De ideologie van volkkracht en exclusiviteit in het nazisme

In dit hoofdstuk wordt de ideologie van Hitler en de invloed van de volksgemeenschap tijdens de Tweede Wereldoorlog geanalyseerd. Het bespreekt de tegenstelling tussen sociaal Darwinisme en de exclusiviteit van het nazisme, en hoe deze ideeën haaks stonden op de inclusieve principes van socialisme en communisme.

Transcript

chevron_right

Play full episode

chevron_right

Transcript

Episode notes

Het is een discussie die al vele decennia regelmatig opdoemt en nu in de Duitse verkiezingsstrijd weer dankzij Elon Musk en AfD-Kanzlerkandidat Alice Weidel. En Musk ging in zijn enthousiasme voor die partij nog verder als verrassingsgast bij de campagnestart in Halle.

Ze zijn niet de enige. PVV’er Martin Bosma publiceerde zo'n betoog ook al. Door Adolf Hitler uit te maken voor 'communist' of 'socialist' kan enige verwantschap met zijn ideologie worden weggepoetst. Maar hoe zit het echt? Wat kunnen we hierover leren uit de Duitse historie? Jaap Jansen bespreekt het met PG Kroeger.

***

Deze aflevering is mede mogelijk gemaakt met donaties van luisteraars die we hiervoor hartelijk danken. Word ook vriend van de show!

Heb je belangstelling om in onze podcast te adverteren of ons te sponsoren? Zend een mailtje naar adverteren@dagennacht.nl en wij zoeken contact.

Op sommige podcast-apps kun je niet alles lezen. De complete tekst plus linkjes en een overzicht van al onze eerdere afleveringen vind je hier

***

In 1920 presenteerde Hitlers NSDAP haar 25-puntenplan. Onthullend is dat eigenlijk alles wat Hitler tot 1945 als ideeën zou uiten en uivoeren daar al in zat. Niets was 'origineel', maar opvallend consequent was het wel. Het was ultranationalistisch, rancuneus na de nederlaag in 1918, vervuld van Jodenhaat en afkeer van 'vreemden', antidemocratisch, antiburgerlijk en centralistisch.

Gedurende de 'Goldene Zwanziger' bleef Hitler een sektarische putschpleger, die steeds verder radicaliseerde in revanchisme en sociaal-darwinisme. Hij bracht een eigenzinnige combinatie van haatdragende rancune met 'moderne wetenschap' vanuit het biologisch determinisme in 'de rassenleer'. En de NSDAP kreeg allerlei connecties met extreemrechtse lieden uit de elite, die de democratische republiek van Weimar verfoeiden.

Die moderniteit en wetenschappelijke pretentie vielen toen al op en zou het naziregime ook later kenmerken. De nadruk op exclusiviteit van de superieure mensen van het Germaanse ras waren was radicaal en allesbehalve socialistisch.

Historicus Joachim Fest analyseerde dit zo: “De nazi's collectiviseerden niet conform de leer van Marx 'de productiemiddelen', maar collectiviseerden de mensen en hun civil society.” Niet de economie, maar de menselijke gemeenschap werd 'gelijkgeschakeld'. En het regime ontwikkelde een permanent totalitair entertainment. Er waren voortdurend hoogtijdagen, massarituelen, massamedia-gebeurtenissen met de Olympiade van 1936 als sociaal-darwinistisch hoogtepunt. Iedereen was deel van één massa-emotie.

Elke Duitser kon zich als iemand van een edel, superieur ras en daarmee een winnaar en veroveraar voelen. Afgezonderd van alle inferieuren vormden zij een collectief, de 'Volksgemeinschaft' waarvan de toekomst biologisch vaststond. "Und Morgen die ganze Welt!" Zo'n exclusiviteit moest daarom maatschappelijk meedogenloos georganiseerd worden. Eliminatie van het inferieure was de onvermijdelijke strategie.

Aan heel deze ideologie was niets socialistisch. Maar Alice Weidel had wel gelijk met haar observatie dat Hitler ‘geen conservatief en niet libertair’ was. Hij was een radicaal en revolutionair sociaaldarwinist, veel meer totalitair nog dan de fascisten die Mussolini als idool hadden. In het totalitaire, megalomane en 'wetenschappelijk karakter' van het regime was Sovjetleider Jozef Stalin veel meer zijn pendant. Maar dat maakte Hitler nog geen communist.

Wie daarom de behoefte voelt de bewering te poneren dat Hitler socialist was, onthult de behoefte verwantschap met hem weg te poetsen. Een ‘onhandig handgebaar' van Musk of de leuze 'Alice für Deutschland' is dan ineens zo onschuldig niet meer.

***

Verder lezen

Martin Bosma: 'Ik wil bewijzen dat Hitler een socialist was'

Joachim Fest - War Adolf Hitler ein Linker?

Hitler war kein Kommunist

Hubert Smeets - Hitler en Stalin waren helemaal zichzelf, niet per se links of rechts

Robert O. Paxton - De Anatomie van het fascisme

***

Verder luisteren

465 – Nederland en Duitsland, labiel en leiderloos. En: de opmerkelijke overeenkomsten met Noordrijn-Westfalen

444 - Het Oosten kiest, Duitsland siddert

451 - 75 jaar Duitse Democratie