Persoonlijke Reflecties en Koninklijke Geschiedenis

Geen Nederlands politicus steeg zo jong zo hoog en stortte na 19 jaar op de toppen van de macht in Europa zo diep de afgrond in. Het is het verhaal - en een indrukwekkende tentoonstelling in Dordrecht - van een politiek leven in tijden van mercantiele macht wereldwijd en expansie over heel de aardbol. Van een leven in tijden van ongekende weelde en culturele bloei. 

Ook een leven van intellectuele brille en vriendschappen en een verhaal van een grote liefde. Een leven dat gruwelijk eindigt. In een staatsgreep, moord en een wanhopige oorlog tegen de grootmachten van Europa. 

Jaap Jansen en PG Kroeger duiken in deze vijfhonderdste editie van Betrouwbare Bronnen in het leven en werk en de mens Johan de Witt (1625 - 1672). In dit verhaal komen alle thema’s samen die deze podcast sinds het begin in 2018 kenmerken. Van Habsburg tot Lubbers. Van Rutte tot India. Van Kissinger tot West-Afrika, innovatie, wetenschap, kunsten, Machiavelli, de Oranjes en krachtige vrouwen. 

Gast is kenner en romancier over Johan de Wit, Jean-Marc van Tol, zonder wie er bovendien geen Fokke & Sukke zouden zijn. We duiken in vragen als 'Had De Witt humor?' 'Haatte hij de Oranjes heus zo erg?' 'Wat was zijn geheim als wiskundig genie?'   

***

Deze aflevering is mede mogelijk gemaakt met donaties van luisteraars die we hiervoor hartelijk danken. Word ook vriend van de show! Vrienden kunnen meedingen naar een van de vijf door Uitgeverij Catullus beschikbaar gestelde exemplaren van Vrouwen rondom Johan de Witt met een exclusieve tekening door Jean-Marc!

Heb je belangstelling om in onze podcast te adverteren of ons te sponsoren? Zend een mailtje naar adverteren@dagennacht.nl en wij zoeken contact.

Op sommige podcast-apps kun je niet alles lezen. De complete tekst plus linkjes en een overzicht van al onze eerdere afleveringen vind je hier

***

Johan de Witts jeugd was die van een razend slimme scholier in Dordrecht; een bemiddelde jongen die op 'Grand Tour' kon gaan. Plots werd hij politicus in een diepe politieke crisis. Hijzelf en zijn omgeving ontdekten toen zijn uitzonderlijk talent voor 'persuasie'. Doordacht, bijna wiskundig-rationeel argumenteren en overtuigen.

De Witt bleek een volleerd polderaar, een subliem onderhandelaar, scherp rekenaar met macht, geld, timing en daadkracht. Verrassend modern ook zijn bewuste soberheid en scherp oog voor integriteit. Er zit veel Mark Rutte in hem en minstens zoveel Ruud Lubbers.

Hij saneerde krachtdadig en uitermate effectief de begrotingschaos van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Zijn wiskundig vernuft bleek onmisbaar. Zijn visionaire investeringen in wetenschap, innovatie en kunsten vormden het fundament voor zijn 'nationaal groeifonds' waarmee hij over jaren kon investeren in de meest geavanceerde, technologisch up to date zeemacht. Zijn admiraal Michiel de Ruyter konden rekenen op het allerbeste van hightech der marine.  

De Witt was geen dorknoper. Hij ging met een leuke Nassau-prinses naar de kermis en genoot met volle teugen. Roddels gonsden over het Binnenhof. Hij speelde viola da gamba en was een gangmaker op feesten en partijen. Maar zijn echte passies waren zijn innig geliefde Wendela Bicker, mathematische raadsels en regeren.   

Vanuit een klein ambtelijk vertrek in het gebouw waar in onze tijd de Eerste Kamer zit, leidde hij met enkele klerken het Republikeins bewind dynamisch en met korte lijnen.  

Met zijn netwerk van 'de vrunden' regeerde hij de Staten van Holland, de Staten-Generaal, de hele Republiek, maar ook over de machtsverhoudingen in Europa en de wereldwijde koloniale handelsimperia. Onder zijn bondgenoten zelfs de sultan in Istanboel en de Mughal heersers van India.

Twee mensen met een groot machtsinstinct en grote allure als vorsten waren cruciaal voor zijn succes. En voor zijn ondergang. Oranje-weduwe Amalia van Solms koos - in het belang van haar strategie voor de dynastie - voor een alliantie met Johan de Witt, tegen de manipulaties van het Britse hof.  

