat hij een Nobelprijs kreeg voor vrede tussen militaristisch opkomend Japan en de door hen de verwoestend verslagen Russen. Die conferenties bleken verrassend productief. Het Vredespaleis kwam er. En nieuwe regels voor oorlogsrecht.

3] Sergey Radchenko – To run the world, the Kremlin’s Cold War bid for global power (Cambridge, 2024)

De tsaar snakte naar vrede, maar hoe zat dat na zijn ondergang met de heersers in het Kremlin? Sergey vertelt het fascinerende verhaal van de ambities van de Sovjet-Unie en haar leiders na 1945. Over honger naar erkenning door Amerika, over de obsessie met Mao en Deng en over vrede met West-Duitsland om de EEG te breken. Het boek put uit vele archieven en inzichten die hier in het Westen nooit bekend waren. To run the world is ook een boek over duo's: rivalen die partners wilden zijn. Stalin en FDR. Mao en Chroesjtsjov. Chroesjtsjov en JFK. En vooral Nixon en Brezjnev. Met als apotheose hoe Reagan er in slaagde met Gorbatsjov aan de pretentie van zulke duo's een eind te maken en hoe Deng daar het meest van profiteerde.

4] Max Boot – Reagan, his Life and Legend (Liveright, 2024)

Dit boek werpt nieuw licht op de oud-president van de VS. Een noodzakelijke biografie. Want in dit post-Reagantijdperk in Amerika en zijn Republikeinse partij is een nieuwe, gedistantieerde kijk op zijn betekenis en leven zeer welkom.

“Mister Norm is my alias”, zei de man die voor iedereen óók een ster was met aantrekkingskracht uit de gouden jaren van Hollywood. Niemand kende hem daarom echt, op zijn Nancy na. Hij had politiek succes doordat hij uitermate pragmatisch was, verliezen kon slikken en toch als held van hoge principes en idealisme kon blijven stralen. Zo kon hij bijna moeiteloos het Kremlin als 'the Evil Empire' beschimpen en met Moskou samen de voorraad kernraketten fors verminderen, terwijl hij eveneens hightech fantasieën uit zijn oude films werkelijkheid wilde laten worden. Ook hier realist, pragmaticus en visionair tegelijk: “Trust, but verify!”

Zijn verbindende warme stijl en zijn aura van idealisme zorgden ervoor dat hij beginselen als vrijhandel, kansen voor vluchtelingen en immigranten en respect voor bondgenoten glans gaf. In het Trump-tijdperk lijkt Reagan inmiddels iemand uit een vergeten verleden.

5] Anne Somerset – Queen Victoria and Her Prime Ministers (William Collins, 2024)

Meer dan zestig jaar wereldmacht, dynastie, intriges en een flamboyant karakter. ‘She reigns but does not rule’ was volgens Anne Somerset een fraaie verpakking voor heel veel complexe en soms heftige politieke toestanden. Ze versleet maar liefst tien premiers. Ze verfoeide Lord Palmerston - die haar manipuleerde - en William Gladstone nog meer. Ze was dol op haar leermeester, ‘Lord M’, en nog meer op 'mijn coauteur' Benjamin Disraeli. Zij manipuleerden elkaar en genoten er schaamteloos van. Ten diepste was de vorstin gewoon dol op politiek, hoe zwaar ze tegen die heren ook zuchtte en klaagde.

Somerset toont nog iets. Victoria was buitengewoon toegewijd. Van haar man, 'darling Albert', keek ze af hoe je focust op de essentie, daarbij desnoods koppig bent en ministers te overrompelt met visies en memo's die al klaar lagen voordat die een probleem zagen aankomen.

6] Jasper Dekker, Alexander van Kessel en Afke Groen (red.) – De minister-president, een ambt in ontwikkeling (Boom, 2025)

Buitengewoon instructief is de analyse door Jelle Gaemers van de effectiviteit van Willem Drees als minister president. Voor de opvolger van Dick Schoof essentiële, onmisbare lectuur.

Ook de gedurfde poging door Ronald Kroeze tot een eerste summa van veertien jaar premier Mark Rutte maakt de bundel de moeite waard. Op de gedachte dat Rutte wel degelijk visie had, maar deze liefst verborg omwille van het VVD-belang, kan nog wel een tijdje gekauwd worden.

7] Thomas Mann – Achtung Europa! Een eigentijdse waarschuwing (Arbeiderspers, 2025)

Thomas Mann - favoriet van Mark Rutte - is 150 jaar geleden geboren. Zijn furieus, literair briljant verzet tegen die auteur van Mein Kampf trekt aandacht, mede dankzij de eerste Nederlandse vertaling van zijn bundel Achtung Europa!. Voortreffelijk hoe Arnon Grunberg daarbij ook de eigenaardigheden van de grote schrijver niet veronachtzaamt.

PG haalt nog iets erbij: de eerste druk uit 1938 uit zijn persoonlijke collectie. En nóg zo'n letterkundig juweel, want deze nieuwe vertaling biedt meer voor de lezer - zelfs nu nog - en dat komt uit een ander boek van Thomas Mann.

Meest verbluffend is hoe Mann zich durft te verdiepen in en vereenzelvigen met Adolf Hitler. Zag deze zich niet vooral ook als een kunstenaar, een bohemien? Zat in niet elke artistieke geest wat vertekend en duivels verziekt in deze politieke extremist zit? Geen tijdgenoot heeft zo briljant, zo ijskoud en ook zelfkritisch durven kijken naar 'Broeder Hitler', de tiran als verwante ziel.

En wat verbindt Victoria, Mann, Rutte, Stalin en Hitler? Operaliefde. In het bijzonder het werk van Richard Wagner.

***

Verder luisteren

478 - Was Hitler een socialist?

105 - 75 jaar bevrijding: Dagelijks leven in Nazi-Duitsland

341 - Oplichterij, kunstmatige intelligentie en de dagboeken van Hitler

508 – De NAVO-top in Den Haag moet de onvoorspelbare Trump vooral niet gaan vervelen

481 - Donald Trumps nieuwe idool William McKinley, ‘de tarievenkoning’

342 - Willem-Alexander en het einde van de monarchie. Plus: zijn eigenzinnige voorgangers

258 - De kille vriendschap tussen Rusland en China

163 - De ondergang van de Sovjet-Unie: hoe een wereldmacht verdampte

298 - De Cubacrisis, dertien dagen die de wereld schokten. En: de angst voor nucleaire catastrofe nu