De jonge koning Lodewijk de Veertiende van Frankrijk vleide 'mon bon ami et allié conféderé', maar kreeg allengs schoon genoeg van De Witts gedurige triomfen in het verdeel- en heersspel van de grootmachten. Lodewijk bleek een machiavellist waar zelfs De Witt door overrompeld werd. 'L'état c'est moi' hield een gewetenloosheid en strategische visie in die hij zich vermoedelijk niet kon voorstellen.

Johans geopolitieke visie en zijn hondsbrutale militaire acties joegen de vijanden in Londen en Versailles in elkaars armen. Ineens trokken ze samen op tegen de mercantiele en koloniale oppermacht van dat kleine, overmoedige staatje aan de Noordzee. De Witt moest een kopje kleiner gemaakt. 

Hun oorlog mikte erop dat Frankrijk België, Brabant en Limburg zou kapen, Duitse vorsten het Oosten en Noorden van de Republiek en de Britten Holland en Zeeland als vazalstaatje onder Oranje bewind. Paniek brak los. Het volk was redeloos, het land reddeloos en de regering radeloos.

De Witt verloor de greep op de Haagse politiek. De Oranje-factie greep de macht, hitste het volk op en liet Johan en zijn broer Cornelis in 1672 gruwelijk vermoorden.

De jonge prins Willem III – als ‘Kind van Staat’ opgevoed onder leiding van Johan - won de oorlog met veel geluk en vernuft. Kissinger was niet voor niks zo'n bewonderaar van Willem III.  

Zijn triomf in 'the Glorious Revolution' van 1688-89 - een soort anti-Brexit! - was postuum ook die van De Witt en zijn grootmoeder Amalia.

400 haar geleden is Johan de Witt geboren. Met Jean-Marc van Tol belichten Jaap en PG vele nieuwe aspecten van zijn leven en werk. Zijn ruim 25.000 brieven die nu worden ontsloten, de documenten en kunstwerken in de grote expositie en de psychologische inzichten dankzij Van Tols romans maken het beeld van zo'n turbulent en rijk leven fris en vernieuwd. De Witt is weer helemaal van nu.

***

Verder lezen

Johan de Witt en Engeland

Johan de Witt en Frankrijk

Johan de Witt en het Rampjaar

Vrouwen rondom Johan de Witt

Musch

Buat

Nog meer van Jean-Marc van Tol

***

Verder kijken

Lezing Jean-Marc van Tol over Buat

***

Verder luisteren

De Witt en leiders na hem

461 - Ruud Lubbers zag het een slag anders

193 - Kabinetsformatie 2021: Mark Rutte en de slijtage van zijn leiderschap (oa over De Witt en Oldenbarnevelt)

De Witt en zijn tijd

472 - Winterboekeneditie - Premiers, Leiderschap, Macht

441 - Extra zomeraflevering: boekenspecial! (oa over de Bickers)

08 - Paul Rem over Willem III, de Britten en Het Loo

387 - Niets is zó politiek als opera - 100 jaar Maria Callas (oa over Lodewijk XIV, balletdanser)

284 - Quatorze Juillet: komt onder Macron een einde aan De Gaulles Vijfde Republiek? (over Franse heersers)

311 - De wereld volgens Simon Sebag Montefiore (oa over Minette)

49 - De koningen van Hispanje die wij altijd hebben geëerd

158 - Aan zee is een land nooit klein: EU-voorzitter Portugal (oa: de relatie van Portugal met de Republiek)

313 - Zweden, land met een roemruchte geschiedenis (rivaal van de Republiek)

262 - Waarom India - ook voor Nederland - steeds belangrijker wordt (bondgenoot van de Republiek)

48 - Adam Smith en De Welvaart van Landen

De Witt en zijn actualiteit

200 - De Heerser: Machiavelli's lessen zijn nog altijd actueel

359 - Nederland en de slavernij, 150 jaar na de afschaffing

312 - Schurend verleden - over cancelculture, politiek en geschiedenis

300 - Ethische politiek: het bijzondere Nederland met zijn 'moreel hoogstaande opvattingen'

350 - 100 jaar Henry Kissinger

***

Tijdlijn

00:00:00 – Deel 1

00:42:27 – Deel 2

01:39:09 – Deel 3

01:57:31 – Einde 

See omnystudio.com/listener for privacy information.